Buzz
'Vang bóng một thời' ghi chép về những niềm vui, con người sống giữa sự giao thoa của 2 thời đại, giữa cái mới đang tràn tới, trong khi những cái cũ vẫn còn lưu luyến chưa vội ra đi.
Tôi đã tiếp cận với “Vang bóng một thời” không phải với tư cách một người mê văn, mà chỉ vì bị ép mua về để đọc, để tìm thấy cái gọi là tinh thần duy mỹ của cụ Nguyễn.
Nhưng sau khi đọc qua cả 12 truyện ngắn trong tác phẩm của cụ Tuân, tôi nhận thấy mình thật sự may mắn, may mắn vì không bỏ lỡ một tác phẩm ngắn hay như vậy. Cách viết, cách diễn đạt của cụ Tuân thật sự làm người ta không thể không chú ý. Có lẽ đó là lý do khiến người ta nhận xét, kẻ tinh ý đọc văn của cụ Tuân sẽ hiểu ra nhiều điều, văn phong sẽ khác biệt, lời văn sẽ hay và ý sâu sắc. Có thể, điều quan trọng nhất khiến người ta chú ý đến tác phẩm cổ điển này, chính là tên tuổi Nguyễn Tuân.
Như được giới thiệu về ông trên trang đầu sách:
Nguyễn Tuân đã để lại ấn tượng mạnh mẽ trên văn đàn Việt Nam bởi sự độc đáo. Độc đáo ở phong cách viết – tùy bút. Độc đáo ở giọng văn – tự do. Độc đáo ở chất văn – kiêu hãnh. Độc đáo ở tình văn – nhớ nhung. Độc đáo ở ý văn – duy mỹ.
Có thể nói, Nguyễn Tuân trên bục văn việt đã thêm vào một chữ “Độc”, văn của ông được xem như một điều hiếm thấy giữa những ngày đại biến trong văn học. Tài năng, độc đáo của cụ Tuân được thể hiện rõ trong cuốn Vang bóng một thời. Đây là một tập truyện ngắn với 12 câu chuyện, thể hiện sự độc đáo của Nguyễn Tuân không chỉ trong nội dung mà còn trong nghệ thuật viết.
Vang bóng một thời thực sự là một tác phẩm mang tính “phục cổ”.
Bạn có thể đặt câu hỏi: Tại sao tôi lại chọn từ phục cổ? Phục cổ là gì? Việc sử dụng từ này trong trường hợp này có phù hợp không?
Tôi cho rằng rất phù hợp. Trong suốt 12 truyện ngắn, Nguyễn Tuân đã khám phá lại gốc nguồn dân tộc, tái hiện những niềm vui tinh thần một thời để chia sẻ với độc giả, để xây dựng một không gian cổ kính trên trang giấy. Tóm lại, cụ Tuân đang phục dựng, phục hồi lại những giá trị cổ trong văn của mình.
Qua 12 câu chuyện (Chém treo ngành, những chiếc ấm đất, thả thơ, đánh thơ, ngôi mả cũ, chữ người tử tù, ném bút chì, chén trà trong sương sớm, một cảnh thu muộn, báo oán, trên đỉnh non Tản), Nguyễn Tuân đã đi tìm lại âm thanh, hồi ức của một thời vàng son của dân tộc, theo dõi bóng hình một nền văn hóa dần khuất sau sự thống trị của “văn minh vật chất phương Tây”.
Vang bóng một thời ghi lại những thú vui, những con người sống giữa sự giao thoa của 2 thời đại, với cái mới đang tiến tới, trong khi cái cũ vẫn còn đọng lại chưa muốn phai nhạt.
Chúng ta còn có thể tìm thấy ở đâu những cách sống tao nhã như uống trà, uống rượu, thả thơ, đánh thơ, xây lều chõng, làm đèn kéo quân ngày rằm,...?
Họ lịch sự như tiên, giàu có như thần, cưỡi ngựa lang thang ngoài ngõ liễu.
Chúng ta trồng cỏ đầy vườn, trải hoa đầy đất, gọi hề đồng xô nước trước cổng sáng.(Mượn từ ông Tú Hải Văn - Những chiếc ấm đất)
Suốt một vùng Trung kỳ, họ di chuyển như thể đang đi chợ. Khi đến mỗi địa điểm, tại mọi nơi, quan Phó Sứ mở ra một túi, bày ra bài thơ đố cho mọi người đặt tiền và với bàn thơ, Mộng Liên lại đàn, lại hát để làm vui cho cuộc đời rất trí thức này.(Đánh thơ)
Và có lẽ “phục cổ” cũng là ý Nguyễn Tuân khi viết những tác phẩm này cho chuyên mục “Vang và bóng một thời” của tạp chí Tao Đàn. Đây như một cách để nhà văn lưu giữ mãi những điều tốt đẹp của một thời vang bóng của dân tộc.
Và “Vang bóng một thời” cũng là một tác phẩm của sự hoài niệm
Là hoài niệm, bởi vì khi ta hoài niệm, ta trân trọng những gì trong quá khứ, không chỉ đơn thuần là để nhớ mà còn là tình người đặt vào từng câu văn. Đọc Vang bóng một thời, ta cảm nhận một tình văn đậm đà tình dân tộc, ông sử dụng ngôn ngữ việt, viết bằng ngôn ngữ thuần việt, cho người Việt và với một tình văn, ý văn nồng nàn trân trọng.
Đọc văn của ông, ta thường gặp những từ lạ như “mấy”, “bút chì”,……. từ cổ được dùng trong những gia đình học giáo ngày xưa, nhưng trong xã hội tiếp xúc với ngôn ngữ Tây phương, chúng dần bị lãng quên, nhưng Nguyễn Tuân đã làm sống lại một hệ thống ngôn ngữ đó, một hệ thống ngôn ngữ, lối đối đáp “bẩm thày”, “thưa cụ”, “bạch cụ”… một thời.
Không phải ai cũng có khả năng miêu tả những thú vui thời xưa đẹp và tinh tế như cụ, thậm chí những thú vui mà chúng ta thấy rợn người, làm ta lạnh gót chân, trên bàn văn của Nguyễn Tuân lại trở thành những bông hoa nở trên máu, trên mảnh đất khô cằn của một nền văn hóa đã qua, trở thành mảnh đất màu mỡ của tài năng Nguyễn Tuân. Thú vui thả thơ, đánh thơ, cho chữ tưởng đã mất, nay lại một lần nữa được Nguyễn Tuân nhắc đến.
Đêm này là đêm mười bốn tháng tám. Và đây là cuộc thả thơ thứ hai của cụ Nghè Móm. Lần trước thả vào thượng tuần tháng bảy, trước ngày mưa Thất Tịch; lần này cụ Nghè Móm chọn ngày mười bốn, có người hỏi tại sao không chọn ngày rằm, cụ nói:
– Trăng mười bốn luôn tươi đẹp hơn trăng rằm. Ngày mười bốn là lúc trăng sáng nhất. Người nhìn trăng rằm, nếu tinh ý sẽ nhận thấy vẻ đẹp của một vật gì đó đã đạt đến điểm cao nhất trong quá trình phát triển. (Thả thơ).
Đêm đó, khi tiếng mõ trên vọng canh của trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vang vọng, một cảnh tượng chưa từng có được biểu hiện trong một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, tổ rết, đất đầy phân chuột và gián.(Chữ người tử tù)
Và chúng ta cũng thấy ở một nơi nào đó trong những câu chuyện cổ kính cũng xuất hiện dáng vẻ của tác giả, dáng vẻ của một người tài hoa bất đắc chí, không chịu nhượng bộ trước cái xã hội Tây phương phức tạp ấy.
Khoa Mậu Ngọ này, ông Đầu Xứ Anh nhất định không đi nữa, mặc dầu khoa này là khoa cuối cùng, sau này bãi hẳn sự thi cử.[...] Từ sau khóa này, cái lều, cãi chõng chỉ còn là những vật cổ tích mỗi khi nhắc nhở lại gợi lại một chút nhớ tiếc trong lòng một đám người mệt mỏi còn sống thêm một ngày là càng chỉ thêm một ngày bỡ ngỡ với phong hội mới. (Báo oán)
Ông cụ phó Sần buồn rầu nghĩ đến ngày phải xuống núi. Ở trên này lâu, thì bọn thợ còn được tha hồ bán tán những điều lạ của Ngàn To, Lớn, Thăm thẳm, Kín mật, mỗi khi rời khỏi, không tìm lại đường lên, không dám mở hang tí nào lại làm phiền người khác về cái thâm kín thần bí trên ngàn xanh tươi đến ngày tận thế. (Trên đỉnh non tản)
Hay thậm chí Huấn Cao, kẻ ngang ngược chọc trời khuấy nước không chịu khuất phục xã hội hiện đại.
Hơn nữa, Vang bóng một thời là tác phẩm của cái đẹp.
Đầu tiên là cái đẹp của ngôn từ. Mỗi từ được Nguyễn Tuân viết ra như một cánh cửa để người đọc đọc và ngẫm, mà càng ngẫm thì, quái, không gian như lại mở ra thêm nhiều ý nghĩa. Văn Nguyễn Tuân rất hay, mỗi chữ mỗi câu đều như đóng lại đó một dấu ấn. Thật khiến con người phải ngả mũ thán phục kẻ “phù thủy ngôn từ” Nguyễn Tuân. Chả phải vậy mà nhà văn Anh Đức từng viết: “Không biết khi nào mới có thêm một nhà văn như thế, một nhà văn mà khi gọi là một bậc thầy của ngôn từ ta không hề thấy ngại miệng, một nhà văn độc đáo, vô song mà mỗi dòng, mỗi chữ tuôn ra đầu ngọn bút đều như có đóng một dấu ấn riêng”.
Vang bóng một thời chứa các tác phẩm yêu ngôn của Nguyễn Tuân như Báo oán, Trên đỉnh non tản. Những tác phẩm này có màu sắc dị biệt, quái dị, thậm chí có phần rùng rợn, mỗi câu mỗi chữ như chạm một nét lạnh vào tâm trí đọc giả. Một phong cách yêu ma nhưng lại khiến người ta tò mò không thể dừng trang sách.
Không chỉ dừng lại ở cái đẹp trong ngôn từ, mà mỗi nhân vật sự kiện trong Vang bóng một thời cũng được Nguyễn Tuân khai thác triệt để dưới góc độ của cái đẹp. Ông nhìn con người dưới góc độ tài hoa nghệ sĩ, nhìn sự vật dưới con mắt thẩm mỹ, bởi vậy nên ta bắt gặp trong thơ ông những cái tài rất lạ.
Như tài ném bút chì của Lý Văn, tài chém treo ngành của ông Bát Lê,…. những cái tài ấy được miêu tả đạt đến mức tuyệt đỉnh.
Bát Lê bắt đầu hoa không thanh quất mấy vòng. Sau đó, y hát những câu tẩy oan với tâm hồn gốc rễ tội lỗi. Trong nhà rạp, các quan chỉ nghe thấy âm nhạt nhòa rùng rợn. Quang Công sứ chăm chú nhìn Bát Lê múa lượn giữa hai hàng tù và múa hát đến đâu thì những cái đầu tội nhân bị quỳ kia chẻ gục đến đó. Những tia máu phun kêu phì phì, vọt lên trời chiều. Trên cỏ hoen ố, không cái thủ cấp nào rơi xuống. […] Bấy giờ quan Công sứ mới nhìn kỹ. Y mặc áo dài trắng, một dải lưng điều thắt chẽn ngang bụng. Thấy trên quần áo trắng của y không có một giọt máu phun tới…(Chém treo ngành)
Cả bọn chạy ra luống khoai, giơ cao con gà gẫy mất hai chân. Vết thương gọn gàng vừa đúng quãng đầu gối và cặp giò chưa lìa hẳn, vẫn còn dính vào đùi bởi một lần da hoen máu. Lý Văn gác mai, nói với tất cả bọn:
– Nếu mình ném mạnh tay quá, và không biết tính sức đi của “bút chì” thì nát mất gà. Các chú không phải đánh những “tiếng bạc” vào sinh ra tử, các chú không biết, chứ đòn “bút chì” khó khiến lắm. (Ném bút chì)
Hoặc không, đó sẽ là những con người với tâm hồn nghệ sĩ, mang tâm thế của kẻ thích xê dịch, của kẻ tài tử, lãng tử giữa đất trời rối ren:
Ông Cử Hai có khoa mà không có hoạn, và khoa mục ấy giá không nói ra thì không ai biết. Người có hoa tay, thêm được chút tâm hồn lãng tử, nên ông Cử Hai sống cuộc đời mình như người ta chơi chơi vậy thôi. Người ấy thực là một người không có lấy một giây phút trịnh trọng với nhân sinh. Ông ta sinh ra để mà đùa với cuộc sống và bắt đầu từ việc đem ngay cái tài hoa của mình ra mà đùa nhảy với sự nghiệp thân thế mình. [….] Cái hành tung của người nghệ sĩ không chịu sống cho người khác và hùa theo với người chung quanh ấy, thực khó mà dò hỏi. Lùng tìm cái dấu bàn chân một chính khách thất quốc lúc vượt bể ra ngoài mưu việc lớn, thực còn dễ hơn đi đuổi theo ông Cử Hai những lúc cái hứng giang hồ ở người ông nổi dậy. ( Một cảnh thu muộn)
Tôi chọn cụm “tiếng vọng trong cơn trở dạ của thời thế” để miêu tả Vang bóng một thời vì:
Dưới bất kỳ xã hội nào, cổ đại hay hiện đại, những tác phẩm của Nguyễn Tuân luôn là một phần của tài năng, của tinh thần của một thời đại đã và đang vang bóng. Trong sự xô bồ của thế giới hiện đại, chúng là như một lời nhắc nhở về sự quý trọng của những giá trị truyền thống, về một thời đại đã từng vẻ vang.
Trong cơn trở dạ của lịch sử, chúng ta may mắn khi có Nguyễn Tuân, một người viết suốt đời tìm kiếm cái đẹp, tìm kiếm tinh thần của đất nước. Trong thời điểm mà văn hóa Đông – Tây giao nhau, khi những nền văn hóa truyền thống đang suy tàn, nếu chúng ta không làm gì, chúng ta sẽ mất đi những giá trị quý báu của quá khứ. Nguyễn Tuân đã đứng lên, không để những thứ cũ, những người cũ im lặng và chết trong quên lãng như Ông Đồ trong thơ Vũ Đình Liên. Nguyễn Tuân đã nổi lên, kêu gọi những tiếng đầu tiên để chúng vẫn vang mãi. Đúng như cái tên của cuốn sách: Vang bóng một thời, khi đọc, ta cảm nhận những điều cũ như vang lên, vang vọng và lan tỏa xa mãi...
Tôi biết rằng ngày nay, phần lớn bạn trẻ đã mất đi tình yêu với văn học cổ điển, hoặc tệ hơn là với văn học dân tộc, nhưng tôi hy vọng rằng mỗi người trong chúng ta ít nhất một lần trong đời, hãy thử đọc qua Vang bóng một thời, để trong thời đại hiện đại này, ta nhớ rằng ngôn ngữ của dân tộc đã từng phong phú và đẹp, tinh tế và duyên dáng như thế nào, và để ta nhớ về quê hương của mình. Bởi nếu một ngày ta không còn nhớ đến những điều cũ, khi ấy ta không còn là chính mình nữa...
Này người bạn đọc của tôi, nếu vào một ngày mưa, bạn cảm thấy mệt mỏi giữa sự hối hả của cuộc sống, hãy nhớ bước chậm qua cửa, cùng một tách trà, tôi và bạn, ta sẽ tìm về một chút dĩ vãng.
Tác giả: Lê Hằng - MytourBook
