[Mytour Suy Ngẫm Sâu Sắc] Vì một thế giới không còn tính độc hại nữ tính

Việc “độc hại” được chọn làm từ khoá của năm 2018 đã thúc đẩy các nghiên cứu sâu hơn về khái niệm “Tính nam độc hại” (toxic masculinity) đã tồn tại trong một khoảng thời gian dài. “Tính nam độc hại” từ đó đã được tiếp cận một cách rộng rãi hơn, với những quan điểm khách quan và thuyết phục hơn, góp phần định hình “giới hạn mới” của nam giới trong xã hội hiện đại.

Bên cạnh cuộc cách mạng tư duy về “tính nam”, chúng ta cũng cần thực hiện một cuộc cách mạng tư duy khác, không kém phần quan trọng và khó khăn: định hình lại “tính nữ” trong xã hội hiện đại, loại bỏ những quan niệm đã không còn phù hợp, kìm hãm sự phát triển của phụ nữ.

Đã đến lúc chúng ta cần hành động để loại bỏ tính nữ độc hại trong thế giới của chúng ta.

Thế nào là “tính nữ độc hại/nữ tính độc hại”?

Trước hết, không thể không nhắc đến một khía cạnh của cuộc cách mạng tư duy: tính nam độc hại. Tính nam độc hại (toxic masculinity) là một tập hợp các hành vi tiêu cực mà nam giới phải tuân theo để trở thành “người đàn ông thực thụ”, bao gồm: tránh việc thể hiện cảm xúc, không tin rằng đàn ông có thể là nạn nhân (của sự tấn công, quấy rối hoặc xâm hại,...), từ chối tìm kiếm sự giúp đỡ ngay cả khi cần thiết.

Tính nam độc hại thường xuất hiện khi các đặc điểm nam tính “mẫu mực” được xác nhận và nhất trí trong một nền văn hoá, trở thành những hình thức gây hại cho xã hội và cuối cùng là chính nam giới. Sức mạnh biến thành bạo lực, sự phủ nhận biến thành sự không thể hiện cảm xúc. Kết quả của quá trình đó là những người đàn ông luôn phải có câu trả lời cho những vấn đề xung quanh họ, những người không thể đồng cảm với người khác và đôi khi trở thành nỗi sợ hãi của nửa thế giới còn lại.

Bên cạnh việc nhất trí với “tính nam” trong xã hội, “tính nữ” cũng chịu những ràng buộc tương tự.

Tính nữ theo truyền thống được coi là việc làm mẹ, kết hôn, vẻ đẹp hoàn mỹ, mềm mại và “nữ tính”, kỹ năng gia chánh của phụ nữ, sự im lặng trước sự áp đặt, thậm chí là việc tuân theo nam giới được xem là những yếu tố cần thiết để một phụ nữ được chấp nhận đầy đủ từ xã hội. Mặc dù xã hội ngày càng phát triển mạnh mẽ và sâu rộng, những định kiến này đã gây ảnh hưởng sâu sắc đến mức trở thành thước đo để đánh giá “đức hạnh” hoặc “chuẩn mực” của một phụ nữ.

Do đó, những phụ nữ không tuân thủ những tiêu chuẩn này thường bị coi là “ngoài luồng”, khác biệt và phải chịu những phê phán nặng nề từ người khác.

Điều gì khiến một phụ nữ với mái tóc ngắn, hình dáng không hoàn hảo hoặc không có vẻ ngoài “nữ tính” truyền thống trở nên thiếu nữ tính hơn những người khác? Câu trả lời là sự tồn tại của hệ thống phụ quyền đã tồn tại hàng thế kỷ, thông qua việc thúc đẩy và phổ biến các định kiến về tính nữ truyền thống từ nhiều thời kỳ. Phụ nữ không thể khớp với các tiêu chuẩn nữ truyền thống như vậy sẽ trở nên “ngoại lệ”. Ví dụ, thuật ngữ “tomboy” cũng phần nào bắt nguồn từ đó: khi không hoàn toàn phù hợp với các tiêu chuẩn về phụ nữ, các cô gái “tomboy” thường bị coi là giống con trai, và thường bị gán nhãn là người đồng tính, bất kể họ thực sự xác nhận xu hướng tình dục của mình.

Do đó, khái niệm về tính nữ, từng được xem là định nghĩa của cái đẹp, trở nên hạn chế, gò bó và độc hại khi được sử dụng để hạn chế sự phát triển và tiềm năng của phụ nữ. Các tiêu chuẩn về ngoại hình và hành vi của phụ nữ truyền thống đã được đặt lên trên hết. Mọi phụ nữ đều được kỳ vọng sẽ đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn nữ truyền thống này để được chấp nhận hoàn toàn như một phụ nữ.

Cùng với sự tiến triển của xã hội, những tiêu chuẩn “nữ tính” ngày càng có xu hướng được nới rộng, phụ nữ ngày càng có cơ hội thể hiện bản thân trong đa dạng môi trường. Tuy nhiên, thế giới mà chúng ta đang sống vẫn còn nhiều nạn nhân của sự ràng buộc ấy: những phụ nữ của thế hệ trước, chịu sự đàn áp nặng nề của tư tưởng để rồi trở nên không có tiếng nói, không có sự lựa chọn và không có sự độc lập; nhiều trong số họ buộc phải sống cuộc đời mà họ không mong muốn, chỉ vì áp đặt của xã hội, và thậm chí hoàn toàn không tin rằng họ có quyền được giải phóng.

Bởi vậy, đã đến lúc nhận ra rằng “tại sao chỉ có “phụ nữ” mà không có “phụ nam”?” không phải là trò đùa hay ho, và giải phóng hoàn toàn mọi thế hệ phụ nữ khỏi sự thiếu công bằng của tư tưởng ấy.

Các tác động của “tính nữ độc hại”

Sự lệch lạc và không lành mạnh

“Tính nữ” truyền thống xác định và chia quyền phụ nữ dựa trên ảnh hưởng của tư tưởng gia trưởng về một người phụ nữ hoàn hảo. Nó hạn chế định nghĩa về một phụ nữ vào những phẩm chất như thanh lịch, quyến rũ, cẩn thận, thân hình mảnh mai, giọng điệu dịu dàng, nhạy cảm, thiếu lý trí và phụ thuộc. Đồng thời, nó cũng hợp pháp hóa tư tưởng này và giúp tạo ra hình ảnh một phụ nữ và những trách nhiệm mà nó mong đợi một phụ nữ phải thực hiện.

Nếu một phụ nữ không đáp ứng được những tiêu chuẩn đó, cô ấy có thể bị xã hội chỉ trích đến mức bắt đầu tự trách mình không đủ tốt. Những tiêu chuẩn nữ tính sau đó trở thành độc hại, ảnh hưởng đến phụ nữ cả về tinh thần và thể chất bằng cách trói buộc họ với cảm giác tội lỗi và xấu hổ vì không phải là người phụ nữ hoàn hảo, hay vì đã “trở nên khác biệt”. Chúng đặt nặng cái nhìn phán xét lên ý thức độc lập của một phụ nữ, hay những lựa chọn trong cuộc sống của họ. Những vấn đề như cảm giác tội lỗi của người mẹ, sự xấu hổ về cơ thể, sự tự ti về bản thân vẫn tiếp tục ảnh hưởng mạnh mẽ tới phụ nữ ngay cả ngày nay.

Sự tổn thương lòng tự trọng của trẻ em gái và phụ nữ

Trong những xã hội như vậy, khi trưởng thành, các cô gái và phụ nữ trẻ thường học được rằng họ phải hấp dẫn đàn ông và phục vụ những mong muốn của họ. Do đó, phụ nữ thường trở nên bị động trong cuộc sống và hôn nhân, ít quan tâm đến nhu cầu và mong muốn của chính mình để làm theo những yêu cầu của nam giới.

Ngoài ra, những tiêu chuẩn nữ tính cũng gây ra sự so sánh và sự phán xét trong giới nữ, dẫn đến tình trạng tự ti nặng nề vì sự thiếu sót trong những đặc điểm “nữ tính” được coi là cần thiết.

Bất công trong xã hội đang sâu sắc

Tại hầu hết các khu vực trên thế giới, nam giới vẫn chiếm ưu thế trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế và xã hội. Sự ưu tiên dành cho nam giới so với phụ nữ là một trong những nguyên nhân của bất bình đẳng giới, hoặc là một hình thức của hệ thống phụ hệ hiện đại. Mới đây, Chủ tịch Olympic Tokyo 2020 đã phải chịu sự chỉ trích nặng nề về những phát ngôn của mình, 'Cuộc họp có sự tham gia của nhiều phụ nữ sẽ làm mất thời gian. Phụ nữ thường có tâm lý ganh đua mạnh mẽ. Nếu một phụ nữ khác phát biểu, tất cả mọi người còn lại sẽ cảm thấy cần phải lên tiếng.”

Ngoài ra, ở nhiều nơi, việc chăm sóc gia đình vẫn được coi là trách nhiệm của phụ nữ. Tư duy này không chỉ hạn chế quyền lợi giáo dục của phụ nữ mà còn làm giảm đóng góp của họ cho xã hội, từ đó giảm bớt giá trị của phụ nữ. 

Niềm tin rằng phụ nữ yếu hơn và đàn ông xứng đáng là người thống trị dẫn đến sự 'vật thể hóa' phụ nữ.

Các quan điểm về sự yếu đuối của phụ nữ và sức mạnh của nam giới không chỉ làm tăng nguy cơ bạo hành đối với phụ nữ mà còn làm tôn vinh sự ưu việt của nam giới, điều này thường được coi là trọng tâm của các gia đình theo phong cách nam tính. Điều này làm cho đàn ông tự tin rằng họ có quyền kiểm soát phụ nữ. Theo một nghiên cứu của Chính phủ Việt Nam và Liên Hợp Quốc, ⅓ phụ nữ Việt Nam từng bị bạo hành về thể chất hoặc tình dục từ chồng trong đời.

Tăng cường bạo lực và quan niệm lạc hậu đối với cộng đồng LGBT

Những cặp đôi đồng tính thường phải đối mặt với áp lực không đúng lý lẽ: trong mỗi mối quan hệ, phải có một người mạnh mẽ hơn, 'đàn ông' hơn và một người yếu đuối, 'nữ tính' hơn. Hành vi đánh giá theo chuẩn mực giới tính này thể hiện sự ảnh hưởng sâu sắc của quan niệm rằng có một 'tính nam' và 'tính nữ' rõ ràng.

Ngay cả khi đã phẫu thuật chuyển giới, những người này vẫn giữ lại một số đặc điểm nữ tính. Điều này làm một phần nam giới cảm thấy ác cảm với họ, xem họ như một dạng thể 'chưa hoàn hảo'. Jordan Cofer, 22 tuổi, thiệt mạng trong vụ xả súng ở Dayton Mass, và Yoshi Tsuchida, bị giết một cách dã man, là hai trong số vô số nạn nhân của những hành động xâm hại vào người chuyển giới.

Tác động của 'tính nữ độc hại' là minh chứng cho việc các tiêu chuẩn cũ không còn phù hợp, thậm chí trở nên độc hại và ác ý đối với phụ nữ và xã hội nói chung. Bên cạnh đó, sự tiến bộ trong khoa học và tư duy đã cho thấy có những cách tiếp cận khác về cả 'tính nam' và 'tính nữ' có thể giúp thay đổi tình trạng này.

Nhìn nhận mới về “tính nam” và “tính nữ”

Triết học phương Đông với biểu tượng âm dương thể hiện rõ một quan điểm còn giá trị đến hôm nay: trong âm có dương, trong dương có âm. Điều này cho thấy nữ tính không cần triệt tiêu hoàn toàn những nét nam tính và ngược lại.

Theo Carl Jung, nhà sáng lập phân tâm học hiện đại, tâm trí phụ nữ chứa đựng những yếu tố nam tính (animus), và ngược lại, tâm trí đàn ông cũng có những yếu tố nữ tính (anima). Nghiên cứu này dẫn đến kết luận rằng nam tính và nữ tính, dưới góc nhìn phân tâm học, đều là sự cân bằng và kết hợp của cả hai yếu tố bên trong mỗi cá nhân, không có sự lấn át của yếu tố nào.

Do đó, nếu một chàng trai được quyền thể hiện cảm xúc, yêu cầu sự giúp đỡ - hay nói cách khác, chấp nhận khía cạnh nữ tính của mình, thì một cô gái cũng có thể trở nên mạnh mẽ, tự tin và độc lập, phá bỏ những chuẩn mực cũ để được công nhận là phụ nữ.

Tính nữ độc hại: cần làm gì để thay đổi?

Thay đổi quan niệm về tính nam và tính nữ độc hại, đồng thời thúc đẩy sự phát triển cân bằng và lành mạnh hơn là nhiệm vụ không dễ dàng, bởi những suy nghĩ cũ kỹ của xã hội vẫn là rào cản lớn. Vì vậy, cuộc cách mạng tư tưởng cần một thế hệ với tư duy tự do và hiện đại, vượt qua những rào cản để đạt được bình đẳng giới và phát triển toàn diện. Thế hệ này phải là mắt xích quan trọng, dùng tiềm lực của mình để thúc đẩy sự thay đổi hệ tư tưởng cũ, như:

• Cho và nhận sự hỗ trợ: Trước những ý tưởng và sự tồn tại sâu sắc của nữ tính độc hại, trẻ em gái và phụ nữ cần làm việc cùng nhau, thay đổi nhau và giúp nhau lên tiếng.
• Tăng cường “sức mạnh để hành động”: Cung cấp thông tin chính xác và cần thiết cho trẻ em gái và phụ nữ để củng cố niềm tin vào khả năng của mình, lấy lại vị trí xứng đáng trong gia đình và xã hội.
• Xây dựng và liên kết sức mạnh: Hợp tác chặt chẽ với các tổ chức hoạt động về quyền và trao quyền cho trẻ em gái và phụ nữ, tăng cường sức mạnh tập thể để tạo ra sự thay đổi.

Việc cách mạng thay đổi tư tưởng không đồng nghĩa với việc xoá bỏ hoàn toàn các chuẩn mực cũ. Những chuẩn mực đã tồn tại chỉ nên được xem là một trong những tiêu chí để tôn vinh phụ nữ, thay vì là gông xiềng trói buộc thái độ và hành vi của họ. Mục tiêu cao nhất của thay đổi tư tưởng là đem lại tiếng nói mới cho phụ nữ, khẳng định rằng sự mặc định “phái yếu” là vô căn cứ, chống lại các khuôn mẫu tiêu cực và mở rộng cơ hội phát triển đồng đều cho tất cả mọi người.

Trên thực tế, nhiều phụ nữ đang mạnh mẽ đả kích các ý tưởng phân biệt giới về những gì phù hợp với phụ nữ, khẳng định rằng không có gì phụ nữ không thể làm. Tính nữ không chỉ bao gồm sự đoan trang hay thuỳ mị; nó còn bao hàm quyền lực, khả năng tự làm chủ và tiếng nói riêng. Điều quan trọng là phải nắm bắt sự đa dạng này trong vai trò phụ nữ, để họ có đầy đủ quyền phát triển và đóng góp cho xã hội.

Đã đến lúc chúng ta phải công nhận rằng phụ nữ có quyền sống cuộc đời của mình theo cách họ muốn, và ngừng dán nhãn hay kiểm soát cách phụ nữ nên tỏ thái độ, hành động hay cư xử. Đã tới lúc giải phóng những thế hệ trước, những người đã phải chịu đựng sự đàn áp của tư tưởng bất công. Đã tới lúc phụ nữ có thể làm mọi việc như đàn ông mà không gặp bất kỳ rào cản nào.

Bài viết có sử dụng các thông tin từ Viện Quốc gia về Truyền thông và Gia đình (National Institute on Media and the Family), Mỹ và booklet Understanding Masculinities and Violence Against Women thuộc nghiên cứu của Liên Hợp Quốc.

Thu Hà