[MytourBook] Đánh giá sách 'Khuyến học': Tác Phẩm Gây Ảnh Hưởng Mạnh Mẽ Tới Cộng Đồng Nhật Bản

Đáng tiếc là nước ta chỉ có người Nhật mà không có quốc dân Nhật

Khuyến học là một tác phẩm có ảnh hưởng lớn nhất tới cộng đồng ở Nhật Bản. Khi được xuất bản lần đầu trong thời kỳ Duy Tân, cuốn sách đã đạt một số lượng ấn bản kỷ lục là 3,4 triệu bản, trong khi dân số Nhật Bản thời điểm đó chỉ khoảng ba mươi lăm triệu người. Từ đó đến nay, tác phẩm này đã được tái bản liên tục. Chỉ tính từ năm 1942 đến năm 2000, nhà xuất bản Iwanami Bunko đã tái bản cuốn sách này đến bảy mươi sáu lần.

Cuốn sách được phân chia thành 17 phần, tập hợp những suy nghĩ của Fukuzawa Yukichi viết từ năm 1872 – 1876. Tóm lại, các tư tưởng của ông trong cuốn sách này tập trung vào ba chủ đề chính: đánh giá cao giá trị của việc học và tiếp thu những ý tưởng tiến bộ, phê phán xã hội Nhật Bản thời đó và cổ vũ tinh thần độc lập tự cường của người dân Nhật Bản.

Ý nghĩa của sự tiến bộ học vấn

Trong 17 phần của tác phẩm, gần một nửa là nói về việc học, tác giả luôn đặt mức cao cho việc học trong mọi tình huống. Chỉ có bằng cách học mới giúp bản thân vượt qua sự ngu dốt, sự coi thường từ những người bên ngoài và đồng thời trang bị kiến thức cần thiết cho bản thân và sự phát triển của đất nước. Ông không ngần ngại phê phán những kẻ chỉ biết ăn không đứng rồi, vô công rỗi nghề chỉ quan tâm đến vẻ bề ngoài và vật chất mà quên đi cái cốt lõi trong cuộc sống là kiến thức.

Dù vẫn phải mặc áo vá, ăn cơm đơn giản, phải chịu nóng hay lạnh, việc học vẫn là điều cần thiết.

Thức ăn của con người không nhất thiết phải là món Âu mới ngon. Dù là canh rong biển, thậm chí là ăn kê hay mạch, vẫn có thể học được văn minh Tây Âu.

Nếu đã quyết tâm học hành, hãy học đến cùng.

Và nếu theo đuổi nghề nông, hãy quyết tâm trở thành người giàu có.

Nếu muốn tham gia thương nghiệp, hãy quyết tâm trở thành một đại doanh nhân.

Sinh viên không nên hài lòng với sự ổn định nhỏ nhặt.

Học không chỉ là đọc sách một cách bừa bãi, không chọn lọc, đổ đầy những kiến thức vô dụng vào đầu mà không biết điều gì là cần thiết cho bản thân và cho xã hội, cho đất nước Nhật Bản. Có người có trình độ học vấn cao, nhưng trong cuộc sống hàng ngày lại không biết những điều căn bản như giá gạo, giá rau, hoặc thậm chí là kinh doanh buôn bán.

Dù biết rất nhiều truyện cổ tích cổ xưa nhưng không biết giá cả một kilogram gạo, một bó rau là bao nhiêu.

Dù có hiểu biết sâu rộng về văn học Trung Quốc nhưng không biết làm kinh doanh, không biết thực hiện giao dịch thương mại.

Dành nhiều năm bám trụ với sách vở, bỏ ra không ít tiền bạc để theo đuổi học vấn, hấp thụ mọi kiến thức Tây Âu, nhưng vẫn khó kiếm được cơm trắng nuôi bụng.

Những người đó chỉ là 'kệ sách' không có ích. Đối với việc tự nuôi sống bản thân, đối với lợi ích của quốc gia, đối với nền kinh tế, họ hoàn toàn vô giá trị, chỉ là những người 'tiêu tốn lúa non, no no lại nằm'.

Chẳng phải chỉ cần đọc vài chục cuốn sách lý thuyết, rồi trở thành doanh nhân, quan chức, thợ, có đủ tiền nuôi sống gia đình, rồi gọi là xong. Điều quan trọng là không chỉ dừng lại ở việc không gây hại cho người khác, mà còn mở ra con đường làm thế nào để sống có ích cho xã hội, cho con người.

Bây giờ chính là cơ hội tốt nhất để học hỏi.

Bình đẳng và quyền con người

Không phải tình cờ hay may mắn mà Fukuzawa Yukichi và cuốn sách Khuyến học này lại được nhiều người yêu mến như vậy. Đó là bởi tư tưởng tiến bộ và quyền con người mà ông đại diện. Trong thời đại đó, ít có người có suy nghĩ như ông về việc học, quyền con người, và bình đẳng giữa nam và nữ.

Trong thời phong kiến, tư tưởng trọng nam kỳ thị nữ đượm sâu trong xã hội. Phụ nữ thường bị đối xử không công bằng, nhưng phải chịu đựng vì sinh ra là nữ giới. Một xã hội như vậy, đầy bất công, khó có thể phát triển khi một phần của thế giới bị coi thường. Nhưng tư tưởng của Fukuzawa Yukichi đã giúp thay đổi một phần suy nghĩ cổ hũ và hướng đến sự bình đẳng giữa nam và nữ.

Fukuzawa Yukichi đại diện cho một tư tưởng tiến bộ và tôn trọng hơn đối với phụ nữ, giúp thay đổi suy nghĩ cổ hũ về quyền bình đẳng giữa nam và nữ.

Trong xã hội, nam và nữ đều cần thiết. Họ có vai trò khác nhau và đều đóng góp cho xã hội. Nam mạnh mẽ, phụ nữ yếu đuối, nhưng cả hai đều là con người và có vai trò của mình.

Trong xã hội hiện nay, việc sử dụng sức mạnh để bóc lột người khác, làm tổn thương danh dự của họ, đều bị xem là phạm tội và phải chịu hình phạt. Nhưng trong gia đình, việc ức hiếp phụ nữ thường không bị lên án, mặc dù đã tồn tại từ lâu. Vì sao vậy?

Chuyện Mẹ chồng và nàng dâu không còn là điều xa lạ, dù ở bất kỳ thời đại nào, hoàn cảnh xã hội nào cũng là vấn đề gây tranh cãi và suy ngẫm. Từ xưa, khi nàng dâu vào nhà chồng phải học hỏi nhiều điều, thường chỉ có Mẹ chồng là người chỉ dạy. Khi xuất giá, dù có bất công cũng phải chịu đựng vì con. Không phải Mẹ chồng nào cũng xấu xa, vì họ đã dành cả thanh xuân để nuôi dạy con cái, giờ đã thành gia đình, tình cảm đó khi chia sẻ cũng sẽ giảm đi một phần. Sự hy sinh của họ đôi khi cũng là để mong muốn điều tốt đẹp cho con cái, nhưng mọi việc đều cần có mức độ của nó, hãy nhớ đến thời gian mình làm nàng dâu để hiểu và thông cảm cho nhau.

Trước đây, tôi đã từng nói với các bạn: mẹ chồng cũng đã từng làm nàng dâu. Trước khi cứng nhắc hoặc đối xử không công bằng với nàng dâu, hãy nhớ lại thời làm nàng dâu của mình.

Không chỉ có sự bất công giữa nam và nữ mà còn giữa các tầng lớp trong xã hội. Mỗi người sinh ra đều là người, tại sao phải chia làm “con vua thì làm vua, con sãi ở chùa thì quét lá đa”. Sinh ra trong cuộc sống này để phải chấp nhận số phận thật đau lòng. Người có quyền lợi ức hiếp, bắt nạt dân. Dân cày khổ, dân nghèo chỉ có thể than thở với Trời.

Dân cày và địa chủ có thể khác nhau về điều kiện sống nhưng không khác nhau về quyền lợi. Dân bị đau đớn, nhưng địa chủ lại nói không đau. Ăn ngon, chủ đất khen ngon, nhưng dân làm thuê lại chê dở.

Đã là con người thì ai cũng muốn sống thoải mái, có điều kiện, và chẳng ai muốn khổ cả. Đó là luật tự nhiên.

Trên lãnh thổ nước ta, từ hàng nghìn năm về trước, các nhà học giả, tri thức luôn sôi nổi thảo luận về các tiêu chuẩn, về cách xếp đặt các tầng lớp, sự phân biệt cao thấp. Nhìn chung, đó là cách thức để hợp pháp hóa việc chi phối người khác. Kẻ mạnh thường cưỡng ép kẻ yếu. Liệu những nhà hiền lành kia có chấp nhận điều đó không?

Trách nhiệm của cả nhân dân và chính phủ trong một quốc gia phát triển dân chủ

Dưới thời Mạc phủ, người dân Nhật Bản sống trong sự khuất phục, sợ hãi trước các tướng quân, thậm chí cả lũ ngựa của họ cũng khiến dân chúng hoảng sợ. Họ phải thích nghi với những quy định nghiêm ngặt, những tập quán khắc nghiệt đó. Chính sách “đóng cửa cảng” của chính quyền Mạc phủ đã gây tổn thương cho nền kinh tế, làm cho quốc gia bị cách biệt với các tiến bộ khoa học và công nghệ của thế giới.

Tự do của cá nhân tạo ra độc lập cho gia đình. Và như vậy, quốc gia mới thực sự độc lập.

Liệu có ai mong muốn một chế độ chính trị độc tài không?

Có ai ước cho đất nước của mình không phát triển?

Có ai mong muốn quốc gia của mình bị khinh miệt từ các quốc gia khác?

Không, và không thể có. Đó là bản tính con người trong mỗi chúng ta.

Tuy nhiên, kể từ khi chế độ dân chủ được thiết lập, bước phát triển của nền chính trị Nhật Bản đã rõ rệt hơn, có những thay đổi đáng kể. Trong ngoại giao, chính phủ đã thiết lập mối quan hệ với các quốc gia trên thế giới. Trong nội bộ, chính phủ đã thúc đẩy tinh thần 'tự do, độc lập' cho người dân. Họ được tự do sử dụng tên của mình, được phép cưỡi ngựa,... Đây là những thay đổi đáng kể góp phần tạo ra sự công bằng giữa các tầng lớp trong xã hội.

Hiện nay, ở Nhật Bản, người dân được tự do sử dụng họ tên, được phép cưỡi ngựa. Hệ thống tư pháp cũng đã thay đổi. Quá trình xét xử trở nên công bằng hơn, minh bạch hơn. Và quan trọng nhất, luật pháp ít nhất cũng đã quy định rằng người dân và quý tộc là bình đẳng. Tuy nhiên, để thay đổi thói quen cũ, những tập quán cũ, cần thời gian. Ý thức của người dân vẫn còn khá cũ. Họ vẫn thường mất lịch sự trong giao tiếp, không tử tế trong hành vi, thái độ thụ động, sợ hãi khi đối mặt với quyền lực, và luôn tuân thủ những yêu cầu của cấp trên mà không có lập trường của riêng mình. Thực ra, họ không có sức mạnh và thiếu lòng tự trọng.

Để thay đổi một quốc gia, trước hết phải thay đổi tư duy của mỗi người, từ cá nhân đến cộng đồng, từ cộng đồng đến xã hội. Con người là tế bào của xã hội, mỗi cá nhân đóng góp một phần thì đất nước mới phát triển và tiến bộ. Nếu chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân mà bỏ qua lợi ích cộng đồng thì đáng lên án.

Không ai nghĩ đến công ích, công cộng, chỉ quan tâm đến lợi ích riêng và gia đình. Còn lại thì không quan trọng.

Không ai suy nghĩ về việc gì để lại cho quê hương khi còn sống.

Người Châu Âu có câu: “Nếu mọi người chỉ tìm kiếm sự thoải mái và an nhàn cho bản thân thì thế giới này cũng không khác gì khi chưa có loài người”.

Khuyến học không phải là cuốn sách dễ hiểu và dễ nhận thức, bởi nó không tuân theo một luồng logic liên tục và chỉ là một tập hợp các ghi chú, phản ánh suy nghĩ của tác giả qua từng thời kỳ. Tuy nhiên, nó mang lại cái nhìn khách quan về những vấn đề trong xã hội Nhật Bản thời điểm đó. Nếu bạn đọc kỹ, bạn sẽ hiểu tại sao Fukuzawa Yukichi lại có ảnh hưởng sâu rộng nhất đối với xã hội Nhật Bản hiện đại, được mọi người Nhật tôn vinh là “Voltaire của Nhật Bản” và thậm chí còn được in hình trên tờ tiền có mệnh giá cao nhất ở Nhật, tờ mười nghìn yên.

Tác giả: Linh Tuyền - Sách của tôi