'Nam Kỳ và Người Dân': Một Tài Liệu Quý về Cuộc Sống ở Nam Kỳ Thế Kỷ 19 Từ Góc Nhìn của Người Pháp

Với nhiều năm sống và làm việc tại Nam Kỳ, ông đã thăm dò sâu rộng từng vùng của vùng đất này, tiếp xúc với cả người dân bản địa lẫn quan chức thuộc địa, cả người Pháp lẫn người Việt, từ đó ông hiểu biết rõ về đất nước qua những chuyến đi thám hiểm dọc theo hệ thống sông ngòi rẽ rác ở Nam Kỳ, đồng thời có cơ hội tiếp cận với những thông tin về dân số, địa lý, lịch sử và văn hóa của đất nước này… Tất cả những yếu tố đó đã giúp tác giả Baurac tạo ra một tập sách to lớn về Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX: Nam Kỳ và cư dân: Các tỉnh miền Tây và Nam Kỳ và cư dân: Các tỉnh miền Đông.  

Đó là một bộ tài liệu dày đặc, gồm hơn 1.100 trang với nhiều hình ảnh quý giá và thông tin sâu sắc, cùng những nhận định về triển vọng phát triển của Nam Kỳ, những ý kiến mà ngày nay vẫn còn có ý nghĩa.

Phần Đầu Tiên của Bộ Sách “Nam Kỳ và Người Dân” được Phân Chia Ra Hai Phần: 

• Phần Thứ Nhất Bao Gồm 8 Chương Giới Thiệu Tổng Quan về Địa Bàn Nam Kỳ (Các Tỉnh Cũ Nam Kỳ) ở Các Khía Cạnh Tổng Quan: Ranh Giới Tự Nhiên, Địa Hình Tự Nhiên, Điều Kiện Tự Nhiên, Đa Dạng Động-Thực Vật, Các Vị Thuốc Nam, Phong Tục Tập Quán, Thế Giới Tâm Linh, Các Điểm Tích Cho Biết Nguồn Gốc Của Một Số Địa Danh/Nhân Vật Nổi Tiếng,… Riêng Ở Phần Này, Vì Là Giới Thiệu Tổng Quan Về Toàn Bộ Nam Kỳ Nên Tác Giả Dành Những Phần Nội Dung Trang Trọng Để Giới Thiệu Về Chợ Lớn Và Sài Gòn (Riêng Một Phần Chương VI Và Toàn Bộ Chương VIII Được Dành Cho Sài Gòn, Và Qua Đây Bạn Đọc Có Thể Tham Khảo Về Lịch Sử Hình Thành Và Phát Triển Của Nơi Này Từ Một Thành Lũy Quân Sự Cổ, Rồi Đến Thời Gia Long, Minh Mạng Cho Đến Thời Pháp Thuộc… Và Hiểu Được Lý Do Sài Gòn Lại Nắm Giữ Vị Trí Quan Trọng Như Chúng Ta Thấy Ngày Nay).
• Phần Thứ Hai Bao Gồm 12 Chương Giới Thiệu Cụ Thể Về 11 Hạt Tham Biện Thuộc Miền Tây Thời Pháp Thuộc (Chương Đầu Của Phần Thứ Hai Giới Thiệu Chung Về Miền Tây Nam Kỳ, 11 Hạt Cụ Thể Là Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long, Sa Đéc, Long Xuyên, Rạch Giá, Châu Đốc, Hà Tiên (Và Đảo Phú Quốc), Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu. 

Đa Phần Hành Trình Của Tác Giả Là Đi Dọc Theo Hệ Thống Sông Nước Kênh Rạch Chằng Chịt Của Tây Nam Kỳ, Do Vậy Những Gì Thấy Được Đã Khích Lệ Ông Mày Mò Tìm Hiểu Dữ Liệu Hành Chính Và Đọc Thêm Nhiều Tài Liệu Của Các Tác Giả Khác Để Viết Nên Cuốn Sách.  

Một Điểm Đặc Biệt Ở Toàn Bộ Sách Này, Đó Là Nó Thể Hiện Dưới Quan Điểm Của Chính Quyền Pháp Thời Bấy Giờ, Họ Đã Thực Hiện Một Việc Lớn Cho Nam Kỳ: Xây Dựng Hệ Thống Đường Sắt, Phát Triển Hệ Thống Đường Bộ (Hệ Thống Cầu Đường Còn Đến Ngày Nay) Và Đường Sông Để Kết Nối Các Địa Phương Với Nhau, Tránh Để Rơi Vào Tình Cảnh Cục Bộ Địa Phương.

Tiếp Sau “Nam Kỳ và Người Dân: Các Tỉnh Miền Tây” Với Giá Trị Tư Liệu Dồi Dào, Phong Phú Và Đầy Hữu Ích, Tác Giả J. C. Baurac Trở Lại Cùng Chúng Ta Với Tác Phẩm Giúp Hoàn Thiện Bộ Sách Địa Chí Của Mình Về Con Người Và Vùng Đất Phương Nam:“Nam Kỳ và Người Dân: Các Tỉnh Miền Đông”.  Nhìn Chung, Về Mặt Sắp Xếp Nội Dung Từng Chương Về Từng Hạt, Cuốn Sách Sau Không Có Gì Quá Khác Biệt So Với Phần Thứ Hai Ở Cuốn Về Miền Tây.

Là Phần Hai của Bộ Sách “Nam Kỳ và Người Dân”, Lần Này Tác Giả Baurac Tiếp Tục Giới Thiệu Các Hạt Thuộc Miền Đông Nam Kỳ.

Các Hạt Này Bao Gồm: Mỹ Tho, Gò Công, Tân An [Theo Cách Xếp Của Người Pháp, 3 Địa Phương Này Thuộc Miền Đông Nam Kỳ, Khác Với Cách Xếp Của Chúng Ta Ngày Nay Là Thuộc Miền Tây Nam Bộ], Chợ Lớn, Gia Định, Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Tây Ninh, Bà Rịa, Cap St-Jacques, Poulo-Condore [Quần Đảo Côn Lôn/Côn Đảo Ngày Nay]. Các Chương Này Được Trình Bày Lớp Lang Theo Bố Cục: Diện Tích, Ranh Giới Hành Chính; Liệt Kê Các Tổng/Làng/Chợ/Trung Tâm Hành Chính-Kinh Tế Quan Trọng Ở Từng Hạt, Với Những Địa Danh và Nhân Danh Tạo Điểm Nhấn Cho Từng Hạt, Tác Giả Đều Tìm Tòi Cách Lý Giải Cho Sự Tích/Huyền Thoại Liên Quan, Qua Đó Gián Tiếp Giúp Người Đọc Có Một Hành Trình Xuyên Không-Thời Gian Tìm Hiểu Về Vùng Đất; Nêu Rõ Ưu Điểm Cũng Như Những Điểm Bất Lợi Của Từng Địa Phương Đối Với Khả Năng Phát Triển Lâu Dài. 

Tiêm Chủng Cũng Là Một Phần Việc Của Baurac Ở Thuộc Địa Nam Kỳ, Qua Quá Trình Tiêm Chủng Baurac Cho Thấy Thống Kê Dân Số Ở Nam Kỳ Bấy Giờ Không Ổn, Số Dân Thực Tế Cao Hơn Nhiều. Hành Trình Khảo Sát Dịch Tễ Của Bác Sĩ Baurac Vào Thời Điểm Cuối Thế Kỷ XIX, Không Chỉ Góp Phần Giúp Nghiên Cứu Cải Thiện Tình Trạng Vệ Sinh, Khắc Phục Vấn Đề Dịch Bệnh Thông Qua Phương Thức Tiêm Chủng Vắc-Xin Phòng Bệnh… Mà Còn Giúp Ông Tiếp Xúc Và Thu Thập Được Nhiều Thông Tin Và Dữ Kiện Hỗ Trợ Việc Lập Thành Một Bộ Sách Địa Chí Vô Cùng Hữu Ích Cho Người Pháp Một Thuở, Và Cho Cả Người Việt Chúng Ta, Xưa Cũng Như Nay.

BỘ SÁCH NÀY CÓ GÌ ĐẶC BIỆT?

- Trước Mỗi Chương Ở Phần Thứ Hai Đều Có Bản Đồ Hành Chính Cuối Thế Kỷ XIX Của Từng Hạt Nam Kỳ Để Độc Giả Dễ Hình Dung Vị Trí Địa Hình Xứ Nam Kỳ.

- Khi Đặt Cạnh 2 Cuốn Sách Lại Với Nhau Sẽ Thấy Bản Đồ Nam Kỳ 2 Miền Đông Tây. 

- Bộ Sách Đầu Tiên Có Logo Hợp Tác Với Viện Pháp. 

- Có Rất Nhiều Tài Liệu Viết Về Bắc Kỳ Thời Xưa Nhưng Về Nam Kỳ Lại Hiếm, Bộ Sách Này Chính Là  “Tập Đại Thành” Đầu Tiên Về Nam Kỳ Thế Kỷ XIX Qua Con Mắt Người Pháp. 

- Sách Có Trình Bày, Nhận Xét Và Đánh Giá Ưu/Nhược Của Vùng Đất Miền Nam, Và Chúng Vẫn Còn Giá Trị Đến Ngày Nay, Giới Nghiên Cứu Chiến Lược Phát Triển Nam Bộ Thời Hiện Đại Có Thể Tham Khảo Tài Liệu Này.

- Bộ Sách Mang Tính Địa Chí, Gián Tiếp Giúp Xác Lập Ranh Giới Địa Lý Của Nam Kỳ Dưới Thời Pháp Thuộc.  

- Bộ Sách Này Nằm Trong Tủ Sách Hiểu Việt Nam Qua Tư Liệu Pháp Ngữ Của Omega Plus.