[MyBook] Đánh Giá Sách “Giết Con Chim Nhại” - Thành Kiến, Tội Lỗi Và Nhân Văn

“Những con chim nhại chỉ mang đến âm thanh hót để chúng ta thưởng thức. Chúng không phá hoại vườn nhà của con người, không xây tổ trên những cây ngô, chúng chỉ hót bằng cả trái tim để cho chúng ta thưởng thức. Đó là lý do vì sao giết con chim nhại là một tội lỗi.”

Giết con chim nhại là một cuốn tiểu thuyết của Nelle Harper Lee, một trong những tác phẩm văn học kinh điển nhất thế giới. Tác phẩm diễn ra tại Alabama, một tiểu bang miền Nam của Hoa Kỳ, nơi phân biệt chủng tộc vẫn còn rất mạnh mẽ. Từ tựa đề, chúng ta có thể hình dung được câu chuyện sâu sắc và nặng nề. Tác phẩm kể về cuộc sống của những con chim nhại bị ám ảnh bởi sự định kiến xã hội.

Câu chuyện được kể qua lời của cô bé Jean Louise Finch, hay còn gọi là Scout, những gì cô thấy và cảm nhận trong những năm đầu tiểu học. Những câu chuyện về cuộc sống hàng ngày trong thị trấn, những thay đổi trong tính cách của các nhân vật, những bài học về đạo đức, đều được mô tả rất chân thực và sinh động.

Phần đầu của tác phẩm là những câu chuyện hàng ngày trong khu phố, về nguồn gốc và đặc điểm của các gia đình, từ những gia đình danh giá đến những gia đình bị cô lập. Đó là mùa hè của Scout, anh trai Jem và bạn Dill, với sự tò mò về ngôi nhà của ông Radley.

Phần hai của tác phẩm có tính căng thẳng hơn, bao gồm phiên tòa xử một người đàn ông da đen bị tố hiếp dâm. Anh ta bị kết án chỉ vì là người da đen. Phần sau cũng chứng kiến sự trưởng thành và thay đổi suy nghĩ của ba đứa trẻ. Họ phải đối mặt với sự phản đối từ xã hội vì bố của họ bảo vệ một người đàn ông da đen.

1. Phân biệt chủng tộc

Vấn đề chính trong tác phẩm là sự phân biệt chủng tộc. Điểm nổi bật là phiên tòa xử Tom Robinson, người da đen bị buộc tội hiếp dâm con gái của gia đình Ewell. Đọc tác phẩm, như Jem, chúng ta thấy những mảnh vỡ trong lời khai của Mayella và cha cô, ông Ewell. Rõ ràng Tom vô tội, chỉ là một người da màu tốt bụng giúp đỡ Mayella khi cô gọi. Cả Jem, Scout và Dill tin rằng bố Atticus sẽ chiến thắng vụ kiện sau khi ông bà nhân chứng đã trình bày bằng chứng rõ ràng và sắc nét.

Quý vị thưa, đây không phải là một vụ án phức tạp, mà là một vụ án yêu cầu quý vị vượt qua mọi nghi ngờ hợp lý về tội danh của bị cáo.

Bị cáo vô tội, nhưng có ai đó trong phòng xử án này lại có tội.

Cô ta là người da trắng và cô ta đã quyến rũ một người đàn ông da đen.

Cha cô ấy đã thấy điều đó... có bằng chứng gián tiếp cho thấy rằng Mayella Ewell đã bị đánh dã man bởi một người đàn ông cầm tay trái... ông ấy đã yêu cầu truy cứu hình phạt, rõ ràng đúng với bằng chứng được ký bằng tay trái, và Tom Robinson... đã thề với bàn tay phải cuối cùng của anh ấy - bàn tay phải.

Tuy nhiên, các thành viên bồi thẩm đoàn đã đưa ra những phiếu “có tội… có tội … có tội…” khiến Tom Robinson phải tự tử trong tù.

Theo một cách nào đó, ít nhất câu chuyện cũng có một kết thúc có hậu. Mọi thứ liên quan đến Tom dần lắng xuống, không còn được bàn tán nhiều. Tuy nhiên, cuộc sống của ông Ewell cũng phải trả giá cho những lời nói dối của mình. Ông bị cộng đồng lãng quên, mất việc chỉ trong vài ngày và sau đó phải nhận chi phiếu thất nghiệp. Ông thật đáng thương vì vẫn giữ mối thù với gia đình Robinson và Ellen, vợ của Tom. May mắn thay, vợ của Tom tìm được việc và được giúp đỡ từ chủ cũ của Tom. Dần dần, người dân trong thị trấn và các quan tòa cũng bắt đầu thay đổi suy nghĩ về người da đen.

2. Những bài học về nhân bản

Thực ra khi Scout chỉ mới sáu tuổi và Jem mười tuổi, còn khi Jem 13 tuổi thì Scout mới chín tuổi. Đây là giai đoạn quan trọng nhất để giúp các em phát triển tính cách và con người mình sẽ trở thành sau này. Các em đi học, gặp gỡ bạn bè, hàng xóm và họ hàng. Đây chính là xã hội nhỏ mà các em tiếp xúc. Các em sẽ chứng kiến những điều tốt đẹp và những bất công trong cuộc sống. Các em sẽ nhìn thấy, cảm nhận, yêu ghét và dần dần trưởng thành. Các em sẽ học cách nhìn nhận sự việc từ nhiều góc độ khác nhau, cũng như cách bố đã dạy cho các em.

Dù được giáo dục bằng cách nhau, các em cũng có những suy nghĩ và nhận thức khác nhau. Jem cho rằng: 

Trên đời này có bốn loại người: loại người bình thường như chúng ta và những người hàng xóm, loại người giống như gia đình Cunningham sống ven rừng, loại người giống như Ewell sống ở bãi rác và những người da đen.

Tuy nhiên, Scout nghĩ khác: “Chỉ có một loại người. Đó là người.”

Các em nhận ra rằng: “Nếu chỉ có một loại người, tại sao họ không thể thân thiện với nhau? Nếu mọi người đều giống nhau, tại sao lại có sự khác biệt và coi thường nhau?... Và tại sao ông Boo Radley luôn đóng cửa trong nhà… điều đó là vì ông muốn ở trong nhà.”

Trong ký ức của các em, Boo Radley từng là một hình bóng đáng sợ. Các em thường phải chạy vụt qua nhà ông Radley. Nhưng ông cũng là bạn của các em. Ông đã chứng kiến các em lớn lên, tặng các em những món quà nhỏ, và mang mền cho Scout trong ngày tuyết rơi lạnh lẽo. Ông cũng là người đã cứu hai anh em khỏi nguy hiểm. Bà Dubose luôn mắng các em và khiêu khích bố của các em theo cách mà các em không thích. Nhưng sau khi Jem phải chịu hậu quả vì phá vườn hồng của bà, các em cũng đã thay đổi cách nhìn về bà. Ban đầu Scout không thích bác Alexandra vì bác thường ép buộc các em làm theo ý bác, nhưng sau đó em nhận ra rằng bác là người yêu thương cháu một cách chân thành.

Jem và Scout lớn lên không có mẹ, nhưng may mắn là được làm con của bố Atticus. Bố tôn trọng và đối xử với các em như những người trưởng thành, không bao giờ coi các em là trẻ con.

Khi trẻ con hỏi điều gì, hãy trả lời chân thật và với tấm lòng tốt. Trẻ con có thể nhạy cảm hơn người lớn và cảm nhận được sự lẩn tránh.

Những lời dạy của bố Atticus rất có giá trị giáo dục. Dù ở tuổi năm, Scout chỉ hiểu một phần nhưng cô luôn cố gắng làm theo lời bố dạy.

Con có thể nghe những lời đồn thổi xấu về sự việc này ở trường, nhưng nếu có thể, hãy làm cho bố một điều: con hãy giữ đầu cao và đôi tay xuống. Dù ai nói gì với con, đừng để chúng làm con tức giận.

Đơn giản vì chúng ta đã thua cuộc một trăm năm trước khi bắt đầu, đó không phải là lý do để chúng ta không cố gắng chiến thắng.

Khi Jem tức giận vì bà Dubose, bố đã bình tĩnh giải thích về lòng can đảm cho con.

Bố muốn con hiểu rằng lòng can đảm thực sự không phải là người đàn ông cầm súng. Đó là khi con biết mình sẽ thất bại từ đầu nhưng vẫn kiên trì đến cùng. Con hiếm khi chiến thắng, nhưng đôi khi con cũng có thể chiến thắng. Bà Dubose đã chiến thắng, chiến thắng trước bốn mươi sáu lần. Theo bố, bà là người phụ nữ dũng cảm nhất bố từng biết.

Bố yêu thương con nhưng không bao giờ ủng hộ những việc làm xấu xa của con. Khi Jem bảo vệ Scout khỏi sự tấn công của ông Ewell, Jem bị thương và gã Ewell bị dao đâm và chết. Atticus luôn nghĩ rằng Jem là người đã đâm ông ta.

Dĩ nhiên đó là hành động tự vệ nhưng tôi sẽ phải đến văn phòng để tìm hiểu...

Nhưng không ai che giấu sự việc này. Tôi không sống theo cách đó.

Dù chuyện gì xảy ra, ông vẫn muốn các con lớn lên trong sạch sẽ.

Tôi không muốn con trai tôi bước vào cuộc sống với bất cứ điều gì như thế này trên đầu. Cách tốt nhất để làm sạch không khí là đưa mọi chuyện ra ánh sáng... Tôi muốn nó lớn lên với những lời đồn thổi về nó...

Qua từng câu chuyện, từng thắc mắc của các em nhỏ, ông luôn cố gắng giải thích và dạy con về lương tâm, công bằng, sự thông cảm, yêu thương con người, và xóa bỏ những định kiến...

Khi Jem và Scout gặp rắc rối, bố Atticus không chỉ nghe Jem mà còn lắng nghe cả Scout.

Trên con đường giáo dục của mình, ông không bao giờ ép buộc các con phải trở thành quý ông hay quý cô. Ông đã bày tỏ sự bất đồng khi bác Alexandra cố ép Scout phải mặc váy và cư xử như một quý cô. Ông là tấm gương mẫu mực cho các con, để các con tin tưởng. Ông để các con tự nhận thức vấn đề, và chỉ hỏi nếu các con có thắc mắc.

Atticus có thể xem là nhân vật hoàn hảo nhất được mô tả trong câu chuyện. Ông sống trong một xã hội phân biệt chủng tộc nhưng chính ông không có sự phân biệt đó. Điều này có thể thấy qua việc ông thuê một phụ nữ da màu làm giúp việc cho gia đình mình. Ông cũng dạy dỗ con cái theo một cách rất đặc biệt.

Trong tòa án của chúng ta, khi lời khai của một người da trắng mâu thuẫn với lời khai của người da đen, lời khai của người da trắng luôn được ưu tiên. Điều này cho thấy sự bất công trong xã hội.

Khi trưởng thành hơn, con sẽ nhận ra người da trắng luôn lừa dối người da đen hằng ngày, nhưng hãy để bố kể cho con nghe điều này và đừng quên: mỗi khi người da trắng làm điều gì với người da đen, dù là ai, dù giàu sang đến đâu hay gia đình có quyền lực đến đâu, người da trắng vẫn chỉ là thứ rác rưởi.

Đối với bố, không có gì đáng sợ hơn là một người da trắng kém cỏi lợi dụng sự ngu dốt của người da đen.

Ông nhìn nhận con người với cả hai mặt tốt và xấu, và ông tin vào khả năng hướng thiện của con người.

Ông Cunningham về cơ bản là người tốt. Ông ta có thành kiến như những người khác trong chúng ta.

Dù có điều gì xảy ra, một bầy đàn hung hăng vẫn bao gồm các cá nhân… Chỉ cần một đứa trẻ tám tuổi để làm cho họ tỉnh lại… Điều này chứng tỏ điều gì đó - rằng một bầy thú hoang vẫn có thể bị ngăn lại, vì chúng vẫn là con người.

Hầu hết mọi người đều tốt, con à, chỉ có điều con chưa nhận ra thôi.

Ông tôn trọng nhân phẩm của mọi người và không ép họ phải giống ông. Tuy nhiên, ông kiên quyết với các tín ngưỡng của mình.

Có một điều không phù hợp với phương châm đa số, đó là lương tâm của con người.

Khi bảo vệ cho Tom, ông phải đối mặt với sự phản đối, chỉ trích từ đa số người da trắng trong thị trấn. Gia đình Scout đối mặt với nguy hiểm từ những 'người bạn' của mình. Ông biết trước rằng ông sẽ thất bại, nhưng điều đó không làm ông sợ hãi và từ bỏ. Như cách ông dạy cho con cái của mình: 'Vì chúng ta đã thất bại trước khi bắt đầu, điều đó không có nghĩa là chúng ta không cố gắng' hoặc 'Đó là khi con biết rằng con sẽ thất bại từ trước khi bắt đầu và vẫn cố gắng hết sức dù có điều gì xảy ra.

Tác phẩm cũng nói về hiện tượng giáo dục cứng nhắc, với các giáo viên tuân theo mẫu mực, không quan tâm đến nhu cầu, lợi ích hay tâm lý của học sinh. Scout đã bị chỉ trích chỉ vì biết đọc và viết trước khi học lớp ba. Cô Gates cũng mang trong mình những thành kiến về người da màu. Sau khi rời khỏi tòa án xử án Tom Robinson, cô đã nói 'Đã đến lúc phải có ai đó dạy cho chúng ta một bài học, chúng ta đã vượt quá sự phân biệt của chúng ta, chỉ còn thiếu nữa thôi là chúng ta nghĩ rằng chúng ta có thể cưới chúng ta làm vợ.' Chính cô ấy cũng đã chống lại Hitler và ca ngợi Scout đã làm rất tốt khi cô trích dẫn: 'Dân chủ là quyền bình đẳng cho mọi người, không có đặc quyền cho bất kỳ ai.' Đến mức Scout phải tự hỏi: 'Làm sao anh ta có thể căm ghét Hitler mà lại nghĩ xấu về người khác ngay tại quê hương chúng ta?'

Hình ảnh con chim nhại vô tội, mang lại tiếng hát cho cuộc sống, được nhắc lại nhiều lần trong tác phẩm. Việc giết nó là một tội ác. Đó là biểu tượng cho những điều trong sáng, những con người lương thiện nhưng bị bóc lột, phá hủy bởi những điều xấu xa, những định kiến xã hội. Ông Underwood cho rằng việc bắn chết Robinson cũng giống như việc giết những con chim biết hát. Hoặc hình ảnh đau đớn của Jem khi chứng kiến sự bất công cũng giống như việc giết con chim nhại. Ông Boo Radley chỉ vì một sự nhầm lẫn tuổi thơ mà bị người cha nhốt trong nhà bao nhiêu năm cũng là hình ảnh của con chim nhại bị giết. Như Scout nghĩ, việc đưa ông Boo Radley, người “muốn ở trong nhà”, ra ánh sáng cũng là giết con chim nhại.

Câu chuyện được kể từ góc nhìn của trẻ em nên trở nên đáng tin cậy hơn. Các chi tiết, nỗi đau hay xúc cảm khi được mô tả bởi trẻ em cũng sẽ trở nên chân thật và tin cậy hơn. Vì suy nghĩ của trẻ em đơn giản và cảm nhận về nỗi đau cũng đơn giản hơn. Vì vậy, người đọc có thể cảm nhận sâu sắc hơn những câu chuyện đó.

Mặc dù được kể từ góc nhìn của trẻ em, nhưng Giết con chim nhại không phải là một câu chuyện dành cho thiếu nhi. Nó nêu ra những vấn đề rất lớn trong cuộc sống con người. Đó là tình yêu thương nhân loại, sự bình đẳng, lòng từ bi. Để giải quyết những vấn đề đó cần sự đóng góp của cả cộng đồng.

Tác giả: Vân Nguyễn - MyBook