Buzz
Khả năng thực sự của việc đặt câu hỏi không nằm ở việc hỏi về những điều chưa biết, mà là hỏi về những điều chúng ta đã biết.
Khi còn nhỏ…
Chúng ta thường đặt ra hàng trăm câu hỏi mỗi ngày cho những người xung quanh. Mỗi ngày, cha mẹ phải kiên nhẫn trả lời những thắc mắc không ngừng của con mình. Những câu hỏi có khi là ngây ngô, có khi là khó giải thích, và cũng có khi là những điều mà người lớn không nghĩ tới.
Danh hài người Mỹ Louis C.K đã chỉ ra rằng, đôi khi chúng ta trân trọng sự tò mò của trẻ nhỏ, nhưng đôi khi lại cảm thấy khó chịu và không muốn chúng hỏi quá nhiều:
Tất cả bắt đầu từ một câu hỏi đơn giản như thế này: “Cha ơi, tại sao không đi chơi ngoài trời?”, sau đó là hàng loạt những câu hỏi như tại sao trời lại mưa, tại sao lại có mây, tại sao mây không biết từ đâu mà có, tại sao không học giỏi, tại sao cha mẹ không quan tâm đến việc học của tôi và tại sao ông bà cũng không quan tâm đến việc học của cha mẹ.
Khi trẻ con bước vào thế giới, họ gặp phải những thứ không thể giải thích, những thứ chưa được phân loại hay định nghĩa. Trẻ con hỏi 'tại sao' không phải vì muốn làm người lớn khó chịu, chúng chỉ muốn hiểu rõ hơn. Nếu người lớn trả lời cẩu thả, chúng sẽ lặp đi lặp lại câu hỏi đó. Nếu chúng hài lòng với câu trả lời, chúng sẽ tiếp tục hỏi những câu khác.
Nhưng khi trưởng thành...
Chúng ta không còn đặt nhiều câu hỏi nữa. Khi vào trung học, chúng ta gần như ngừng hỏi hoàn toàn. Có người kết luận rằng thế giới không còn nhiều thứ để hỏi như khi còn nhỏ vì chúng đã được phân loại và định nghĩa, cộng thêm việc tra cứu trên Google. Tuy nhiên, vấn đề là sự hứng thú, sự ham muốn tìm hiểu và khám phá giảm dần khi chúng ta lớn lên, và điều này khiến chúng ta mất kỹ năng đặt câu hỏi. Sự thật là, việc đặt câu hỏi mang lại cho con người không chỉ là thông tin mà còn nhiều hơn thế.
Giáo dục là nguyên nhân chính dẫn tới hiện tượng này. Có quá nhiều áp lực về thời gian và kỉ luật nên nhiều giáo viên không thể cho phép học sinh đặt câu hỏi tự do, mặc dù họ biết rằng nên. Ví dụ như trong một lớp học điển hình:
Khi tôi dạy một giờ học về khoa học cho học sinh lớp bảy, các em bắt đầu hỏi về vũ trụ và các ngôi sao, giáo viên chỉ nói: “Hãy nhìn đây, đó là các hành tinh, và hãy nhớ điều này”. Điều này ngụ ý rằng giáo viên không có thời gian cho câu hỏi.
Như vậy, việc đặt câu hỏi không được khuyến khích nữa, thay vào đó, chúng ta tập trung vào việc tìm kiếm câu trả lời để đạt điểm cao trong bài kiểm tra và không dành thời gian cho những câu hỏi không liên quan. Trường học được xem là nơi đào tạo ra lao động biết và thành thạo trong một lĩnh vực cụ thể, không phải những người sáng tạo tư duy.
Tại sao cần phải đặt câu hỏi?
Trong khi khả năng đặt câu hỏi của con người dần mất đi khi trưởng thành, Warren Berger đã nỗ lực để chứng minh sức mạnh của những câu hỏi. Ông tin rằng một câu hỏi xuất sắc có thể là bước ngoặt quan trọng cho bản thân và thế giới xung quanh. Nhận thấy kĩ năng đặt câu hỏi không được chú trọng trong giáo dục, doanh nghiệp, và trong cuộc sống, ông đã chia sẻ những kiến thức của mình về tầm ảnh hưởng của câu hỏi trong cuốn sách 'Sức Mạnh của Đặt Câu Hỏi'.
Cuốn sách này không tập trung vào việc trả lời các câu hỏi triết học hoặc tâm linh, mà tập trung vào hành động, xoay quanh bốn mươi câu hỏi để làm nổi bật tầm quan trọng của việc đặt câu hỏi và quá trình tạo ra một câu hỏi tuyệt vời của Warren Berger. Ông tin rằng việc đặt câu hỏi sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn trong tương lai, giúp chúng ta nhìn nhận vấn đề, cơ hội và cách tiếp cận chúng. Chúng ta luôn mong muốn những câu trả lời hay. Nhưng trước hết, chúng ta cần học cách đặt đúng những câu hỏi cần thiết.
Sức Mạnh của Việc Đặt Câu Hỏi
Đặt Câu Hỏi trong Thời Đại của Những Câu Trả Lời
Như đã được đề cập ở trên, mọi người có thể nghĩ rằng chúng ta ngừng đặt câu hỏi vì chúng ta có thể dễ dàng tìm kiếm câu trả lời với Internet, Google, chỉ cần gõ từ khóa và nhận kết quả trong tích tắc. Thậm chí, chúng ta đang bị quá tải thông tin.
Tuy nhiên, Picasso đã nhận ra điều này cách đây nửa thế kỷ: “Các máy tính không có ích - chúng chỉ cung cấp câu trả lời cho bạn.” Để phát triển trong đám lầy thông tin ngày nay, ta cần một hệ thống sàng lọc thông tin, xác đáng hay không, đâu là sự thật, cái đúng và bằng chứng là gì. Công nghệ chỉ trả lời các câu hỏi, thay vì giúp chúng ta đặt ra những câu hỏi mới. Các máy móc làm cho câu trả lời trở nên nhanh chóng, chính xác và có chuyên môn cao, nhưng đồng thời làm giá trị của câu trả lời giảm đi.
Một phóng viên hỏi Einstein về số điện thoại của ông và phải tìm trong cuốn sổ liên lạc gần đó. Sau khi tìm kiếm, anh ta hỏi tại sao một người thông minh như Einstein lại không nhớ số điện thoại của mình. Einstein trả lời rằng không cần phải nhớ những thông tin có thể tra cứu dễ dàng.
Xuất Phát Từ Những Ý Tưởng
Trong thời đại mà “tất cả đều có thể tìm kiếm trên Google”, chúng ta được giúp đỡ nhiều trong việc “hiểu biết”. Nhưng chỉ qua những câu hỏi đúng, con người mới có thể khai thác thông tin hiện có để khám phá, nghiên cứu và vượt qua giới hạn với những bước đột phá. Nhà báo David Pogue từ tạp chí New York Times đã viết về cuộc sống hiện đại nhưng máy ATM, chai dầu gội, đều bắt đầu từ câu hỏi: “Tại sao không?”
Những Ý Tưởng Đột Phá Bắt Đầu Bằng Những Câu Hỏi. “Tại sao quả táo lại rơi xuống mà không bay lên?” Có thể Newton không phải là người đầu tiên bị một vật gì đó rơi trúng đầu, nhưng ông là người đầu tiên đặt câu hỏi về điều mà không ai để ý, và nghiên cứu để tìm câu trả lời cho câu hỏi đó. Một câu hỏi hay có thể dẫn đến nhiều câu hỏi khác, nhiều nghiên cứu kéo dài hàng thập kỷ, hay thay đổi suy nghĩ và quan điểm.
Công Cụ Vượt Qua Giới Hạn
Trong nghiên cứu của Hal Gregersen, người lãnh đạo trung tâm tại Đại học MIT, ông nhận thấy rằng những người thường đặt câu hỏi thể hiện “sự pha trộn giữa khiêm tốn và tự tin” - họ khiêm nhường đủ để nhận biết bản thân vẫn thiếu sót, lại tự tin đủ để thừa nhận điều đó trước mặt người khác.
Những người đặt câu hỏi luôn thoải mái với những hạn chế của bản thân. Họ hiểu rằng họ không biết tất cả, họ không “hiểu biết”, và điều này khiến họ không ngừng học hỏi suốt cuộc đời.
Ông Joi Ito của MIT nói rằng, khi chúng ta chấp nhận trở thành những người học cả đời để khám phá điều mới (thay vì chỉ học trong những năm đầu đời), chúng ta phải cố gắng duy trì hoặc đánh thức lại sự tò mò, cảm giác thắc mắc, mong muốn thử nghiệm mới, và khả năng thích ứng mà chúng ta từng có khi còn nhỏ.
Để làm điều này, chúng ta cần sử dụng một công cụ giống như trẻ con: câu hỏi.
Tại sao cần phải học cách hỏi?
Nếu “cơ bắp câu hỏi” đã teo đi khi học trung học, thì nó sẽ trở nên tệ hơn khi bạn lên đại học. Khi một kỹ năng tư duy quan trọng như vậy không được đào tạo trong trường học, liệu chúng ta có lớn lên và đánh mất khả năng đặt câu hỏi không? Warren Berger tin rằng chúng ta có thể rèn luyện và học được kỹ năng đặt câu hỏi, và đó là lý do ông viết cuốn sách Sức Mạnh của Đặt Câu Hỏi.
Dựa vào kinh nghiệm của những người luôn đặt câu hỏi, cũng như mượn những ý tưởng và ảnh hưởng từ lý thuyết đã có về sự sáng tạo, thiết kế cách tư duy và giải quyết vấn đề, ông đã chia giai đoạn tạo ra một câu hỏi thành ba phần: Tại sao - Sẽ ra sao nếu - Bằng cách nào. Nó giống như một cái khung để dẫn bạn đi qua các giai đoạn của một câu hỏi hơn là một công thức, bởi không có công thức nào cho những câu hỏi cả. Bạn sẽ tìm được cách để đặt một câu hỏi sao cho đúng và hữu ích trong cuốn sách Sức mạnh của đặt câu hỏi của Warren Berger.
Những câu hỏi Tại sao sẽ giống như một vòng xoáy không có hồi kết khiến bạn cảm thấy đau đầu, nhưng là những câu hỏi hữu ích khi bạn cần tìm tới gốc rễ của một vấn đề. Phương pháp “Năm câu hỏi vì sao” bắt nguồn từ Nhật Bản bởi ông Sakichi Toyoda, người sáng lập đế chế Toyota, đã được áp dụng tại công ty Toyota trong hàng chục thập kỉ.
Giai đoạn Sẽ ra sao nếu là giai đoạn mọi thứ có thể xuất hiện. Một khoảng thời gian không thực tế khi đặt câu hỏi này sẽ cho ra những ý tưởng mới lạ và thậm chí điên rồ. Câu hỏi Sẽ ra sao nếu là sự mở đầu cho hành động Làm thế nào.
Cuối cùng, Làm thế nào chính là lúc bạn đưa những ý tưởng đến với thực tế. Bạn có thể sẽ phải cắt bỏ một vài điều cho phù hợp với thực tế và trăn trở tìm cách đưa Sẽ ra sao nếu thực sự xảy ra.
Khi đặt câu hỏi về những điều chưa biết, chúng ta nhận được thông tin. Nhưng khi đặt câu hỏi về những điều đã biết, chúng ta học được cách kiểm chứng thông tin, tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề và thích nghi với những khó khăn. Chúng ta có thể tìm ra con đường mới lạ và đột phá trong những điều rất đỗi bình thường hằng ngày, những điều mà chúng ta thậm chí còn không để ý đến. Và điều đó chỉ xảy ra nếu chúng ta không lãng quên những câu hỏi, công cụ mạnh mẽ để học hỏi và không ngừng tò mò về thế giới xung quanh mình.
Về tác giả
Warren Berger sinh vào ngày 20 tháng 10 năm 1958, là một nhà báo người Mỹ và sở hữu trang web amorebeautifulquestion.com. Ông đã viết nhiều sách và bài báo về đổi mới, thiết kế, truyền thông đại chúng và văn hóa đại chúng.
Sau khi làm phóng viên cho một tờ báo ở Dallas, Berger chuyển đến New York và làm việc trong nhiều năm với vai trò biên tập cho CBS. Ông cũng xuất hiện trên các chương trình Today Show của NBC, World News của ABC, All Things Considered trên NPR và CNN.
Tác giả: Khánh Huyền - MyBook
