'[Mytour Suy Ngẫm] Cuộc truy quét phù thủy': Ai mới là kẻ đứng sau màn?

Và vì thế, cuộc săn lùng phù thủy bắt đầu.

Theo lịch sử, trong suốt 300 năm từ giữa thế kỷ 15 đến giữa thế kỷ 18, chỉ tính ở Châu Âu, đã có từ 35.000 đến 100.000 vụ hành quyết phù thủy, dẫn đến cái chết của hàng trăm nghìn người. Trong khoảng một thế kỷ, đã có khoảng 50.000 phụ nữ bị hành hình vì bị tội phù thủy.

Sau hàng thế kỷ tiến triển của loài người, điều đáng sợ ấy dường như đã trở thành một phần của quá khứ đau buồn mà không ai muốn lặp lại. Tuy nhiên, không ngờ rằng những cuộc truy lùng vẫn tồn tại cho đến ngày nay, dưới các hình thức khác nhau, ẩn nấp đâu đó trong xã hội ngày nay trở nên phức tạp và khó kiểm soát mà chúng ta phải đối mặt.

Trước những tổn thất không ngừng của những cuộc hành quyết dưới cái danh nghĩa công bằng, bạn đã bao giờ tự hỏi: Phù thủy và những kẻ săn bắt, ai mới thật sự là kẻ thù?

Hiểu về 'săn phù thủy' ra sao?

Săn phù thủy (witch-hunting), hoặc được biết đến với cái tên 'cuộc truy bắt phù thủy', là quá trình truy lùng, bắt giữ và trừng phạt những người được coi là phù thủy bởi cộng đồng, hoặc tìm kiếm bằng chứng về sự tồn tại của phù thủy. Trong lịch sử, do thường liên quan đến các đại dịch, tai họa hoặc những sự kiện không thể giải thích bằng cách khoa học, phù thủy trở thành nỗi sợ hãi của toàn bộ cộng đồng, và dẫn đến việc loại trừ một sự tồn tại xúc phạm và có hại sâu sắc vào ý thức mỗi người cho tới ý thức cộng đồng.

Chúng ta biết rằng, hầu hết những bí ẩn - về đại dịch, dịch bệnh, sự ra đời của các thành tựu trí tuệ - khiến con người hoảng sợ vào thời điểm đó đều được giải thích bởi sự tiến bộ của khoa học sau này. Điều này cũng có nghĩa là hàng ngàn người đã phải chết oan uổng dưới các hình thức treo cổ hoặc đốt cháy vì bị coi là một phù thủy, trong khi họ không hề gây ra bất kỳ tội ác nào hoặc mang lại mối đe dọa nào cho xã hội. Vì sự hiểu biết hạn hẹp, cộng đồng khi đó dễ dàng chấp nhận sự tồn tại vật chất của tà thuật và phù thủy, mặc dù không có ít hoặc không có bằng chứng rõ ràng về sự tồn tại của những hiện tượng này. Những cuộc săn phù thủy từ đó trở thành một phần trong lịch sử đầy oan trái và đau khổ của nhân loại, thể hiện những bất công, tàn ác và sự hạn chế trong hiểu biết của con người.

Nhưng bài học đau lòng đó vẫn chưa kết thúc, ngay cả sau thời gian đó. Cùng với sự bùng nổ không ngờ của công nghệ thông tin và các mạng xã hội, đáng tiếc là những cuộc săn bắt vẫn đang diễn ra sôi nổi, dưới các hình thức khác nhau và với những mục tiêu khác nhau, nhưng không kém phần nguy hiểm và tàn ác. 

Trong thời đại hiện đại, 'săn phù thủy' trở thành biểu tượng của một cuộc điều tra, loại bỏ ác ý, thường được thực hiện một cách công khai, nhắm vào những người được coi là độc ác, nguy hại, là mối nguy hiểm cho xã hội, không phù hợp với các quy tắc sống của cộng đồng, dù không có bằng chứng rõ ràng và chính xác. Với sự phát triển của mạng xã hội và mở rộng vô tận các mối quan hệ giữa con người, người ta không cần phải đi tìm khắp nơi, không cần phải treo cổ hay thiêu sống những tội phạm. Chỉ cần ngồi ở một chỗ, viết một bình luận, và sau đó gửi nó đi, lẫn vào hàng ngàn bình luận khác để lũ người nhắm vào mục tiêu bị chỉ trích.

 Những cuộc săn phù thủy lại một lần nữa bắt đầu. Phù thủy là mục tiêu của cả cộng đồng, được coi là nguy cơ đáng sợ của xã hội, là cái ác cần phải loại bỏ. Mọi người nghĩ vậy và hành động mạnh mẽ, mà không quên một điều quan trọng: Điều gì là phù thủy? Người bị chỉ trích có thực sự là một phù thủy, có thực sự đang gây ra điều ác hay không? Và cuối cùng, điều gì làm cho họ trở thành kẻ ác mà mụ phù thủy ấy gieo rắc?

Sự thiếu hiểu biết về những câu hỏi đó tạo ra một thảm họa, và sự trừng phạt của

Tại sao 'săn phù thuỷ' lại đe dọa đến xã hội?

Đôi khi, chỉ cần một nút like, chia sẻ hoặc một bình luận, chúng ta đã vô tình tham gia vào một cuộc thanh trừng phù thuỷ mà không hề biết. Niềm tin rằng tương tác trên mạng xã hội không ảnh hưởng gì và hoàn toàn vô hại đã tác động đến quyết định của mọi người trong thế giới ảo, đồng thời hạn chế khả năng nhận biết mức độ nguy hiểm trong hành động của họ ở thế giới đó. Những cuộc săn lùng, do những người tham gia không nhận ra hành động của mình và hậu quả của nó, có thể gây ra những hậu quả tai hại.

• Những cuộc săn phù thuỷ dễ trở nên không kiểm soát

 Có một số lý do khiến mọi người tham gia vào những cuộc tấn công phù thuỷ, đặc biệt là trên mạng xã hội. Thứ nhất, là tác động của đám đông: trong một tình huống hỗn loạn và kích động, người ta cảm nhận được sự nổi lên của ngọn lửa hành quyết, sự sôi động của đám đông, cuốn hút họ và thúc đẩy họ tham gia. Thứ hai, họ tự tin rằng bản thân họ trong sáng hơn người được đánh dấu phù thuỷ kia, vì vậy họ tự cho phép mình phán xét, tham gia thực thi công lý đối với nạn nhân hoặc cả cộng đồng. Thứ ba, kiến thức hạn chế giảm khả năng nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện, khách quan và trung thực, do đó ác ý đối với nạn nhân càng sâu sắc. 

Do đó, những cuộc săn lùng phù thuỷ thường rất hung hăng và đầy tàn bạo, thậm chí có thể trở nên không kiểm soát được. Khó kiểm soát của quá trình này cũng thể hiện ở niềm tin của những người tham gia rằng họ an toàn sau màn hình máy tính, vì những tương tác ấy không ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của họ. Do đó, họ coi thường việc rằng sau những cuộc thanh trừng có thể không chỉ là kết thúc mà còn là địa điểm của những chiến dịch bôi nhọ, các hành vi quấy rối có tổ chức trên mạng xã hội, và cuối cùng dẫn đến những hành vi bất hợp pháp như doxxing - đánh cắp và tiết lộ thông tin cá nhân của một cá nhân trên các nền tảng mạng xã hội, gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho cuộc sống hàng ngày của nạn nhân.

 Cuộc đuổi bắt phù thủy hiện đại có tên là Tìm Kẻ Đặt Bom Boston là một ví dụ rõ ràng về sự mất kiểm soát. Một vụ tấn công khủng bố đã xảy ra tại Marathon Boston năm 2013, khiến người dùng mạng xã hội thành lập một diễn đàn có tên Tìm Kẻ Đặt Bom Boston nhằm tìm ra thủ phạm. Tuy nhiên, các dấu vết mà cộng đồng này cung cấp chỉ dẫn tới một sinh viên đại học tên là Sunil Tripathi. Kể từ đó, Tripathi trở thành mục tiêu của cuộc truy sát từ phía cộng đồng mạng, trong khi thực tế, anh ta đã tự vẫn trước khi vụ đánh bom xảy ra. Ngay cả khi sự thật được phơi bày, mẹ của anh ta vẫn phải chịu hậu quả nghiêm trọng từ sự bôi nhọ và quấy rối trực tuyến, cả trên màn hình lẫn đời thực - hậu quả của việc thông tin cá nhân bị tấn công và đánh cắp.

Tương tự như hiệu ứng Domino, cuộc đuổi bắt phù thủy này đã gây ra hàng loạt rối loạn trong xã hội. Các thám tử mạng nghiệp dư đã gây ra nhiều thiệt hại, buộc chính quyền phải công khai hình ảnh của những nghi phạm thực sự, làm cho họ hoảng sợ và cố gắng chạy trốn khỏi Boston. Điều này dẫn đến một chuỗi sự kiện, bao gồm cái chết của một sĩ quan cảnh sát tại Viện Công nghệ Massachusetts, một cuộc truy sát trong toàn thành phố và một vụ xả súng có thương vong tại Lễ Quán Watertown. Như vậy, những người chỉ đứng sau màn hình máy tính lại làm cho tình hình trở nên không kiểm soát hơn, đẩy những người vô tội vào tình thế khó khăn mà họ có thể đã tránh được.

• Hành vi tấn công và tẩy chay tự phát đối với một cá nhân cụ thể không thể được chấp nhận và ủng hộ

Thông thường, nếu ai đó (hoặc sự kiện nào đó) phạm tội, hoặc đe dọa đến xã hội, hệ thống pháp luật, thị trường hoặc tẩy chay xã hội sẽ xử lý cá nhân hoặc sự tồn tại đó, tùy thuộc vào hành vi và thiệt hại gây ra. Việc tạo ra một “đội quân” internet không có tổ chức, có thể cung cấp thông tin sai lệch và làm mất uy tín, có thể chỉ trở nên phản tác dụng và không mang lại giá trị thực sự.

• Bắt phù thủy khám phá sự hỗn loạn của xã hội, đặc biệt là trên các nền tảng công nghệ thông tin mà chúng ta tương tác hàng ngày.

 Trong thời đại đầy những sự vội vã và rối loạn thông tin, những nạn nhân có thể bị tấn công và tổn thương nghiêm trọng ngay trước khi sự thật được phơi bày. Chỉ cần một cú chớp nhỏ, một sự việc có thể thu hút hàng ngàn người theo dõi, bình luận, tương tác, thậm chí là - lan truyền thông tin cá nhân hoặc không chính xác với tốc độ chóng mặt. Những hành động không chịu trách nhiệm của những người tham gia vào cuộc trừng phạt có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của một người, thậm chí gián tiếp đẩy nạn nhân vào bước đường cùng. Những vụ tẩy chay rầm rộ trên các trang mạng xã hội đang cho thấy một thực tế mà chúng ta phải nhận thức: một phần của thế giới ảo đang ngày càng trở nên độc hại và dễ bị ảnh hưởng bởi sự độc hại đó.

Bắt phù thủy trông có vẻ như một khái niệm to lớn và xa vời, nhưng thực tế lại tồn tại ngay xung quanh chúng ta, trong những tương tác mà chúng ta thường xuyên nhìn thấy hoặc tham gia trực tiếp hàng ngày. Trước tình trạng đó, chúng ta phải làm gì để không trở thành kẻ đi săn không đạo đức và tàn nhẫn?

Làm thế nào để tránh bị cuốn vào cuộc săn bắt?

• Hãy cảnh giác với những dòng thông tin.    

' “Một nửa của cái bánh vẫn là bánh mì, nhưng một nửa của sự thật không còn là sự thật nữa.” -Câu châm ngôn phương Tây  '

Thông tin mà bạn thấy hàng ngày trên hầu hết các trang tin tức và lan truyền với tốc độ nhanh chóng có thể không phải là thực tế và không mang giá trị sử dụng. Đồng thời, thông tin trên mạng xã hội thường chệch hướng - nghiêng về một phía và tương đối chủ quan khi tiếp cận sự thật, dễ dàng khiến con người mắc vào cái bẫy của tin tưởng hoặc nghi ngờ khi không có góc nhìn khách quan. Bởi vậy, hãy giữ cho bản thân ở tư duy trung lập khi tiếp cận bất kỳ thông tin nào, và luôn đặt câu hỏi về tính đúng đắn của những thông tin đó. Trước khi tham gia một cuộc săn, hãy tự hỏi lại mình: Đây có thực sự là phù thuỷ? Làm thế nào để biết rằng đó là phù thuỷ? Nếu không chắc chắn về thông tin mình có, đừng nên tạo ra thêm thông tin, đồng thời hãy từ chối thực hiện những hành động có thể ảnh hưởng đến những người liên quan tới những thông tin đó.

• Hãy tỉnh táo trước tác động của mạng xã hội. 

 Trên một số khía cạnh, tác động của mạng xã hội dễ khiến chúng ta tự nguyện “nhúng đầu” vào, để bị điều khiển bởi những hướng đi không chính xác. Các hành động bình luận và chia sẻ trên mạng xã hội có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng: hoặc khiến chúng ta bị kích động để thực hiện những hành vi có thể gây tổn hại cho người khác, hoặc biến chúng ta thành những người dẫn đầu cuộc săn lùng đó bằng cách cung cấp thông tin sai lệch, thay đổi quan điểm dư luận, nhằm thu hút sự chú ý vào bản thân. 

Trong một thế giới mơ màng giữa thực và hư, không nên theo dòng người dồn về một cá nhân mà không suy nghĩ. Không ai trong chúng ta có thể đoán trước được hậu quả của một cuộc tẩy chay đối với nạn nhân của nó, vì vậy, dù đối mặt với ai “đã phạm tội” thì hãy cân nhắc trước khi sử dụng các công cụ mạng xã hội mà chúng ta tưởng chừng vô hại.

• Hãy là người tử tế.

Dù bạn là ai, trong tình huống nào đi nữa, hãy giữ sự tử tế thay vì tấn công người khác chỉ để đạt được hài lòng cho bản thân. Bạn có thể không thay đổi được hậu quả mà phù thuỷ đã gây ra, nhưng bạn có thể tránh được những hậu quả nghiêm trọng khác. Hoặc, nếu người bị cộng đồng kết án là vô tội, bạn có thể là người mang lại công lý cho nạn nhân của cuộc truy lùng.

Cùng là con người, sống trong một cộng đồng, mỗi người trong chúng ta đều có quyền được đối xử công bằng, quan tâm và quyền lên tiếng hoặc hành động để bảo vệ người khác. Tuy nhiên, mỗi người cũng phải chịu trách nhiệm với hành động của mình. Trách nhiệm đó phải dựa trên hiểu biết và ý thức trước thông tin từ thế giới bên ngoài và lòng tử tế. Nếu thiếu đi những điều đó, chúng ta chỉ đang tham gia vào một cuộc săn phù thuỷ mà không hề nhận ra mình chính là phù thuỷ.

Thu Hà