[MyBook] Đánh Giá Sách “Những Người Đau Đầu”: Cuộc Sống Không Chọn Lựa Nhà Báo, Mà Làm Nhà Báo Phải Viết

“Khi tôi cảm thấy bối rối, tôi thường viết. Đôi khi, tôi chỉ viết về suy nghĩ, cảm xúc của mình về một vấn đề. Đôi khi, tôi đề xuất những hành động, giải pháp mà tôi nghĩ nên thực hiện. […]. Chúng ta đang sống trong một thế giới chia sẻ, từ kinh tế, thông tin cho đến các giá trị khác. Chúng ta không cần phải đồng ý với tất cả mọi thứ, nhưng việc chia sẻ mở cửa có thể gợi ra những ý tưởng hữu ích, tiến bộ cho mỗi cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp”

Những chia sẻ chân thành và đầy tâm huyết này đến từ tác giả - TS Lương Hoài Nam trong lời mở đầu của cuốn sách “Những Ai Đau Đầu”. Sách này tổng hợp các bài báo sâu sắc của tác giả, với đa dạng về các chủ đề: từ giao thông đường sắt, hàng không, xe máy, an toàn giao thông, thị trường… đến những vấn đề giáo dục đặc biệt quan trọng của đất nước. Những vấn đề xã hội này không chỉ là mối quan tâm của riêng một cá nhân, mà còn là điều mà tất cả những người có tri thức, lo lắng và bận tâm về tương lai quốc gia.

TS Lương Hoài Nam, tác giả của cuốn sách này, là một doanh nhân có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực hàng không. Ông đã từng giữ nhiều vị trí như Trưởng ban Kế hoạch thị trường tại Vietnam Airlines, Tổng biên tập tạp chí Heritage, Tổng giám đốc của Jetstar Pacific Airlines, Phó chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam,… Mặc dù không phải là một nhà báo chuyên nghiệp, nhưng tác giả đã viết hàng chục bài về cải cách giáo dục được đăng tải trên báo in, báo điện tử và mạng xã hội. “Các bài viết của ông luôn có nhiều tài liệu tham khảo, được trình bày bởi tư duy sâu sắc và diễn đạt với ngôn từ trong sáng, dễ hiểu” - GS Ngô Bảo Châu.

Phần 1: Giáo dục và Sứ Mệnh Quốc Gia

Có thể nói, giáo dục là một trong những chủ đề được TS Lương Hoài Nam đặc biệt quan tâm, với các bài viết giàu tri thức như “Từ Lũy Tre Làng Đến Biển Lớn” và “Nhận Thức Về Học Tây”. Tác giả tự nhận mình là một “sản phẩm”, một “khách hàng” và thậm chí là “cựu khách hàng” của giáo dục, và từ những góc nhìn này, ông chỉ ra những vấn đề hiện tại của giáo dục ở Việt Nam. Chính nhờ kiến thức, hay hành trình tìm kiếm kiến thức của con người, đặc biệt là những người Châu Âu, đã khiến cho “thế giới trở nên nhỏ hơn”. Giáo dục là nền tảng phát triển của mỗi cá nhân, và nói rộng ra, của cả một quốc gia. Nhưng, giáo dục ở Việt Nam hiện đang ở đâu và cách mà người dân quan tâm đến giáo dục như thế nào?

Trong mỗi gia đình Việt Nam, không có việc nào được bàn luận, được quan tâm nhiều hơn việc học hành của con cái. Ngoài việc kiếm sống, không có gì chiếm nhiều thời gian của phụ huynh hơn việc học của con cái. Chi phí cho việc học hành có lẽ chỉ đứng sau chi phí ăn uống hàng ngày.

Tuy nhiên, thực tế là những sản phẩm từ hệ thống giáo dục của chúng ta không đáp ứng được những kỳ vọng lớn đó. Tại sao năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 1/5 của Thái Lan, 1/15 của Singapore? Và tại sao đến nay chúng ta vẫn được xếp vào hàng ngũ của các quốc gia nghèo trên thế giới? Điều này là một nghịch lý và một vấn đề đau đớn, cần được quan tâm và thay đổi thực sự khi mọi gia đình Việt Nam đều đầu tư rất nhiều công sức và tiền bạc vào việc học hành nhưng chất lượng con người vẫn còn nhiều vấn đề. Dù mục tiêu trở thành một quốc gia công nghiệp vào năm 2020 rất gần kề, nhưng hiện tại chúng ta đứng ở đâu?

[...] Tại sao Việt Nam không thể sản xuất được sạc pin, tai nghe, hoặc ốc vít cho điện thoại di động Samsung? Và tại sao chúng ta không thể sản xuất được ốc vít cho cánh máy bay Boeing B777? Ốc vít chỉ là một chi tiết nhỏ, nhưng nó đại diện cho khả năng nghiên cứu - phát triển, tổ chức sản xuất và phân phối các sản phẩm công nghiệp của đất nước chúng ta.

Để thay đổi vận mệnh của đất nước, tác giả cho rằng chúng ta cần phải dám nghĩ và hành động khác biệt so với thế hệ cha ông. Và điều đó phải được thể hiện thông qua việc cải cách và đổi mới hệ thống giáo dục của quốc gia: Đổi mới một cách toàn diện và không chỉ là sửa chữa.

Phần 2: Hướng Tới Một Hàng Không Phát Triển Bền Vững

Với kinh nghiệm trong ngành hàng không, thông qua những bài viết, tác giả đã chia sẻ tri thức và hiểu biết thực tế về tình hình giao thông hàng không tại các sân bay của Việt Nam. Những bài viết này có từ những năm 2008 nhưng vẫn là những vấn đề rất nóng, được cộng đồng xã hội quan tâm đặc biệt khi đọc cuốn sách này.

Khi viết về an toàn hàng không và các vụ cứu hộ máy bay, tác giả chia sẻ câu chuyện về kinh nghiệm hơn 20 năm trước đây khi tham gia đội tìm kiếm sau vụ máy bay rơi gần Nha Trang. Ông muốn đọc giả nhận thấy rằng công việc này vô cùng khó khăn và nguy hiểm, không chỉ đối với những nạn nhân mà còn với những người tham gia tìm kiếm cứu hộ. Vì vậy, chúng ta nên dành những lời cầu nguyện cho họ, thay vì nghi ngờ và đặt ra những suy luận không căn cứ, thiếu hiểu biết.

Tôi kể câu chuyện này với mục đích: công việc tìm kiếm cứu nạn hàng không là một nhiệm vụ vô cùng phức tạp, vất vả và nguy hiểm, mọi người cần nhận thức điều đó. Một chiếc máy bay ở sân bay có vẻ lớn, nhưng giữa biển khơi, giữa rừng rậm, nó nhỏ như một cái kim. Thông tin thường bị nhiễu bởi những tin đồn, sự tưởng tượng của một số người. Mọi tình huống phải được giải quyết, cho đến khi chúng ta chắc chắn biết máy bay ở đâu.

Ở phần này, tôi ấn tượng đặc biệt với bài viết “Chỉ có quỷ sống lẫn với người”. Những thảm họa hàng không kinh hoàng nhất đã xảy ra mà không ai có thể dự đoán trước: vụ máy bay khủng bố lao thẳng vào tòa tháp đôi Trung tâm Thương mại Thế giới tại New York, làm gần 3000 người vô tội thiệt mạng, hơn 6000 người bị thương, và thảm họa MH17. Trong khi các hãng hàng không đang cố gắng mỗi ngày để khách hàng cảm nhận được sự gần gũi, thân thiện khi sử dụng dịch vụ, sự kiện 11/9 đã làm tan biến tất cả những nỗ lực đó và đặt yếu tố an toàn lên hàng đầu. Bởi vì “giữa loài người còn quỷ sống lẫn”, chúng ta chưa có bất kỳ thiết bị nào có thể phát hiện và chống lại thực tế đó.

Bàn về vấn đề “Việt Nam cần phát triển hàng không chung”, TS Lương Hoài Nam cho biết “chúng ta chỉ biết một phần rất nhỏ của không gian, một phần nhỏ của thế giới hàng không”. Trong bối cảnh phát triển của khu vực và thế giới, Việt Nam cần phải quan tâm đến lĩnh vực này.

Nước ta không thể không chú ý đến lĩnh vực hàng không chung, mà cần phải có kế hoạch, chiến lược phát triển. Bầu trời không chỉ là chủ quyền, mà còn là tài nguyên quốc gia. Các hoạt động bay càng phát triển, giá trị đóng góp của không gian hàng không vào phát triển kinh tế - xã hội càng lớn. […] Càng có nhiều phương tiện hàng không chung với đa dạng hoạt động bay thì chủ quyền của bầu trời, biển đảo của nước ta càng vững chắc.

Phần 3: Việt Nam - Một Quốc Gia Nhỏ Hay Không Nhỏ?

Với câu hỏi như vậy, tác giả quan tâm đến nhiều chủ đề: từ doanh nghiệp, thị trường, nợ xấu, nợ công, bất động sản đến thực tế, lối sống và suy nghĩ của người Việt. Qua góc nhìn của một tri thức luôn trăn trở, bạn đọc có thể đọc và trao đổi với tác giả để tìm ra câu trả lời cho mình.

Thực tế phải thừa nhận rằng, nước ta là một “nước nhỏ”, điều này không phải là điều đáng trách. Mặc dù chúng ta có những điểm mạnh như lòng yêu nước, tinh thần anh hùng đánh giặc ngoại xâm, thì khả năng kinh tế của chúng ta vẫn còn yếu, đó là yếu tố quan trọng quyết định vị thế của chúng ta trên trường quốc tế. Chúng ta “nhỏ” vì ở mọi phương diện kinh tế, khoa học, giáo dục… chúng ta chưa có nhiều điểm sáng hay những đột phá được thế giới công nhận.

Viết về các vấn đề xấu, tác giả tập trung phê phán khả năng ngụy biện trong mỗi chúng ta.

Nhiều người lựa chọn sự nghèo để bào chữa, bảo vệ sự tồn tại cho nền giao thông xe máy, xâm lấn lòng đường, vỉa hè thành chợ “cóc”, quán “cóc”, làm chỗ đậu xe. Một số người thậm chí đấu tranh để những thứ không phù hợp với đô thị hiện đại, văn minh này tiếp tục tồn tại vĩnh viễn, bất chấp hậu quả khủng khiếp của chúng đối với sự phát triển của xã hội loài người.

Trong bài viết “Hoa hậu, bóng dá và nỗi nhục không liên quan”, tác giả nêu rõ một thực trạng phổ biến tại nước ta, làm cho người đọc cảm thấy lạ mà quen. Những vấn đề dễ thu hút sự chú ý, quan tâm của công chúng và dư luận luôn là những vấn đề ngắn hạn, dễ dàng để ta thể hiện quan điểm và cảm xúc cá nhân. Trong khi những sự kiện diễn ra một cách âm thầm, lặng lẽ hàng ngày nhưng lại có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế - xã hội của đất nước, nhưng chúng ta lại ít khi để ý đến.

Mỗi năm tại nước ta, dưới 10.000 người chết trong các vụ tai nạn giao thông, hơn 70% số vụ liên quan đến xe máy. Mỗi năm có khoảng 150.000 người mắc bệnh ung thư do thực phẩm ô nhiễm, ô nhiễm nguồn nước và không khí, và 85.000 - 115.000 người chết vì căn bệnh này. Tai nạn giao thông và ung thư trở thành điều bình thường, ít khi gây ồn ào. Ai cũng có thể trở thành nạn nhân, chỉ là sự may mắn, cho nên chúng ta ít khi để ý đến chúng, không như việc quan tâm đến hoa hậu, bóng đá.

Ngoài ra, tác giả cũng đề cập tới các vấn đề như can thiệp vào thị trường trong thời kỳ bão giá, ba yếu tố 'phá băng' trong lĩnh vực bất động sản, thách thức của thị trường ô tô nội địa và việc hạn chế xe máy cũng như các biện pháp giảm thiểu giao thông cá nhân hoặc các bài viết xoay quanh thương hiệu, quảng bá du lịch đất nước.

Kết luận

Cuốn sách là tuyển tập các bài viết của Lương Hoài Nam được phổ biến trên nhiều báo và blog. Trong đó, tác giả tập trung vào ba vấn đề chính: Cải cách toàn diện giáo dục; Vấn đề giao thông vận tải, đặc biệt là trong lĩnh vực hàng không và thắc mắc về việc cấm xe máy tại các đô thị lớn; Các thách thức trong ngành du lịch. Dù là chuyên gia hay chỉ là một người quan tâm, Lương Hoài Nam luôn sử dụng lương tâm của một người trí thức để thể hiện quan điểm cá nhân. Những bài viết có nhiều cũng có ít, nhưng vẫn thể hiện sự phản ánh đúng đắn của thời đại. 'Kẻ trăn trở' là một cuốn sách mở, giúp độc giả suy ngẫm và thể hiện quan điểm cá nhân về những vấn đề ảnh hưởng đến sự phát triển mạnh mẽ của đất nước. Liệu Việt Nam có thể bắt kịp và vượt qua các quốc gia khác trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đầy thách thức hay không, đó không chỉ là một câu hỏi mà còn là động lực để mỗi người chúng ta tìm kiếm câu trả lời và hướng đi mới, hợp lý và có hiệu quả trên mọi lĩnh vực.

Tác giả: Mai Phương - MyBook