Buzz
Vẫn đầy sức hút và sôi động qua từng trang sách, ngòi bút của Vũ Trọng Phụng trong 'Trúng Số Độc Đắc' một lần nữa đào sâu vào tâm trí, khám phá những tầng lớp tối tăm nhất của con người, như một bác sĩ phẫu thuật tài năng sử dụng từ ngữ như lưỡi dao sắc bén, ông khai quật những góc khuất phức tạp và tinh tế nhất của tâm trí con người. Đọc xong cuốn sách này, trong tâm hồn tôi trỗi dậy một cảm giác đặc biệt. Tôi chưa từng cảm thấy cần phải tự bảo vệ mình đến như vậy, bởi qua câu chuyện của Vũ Trọng Phụng, tôi thấy rõ bản chất ích kỉ và tham lam của con người hiện diện trong mỗi chúng ta, kể cả khi có ai đó trúng số lớn vẫn không bao giờ đủ.
Phúc - nhân vật chính trong câu chuyện, là đối tượng được Vũ Trọng Phụng lựa chọn để khám phá tâm lí, là một người từ đầu đến cuối câu chuyện không để lại ấn tượng đẹp trong lòng tôi.
Trong giai đoạn trước đó, khi còn là một kẻ thất nghiệp sống dựa vào gia đình, Phúc có những lập luận thiếu trách nhiệm và không có tính tự lập của một người trưởng thành. Tuy nhiên, ít nhất ở thời điểm đó, anh vẫn được coi là một người tốt. Vũ Trọng Phụng đã thành công khi miêu tả một nhân vật tiêu biểu của tầng lớp trí thức. Phúc, giống như những người thanh niên khác từ các gia đình khá giả trong thời đại đó, mẹ anh mở một cửa hàng, bố làm công chức và vợ được gia đình sắp đặt. Anh đã thất nghiệp suốt gần một năm và tự cho mình quyền lợi là ngồi không và đọc sách, mỗi sáng anh ra ngoài ngồi trước Nhà Kèn ở vườn hoa Paul Bert. Lúc nào cũng mặc áo trắng, anh sống vô công rỗi nghề và chỉ ngồi đọc sách từ 9h sáng đến 6h chiều. Việc đọc sách làm cho anh kiêu căng và anh tự tin rằng sau này khi chia gia tài, anh sẽ được nhận một phần nhà ở phố Hàng Gai. Với bố mẹ giàu có như thế, anh sống một cuộc đời không phải lo nghĩ gì, chỉ tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống thông qua việc đọc sách.
Anh không hề biết hoặc đang tránh một sự thật rằng, rời xa sách vở, đứng trước thực tế cuộc sống, tất cả những gì cao thượng, trong ngần mà cổ nhân để lại chỉ là những lí luận chết cứng, vô tri. Đôi khi cần phải đọc sách, đôi khi cần phải sống; sách chỉ có thể sống dậy khi người đọc thực hành nó hàng ngày. Nếu tư duy như một cái cây được sinh ra từ giáo dục và suy nghĩ thì hành động là nguồn sống và nuôi dưỡng cây lớn mạnh trước bão giông là thực tế cuộc đời.
Dĩ nhiên là thất nghiệp, nhưng anh rất ghét khi người ta gọi mình là thất nghiệp dù là trí thức thất nghiệp vẫn ghét. Anh cho rằng chỉ có văn chương chân chính mới có ý nghĩa trong cuộc sống. Anh tin rằng việc thất nghiệp là ngồi ngoài vòng xoáy cuộc sống, là cao hơn hẳn so với việc phải tranh đấu để có một miếng cơm. Cùng một lúc, anh vừa lẻn vào trong những cuốn sách cổ để tự an ủi rằng ý nghĩa cao quý của cuộc sống là đọc sách để tu dưỡng và vật chất, tiền bạc là điều không đáng kể.
Bước ngoặt đầu tiên của Phúc chỉ đến và kết thúc trong tháng ngày thất nghiệp của anh khi anh nhận ra rằng không có tiền là không thể thực hiện những giá trị đạo đức trong văn chương, sách vở. Anh nhận ra rằng việc thất nghiệp đồng nghĩa với việc anh không có khả năng giúp đỡ người khác vì thiếu tiền bạc. Một lúc nào đó, anh đã nhìn vào hoàn cảnh hiện tại của bản thân và nhận ra rằng dù có khinh bỉ vật chất thì vẫn phải chờ đến bữa cơm chiều mới được ăn vì miếng ăn là điều cần thiết nhất.
Anh không có tiền, vợ cũng coi thường. Sự kiêu căng của ông chồng khi cho rằng việc vợ mất tiền là chuyện của người phụ nữ khiến anh đành phải đi xin việc. Trong giấc mơ, anh mơ rằng nếu giàu có, anh sẽ làm được nhiều việc tốt đẹp. Tuy nhiên, sự thực là trèo cao hơn, ngã cũng đau hơn. Anh từng lần leo lên cao để tránh xa cuộc sống vật chất, nhưng cuối cùng anh nhận ra rằng khốn khổ của xã hội tiền bạc không dễ tránh khỏi...
Vũ Trọng Phụng, như những tác phẩm khác của ông, đã thành công trong việc mô tả những con người theo đuổi tiền bạc ở mọi thời đại. Quyền lực ma quái của tiền bạc qua con mắt sắc bén của ông đã chi phối mọi mối quan hệ. Ông biến người anh trai của Phúc từ một người con ngoan ngoãn thành kẻ tham lam, không kiêng nể gì cả. Tiền bạc đã làm cho mọi mối quan hệ trở nên nhỏ bé và phản bội. Thậm chí tình mẹ cha cũng bị định giá bằng tiền bạc của con cái.
Khả năng khắc họa những nhân vật điển hình trong những hoàn cảnh đặc trưng của Vũ Trọng Phụng sẽ đưa bạn bước vào một thế giới vừa quen vừa xa lạ, một thế giới mà từng trang sách cách đây cả một thời đại vẫn đặt ra những câu hỏi mà đến nay, chúng ta vẫn đang tìm kiếm câu trả lời.
Câu chuyện lên đến cao trào khi Phúc trúng số lớn.
Ngòi bút sắc bén của “ông vua Phóng sự Bắc Kỳ” từ từ hé lộ màn kịch hấp dẫn. Phúc, từ cậu bé nghèo, nay đã trở thành một người có quyền lực, khiến mọi người phải sợ hãi. Hãy đọc để trải qua những mối quan hệ phức tạp. Bố mẹ anh trốn tránh trách nhiệm, đổ lỗi cho nhau về việc không chăm sóc anh trước đây. Từ em gái hay cãi nhau đến anh trai xem thường anh như con chó, giờ đều phải kính trọng anh.
Mặc dù chưa có tiền trong tay, anh đã hiểu được sự tham lam của những người giàu có:
Khi đã có tiền, liệu có gì ngăn trở ta thực hiện những tư tưởng cao thượng mà ta luôn nghĩ đến?
Có gì ngăn cản ta dùng tiền để giải quyết những vấn đề xã hội và những sự bất công, ngang trái, cay đắng... mà chính tiền bạc đã gây ra?
Nhưng ngay khi biết mình trúng số lớn, lòng tham đã nhanh chóng xâm nhập vào tâm hồn anh. Chưa kịp vui mừng vì trúng số mười vạn, anh đã suy tính rằng số tiền đó chỉ đủ mua hai mươi nóc nhà thôi.
Muốn mua hai chục nóc nhà với mười vạn, thì chả là gì cả? Còn người có hai chục nóc nhà thì đã có gì là giàu chưa? (...) Dù có cơ nghiệp mười vạn, mỗi năm thu nhập bảy nghìn hai, thì cũng được xem là giàu lắm rồi. Nhưng họ sẽ la ó nếu tôi không phát quà cho họ! Họ sẽ chửi tôi là ích kỷ, là đạo đức kém, là con chó! Chỉ có đi xin, đi vay mới được xem là người
Đọc những đoạn miêu tả tâm lý chi tiết của nhân vật của Vũ Trọng Phụng, tôi thực sự ngưỡng mộ tài năng của ông. Ông như là chính nhân vật, lên tiếng với những tâm sự, quan điểm sống rất chân thành và sống động. Con mắt sắc bén của ông có thể nhìn thấu từng biến đổi tâm lý của mỗi nhân vật, diễn giải quá trình biến đổi ấy một cách trần trụi và tinh tế nhất.
Chưa đầy một ngày trước đây, tôi còn tự hào khi thực hành ý nghĩa cao nhất của cuộc sống, là tu dưỡng trí óc, vẫn giữ lý tưởng làm việc thiện cho xã hội, nhưng giờ đây, khi có tiền trong tay, tôi đã quên hết. Sự tham lam không đáy khiến tôi cảm thấy vô lý khi phải chia sẻ với người khác, thấy mình vẫn nghèo, nghèo hơn nhiều so với ngày không có một xu trong túi. Lời hứa với ông bà ngày trước: Nếu tôi trúng số, thì tôi sẽ giúp họ, nhưng bây giờ như một lời châm biếm cho lòng nhân ái lạnh lùng, mục nát bởi tiền bạc.
Tôi bắt đầu lên kế hoạch trả thù những kẻ đã khinh mình trong quá khứ. Với gia đình, đó chỉ là những hành động nhỏ nhặt để trả thù. Trong xã hội, những người đã từng khinh mình giờ đều phải mặc một chiếc mặt nạ mới, dễ dàng, dễ buồn chán, dễ nịnh bợ. Những người từng chê trách tôi, giờ lại tung hô tôi bằng những từ ngữ tôn kính nhất. Còn tôi, tôi cảm thấy hối hận về những lý tưởng của mình ngày xưa...
Dưới bàn tay của Vũ Trọng Phụng, Phúc nhanh chóng biến thành một địa chủ điển hình, cũng keo kiệt, tàn nhẫn và tham lam như bất kỳ ai. Bắt đầu với việc tìm kiếm niềm vui, tiêu tiền vào ô tô, thuê một ngôi nhà sang trọng để nuôi vợ con, rồi tiếp theo là đèn mờ, thuốc phiện. Trong tâm trí tôi, không còn cái gì ngoài toan tính lợi ích, chiến thắng và thua cuộc, chỉ để giàu thêm, chỉ để kiếm thêm nhiều tiền nhất có thể.
Có lúc tưởng như Phúc vẫn là chàng trai hiền lành ngày xưa, vẫn ngồi đọc sách ở vườn hoa Paul Bert, nhưng những suy nghĩ cuối cùng chỉ là lời từ biệt yếu ớt với một lý tưởng đã xa xăm:
...hoặc có lẽ số phận đã quyết định rằng khi vị trí thay đổi, thì tính cách và hành vi của chúng ta cũng sẽ theo đó mà biến đổi, để làm rõ ràng rằng dù là nhà văn hay người giàu, thì con người cuối cùng cũng vô dụng trước cuộc sống.
Không chỉ đơn giản là tái hiện lại cốt truyện, Vũ Trọng Phụng chủ yếu đi sâu vào tâm lý của nhân vật, như một dòng chảy ngầm vẫn tồn tại như hàng nghìn năm qua, tôi rùng mình khi thấy một con người từ tinh thần ban đầu đã trở nên lạnh lùng, không có tính nhân đạo. Đáng sợ ở chỗ tâm lí đó được nhà văn diễn đạt một cách logic, hợp lý, không có nhiều cuộc đấu tranh, một con người có thể đầu hàng trước lòng tham không đáy. Hãy đọc để chờ đợi cao trào của câu chuyện, để thấy đỉnh điểm của sự suy đồi đạo đức trong một xã hội điên loạn khi những giá trị gia đình, tình yêu, tình bạn... tất cả đều bị lộn xộn.
Một con người – hai bản chất, hoàn toàn đối lập nhưng lại có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Đó là một Phúc tinh thần và một Phúc tôn thờ vật chất; một Phúc là nhà văn và một Phúc là người giàu có; cả hai dường như hoàn toàn đối lập nhưng thực ra lại có một điểm chung: vô ích với cuộc sống. Dù rơi vào vật chất hoặc mê mải theo tiền bạc, lý tưởng cao đẹp giúp dân cứu đời với Phúc chỉ là những ý nghĩ xa xôi, không bao giờ thực hiện được. Không chỉ chỉ trích những kẻ giàu có, với cuốn tiểu thuyết này, Vũ Trọng Phụng đã đặt ra cả hai loại người sâu sắc của xã hội trước mắt thời đại.
Đôi khi, tôi từng tự hỏi, tại sao trong những bài viết của ông không có chút tia sáng nào về nhân cách con người, liệu xã hội mà ông mô tả đã từng sống lại như vậy? Có lẽ, vì hoàn cảnh khó khăn từ nhỏ đã mất cha, phải chăm sóc mẹ và bà nội đã để lại cho ông một kinh nghiệm thực tế không thể phai nhạt trên từng trang giấy. Có lẽ, không có cái nhìn khắc nghiệt, đầy đau thương về con người, những tác phẩm của ông không thể kích thích người đọc để đứng lên và đối mặt với tất cả những điều xấu xa, để dẹp tan mọi tội lỗi; để xóa sạch những trang văn học lãng mạn “vui vẻ, trẻ trung” thời đó, nhìn thẳng vào xã hội điên rồ ngày ấy, tỉnh táo trước làn sóng giả danh Âu hoá để cuốn người Việt Nam vào vòng quay của tiền bạc. Tôi chỉ cảm thấy tiếc nuối cho tài năng văn học của ông, thời đại ấy đã đối xử với ông như thế nào, khiến cho ngay cả trong những dòng cuối cùng của sự nghiệp văn học, ông cũng không thấy được một chút ánh sáng nhân đạo...
Tôi tin rằng điều quý giá nhất mà ông để lại cho thế giới này, đó chính là một nhân cách Vũ Trọng Phụng hiên ngang trên trang giấy, đòi lại công bằng cho những người bị bức xúc trước toà án của thời đại, mong muốn đánh thức tiếng chuông cảnh tỉnh cho con người trên những bờ vực sự suy đồi. 80 năm – một cuộc sống, Trúng số độc đắc vẫn còn nguyên vẹn những nhịp đập trước thái độ nhân loại.
Tác giả: Dương Phương Anh - MyBook
