[MyBook] 'Đừng Trở Thành Kẻ Xấu': Lời Cảnh Báo Chưa Bao Giờ Muộn

• Đừng trở thành kẻ xấu – Để Big Tech 'không trở thành kẻ xấu'

• Đừng trở thành kẻ xấu – Cho dù AI thống trị thế giới, con người vẫn sẽ là chủ nhân

Đừng trở thành kẻ xấu” (Don’t be evil) khiến người đọc bất ngờ với thông tin phong phú về 'thế giới' Big Tech - những đóng góp và 'mặt tối' của nó trong việc thao túng xã hội.

“Đừng trở thành kẻ xấu” là cuốn sách của nhà báo Rana Foroohar - một phóng viên chuyên về kinh doanh toàn cầu, phó tổng biên tập của tờ Financial Times. Với kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm dày dạn, tác giả đã khiến người đọc bất ngờ với thông tin phong phú về 'thế giới' Big Tech - những đóng góp thần tốc của nó trong quá trình phát triển xã hội hiện đại, cùng 'mặt tối' khủng khiếp trong việc thao túng con người và nền kinh tế, chính trị...

Mặt tối của Big Tech

“Đừng trở thành kẻ xấu” (Don’t be evil) là câu mở đầu nổi tiếng trong Qui tắc ứng xử nguyên bản của Google, một trong năm 'gã khổng lồ' lĩnh vực công nghệ đang nắm giữ số tài sản khổng lồ, được gọi là FAANG (gồm Facebook, Apple, Amazon, Netflix và Google). Đó cũng là triết lý từ những ngày đầu thành lập công ty. Nó thể hiện tinh thần lạc quan và lý tưởng đáng ngưỡng mộ vì một tương lai phát triển thế giới bằng ứng dụng công nghệ mới.

Tuy nhiên, các tập đoàn công nghệ lớn (Big Tech) dần dần xa rời lý tưởng ban đầu. Sự 'ngây thơ' của họ đã biến mất, thay vào đó là các nền tảng trở thành công cụ thao túng chính trị, thay đổi vận mệnh quốc gia, làm giàu cho giám đốc điều hành và cổ đông.

“Làm sao một ngành công nghiệp từng đầy nhiệt huyết, đổi mới và lạc quan lại biến thành tham lam, phiến diện và kiêu ngạo chỉ sau vài thập niên? Làm sao một thế giới mà 'thông tin phải được miễn phí' lại trở thành nơi mọi dữ liệu đều có giá trị tiền tệ? Làm sao một phong trào ra đời để 'dân chủ hóa' thông tin lại phá hủy cấu trúc nền dân chủ của chúng ta?”.

Rana Foroohar đã nỗ lực trả lời những câu hỏi này trong “Đừng trở thành kẻ xấu”. Và câu trả lời rõ ràng nhất về nguyên nhân chính là 'tiền', như nhà kinh tế học Mancur Olson cảnh báo: 'nền văn minh sẽ dần suy tàn khi chính trị bị chi phối bởi lợi ích tài chính'.

Rana Foroohar viết: Đã từng có thời những người theo 'giáo phái kỹ thuật số' truyền bá tầm nhìn về tương lai nơi công nghệ tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn, an toàn hơn và thịnh vượng hơn cho tất cả. Tầm nhìn này luôn tuân theo nguyên tắc: thông tin phải được miễn phí và Internet sẽ là 'lực lượng dân chủ' tạo sân chơi 'công bằng' cho tất cả chúng ta.

Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, lòng tham và lợi nhuận đã chiến thắng. Tiền bạc đã thao túng tất cả. Dù Big Tech có những đóng góp tuyệt vời về công nghệ, tác giả muốn phân tích sâu hơn về 'mặt tối' của nó.

Chúng ta không phải là người tiêu dùng mà là hàng hóa.

Cuốn sách mang đến cho người đọc một cái nhìn tổng quan về Big Tech: Một ngành công nghiệp mới khổng lồ không thể sụp đổ và phức tạp đến mức không thể kiểm soát. Nó đang tái định hình nền kinh tế và lực lượng lao động theo những cách sâu sắc, biến con người thành sản phẩm thông qua việc thu thập và kiếm tiền từ dữ liệu cá nhân của họ, mà không bị kiểm soát. Big Tech sử dụng sức mạnh kinh tế và chính trị để đảm bảo mọi thứ diễn ra theo ý muốn của họ.

Mô hình kinh doanh của ngành công nghệ là giữ cho mọi người “sống” trên không gian mạng càng lâu càng tốt, để thu thập dữ liệu cá nhân và kiếm tiền từ sự chú ý của người dùng. Chúng ta không phải trả tiền cho hầu hết các dịch vụ kỹ thuật số, nhưng phải trả giá đắt bằng dữ liệu và sự chú ý của mình. Con người trở thành tài nguyên để Big Tech kinh doanh. Chúng ta nghĩ mình là người tiêu dùng nhưng thực chất, chúng ta là hàng hóa.

Theo tác giả, Big Tech không chỉ muốn dẫn đầu trong mọi lĩnh vực, mà còn muốn trở thành nền tảng cho mọi thứ và trở thành “hệ điều hành” cho cuộc sống của chúng ta. Các công ty Big Tech không cần tăng giá, họ có mô hình kinh doanh được trả bằng dữ liệu thông qua hệ thống “đổi chác”. Dữ liệu rất quý giá đối với Big Tech khi họ bán nó cho các đơn vị quảng cáo và thu về lợi nhuận khổng lồ. Người dùng trở thành “nguyên liệu đầu vào” của thời đại kỹ thuật số. Trong thời đại Big Tech, các đơn vị quảng cáo và doanh nghiệp trả tiền mua dữ liệu và số lượt xem mới là khách hàng, còn con người là sản phẩm.

Big Tech biến con người thành “nguyên liệu đầu vào”.

Nuôi dưỡng cơn nghiện công nghệ bằng việc điều khiển nhận thức con người. Sức mạnh nguy hiểm của Big Tech là khả năng thao túng suy nghĩ, hành động và não bộ của chúng ta. Theo nghiên cứu năm 2016, chúng ta chạm vào điện thoại di động khoảng 2.617 lần mỗi ngày. Trong số những người sở hữu điện thoại thông minh, 77% kiểm tra điện thoại trong vòng 15 phút sau khi thức dậy. Một phần ba người Mỹ thà từ bỏ tình dục hơn là mất điện thoại. Điều đó khiến “sức khỏe tâm thần của con người giảm sút”.

Một nghiên cứu gần đây của Hiệp hội Tâm lý Mỹ kết luận rằng “những người liên tục kiểm tra thiết bị” (để xem email, tin nhắn và lướt mạng xã hội) dễ bị căng thẳng hơn những người không làm thế. Năm 2018, một nghiên cứu của Đại học Pittsburgh cho thấy thanh niên sử dụng mạng xã hội càng nhiều càng có nguy cơ bị trầm cảm. Nhiều nhà khoa học thần kinh lo ngại rằng việc sử dụng các ứng dụng và trò chơi trên thiết bị di động có thể dẫn đến suy giảm nhận thức diện rộng, thậm chí gây mất trí sớm hàng loạt.

Không chỉ sử dụng nhiều chiêu trò với người dùng, các công ty Big Tech còn “phủ bóng đen lên nhau” khi “vay mượn ý tưởng” của đối thủ cạnh tranh, thực hiện “gián điệp hợp pháp” để thu thập thông tin tình báo nhằm làm suy yếu đối thủ.

Vượt ra ngoài giới hạn đó, để phục vụ lợi ích của mình, Big Tech đã thao túng cả nền kinh tế, xã hội và chính trị. Họ thay đổi thị trường lao động, gây khủng hoảng ngành báo chí, thao túng chính sách, can thiệp vào bầu cử Tổng thống và thâu tóm chính quyền. Họ còn nhúng tay vào cuộc cạnh tranh toàn cầu, điển hình là cuộc chiến thương mại và công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc.

Cuốn sách là lời cảnh báo kịp thời cho mọi người. Điều đáng quý là không chỉ đề cập đến thực trạng, Rana Foroohar còn cố gắng đề xuất nhiều giải pháp để Big Tech “không trở thành kẻ xấu”. Cuốn sách là một nỗ lực làm sáng tỏ những vấn đề liên quan đến Big Tech khiến chúng ta lo lắng, cũng như những gì chúng ta có thể làm để giải quyết những vấn đề đó.

Trong phần kết, tác giả thể hiện khao khát về một tương lai tươi sáng hơn với những con người có trách nhiệm: “Con người tạo ra những cỗ máy và dù có những tưởng tượng bi quan về việc AI thâu tóm thế giới, con người vẫn là chủ nhân của chúng. Đi kèm với quyền làm chủ là khả năng - hay đúng hơn là trách nhiệm - lựa chọn và tạo ra tương lai mà chúng ta mong muốn từ Big Tech, cho chính chúng ta và cho thế hệ sau này”.