Nằm xuống để ĐỌC hay Đứng dậy để ĐI?

Có hai cách để du lịch. Một là Xách ba lô lên và ĐI. Hai là Nằm xuống và ĐỌC. Mỗi cách đều mang đến sự thú vị riêng của nó. Bạn sẽ không có cơ hội ngửi mùi biển, nghe tiếng nói địa phương, thử những món ăn địa phương hoặc trải nghiệm cuộc sống thực nếu chỉ ngồi nhà đọc sách.

Tuy nhiên, bạn có thể hiểu sâu và rộng hơn về một quốc gia, một dân tộc, một cộng đồng, một cá nhân bằng cách 'vi hành' qua những trang sách. Giống như nhà văn Anh Ann Morgan đã nói trong bài Ted Talk của mình:

'Mọi người đam mê đọc sách đều biết rằng sách có khả năng kỳ diệu để bạn thoát ra ngoài bản thân và thâm nhập vào tâm trí của người khác, để ít nhất là trong một khoảnh khắc, bạn có thể nhìn thế giới qua đôi mắt của họ. Đây là một trải nghiệm không dễ dàng, đặc biệt khi bạn đọc sách của một nền văn hóa có những giá trị hoàn toàn khác với bạn.'

Đặc biệt là khi bạn chưa đủ giàu về tiền và thời gian để có thể đi phượt qua 196 quốc gia trên thế giới, bạn có thể bắt đầu ước mơ của mình ngay từ bây giờ bằng cách 'phượt' qua 196+ cuốn sách mà tác giả đã tìm kiếm và thu thập trong suốt những năm qua.

Bạn có thể xem danh sách đầy đủ với 196 quốc gia tại ĐÂY.

Ảnh: Cuốn Reading the World: Confessions of a Literary Explorer, được xuất bản tại Anh vào năm 2015

Đối với Việt Nam, tác giả đề cử những cuốn sách như Nỗi buồn chiến tranh (The Sorrow of War) - Bảo Ninh; Vừa Nhắm Mắt Vừa Mở Cửa Sổ (Open the Window, Eyes Closed) - Nguyễn Ngọc Thuần.

Nếu bạn yêu thích Miến Điện, bạn có thể thử đọc cuốn Smile As They Bow của nhà văn Nu Nu Yi, tác phẩm đã từng đề cử giải thưởng văn học châu Á năm 2007, dù bị cấm xuất bản trong hơn 12 năm. Với Nhật Bản, bạn có thể tham khảo cuốn Kafka bên bờ biển, 1Q84 của Haruki Murakami, Xứ tuyết của Ozaki Shiroo, Tôi là một con mèo của Natsume Sōseki, Chết giữa mùa hè của Yukio Mishima...

Đối với Hàn Quốc, bạn có thể đọc Hãy Chăm Sóc Mẹ của Shin Kyung Sook, Người khách của Hwang Sok-yong... Đối với Indonesia, bạn có thể đọc Chiến binh cầu vồng (The Rainbow Troops). Đối với Lào, bạn có thể đọc Mother's Beloved: Stories from Laos của Outhine Bounyavong, một tác giả nổi tiếng tại Lào. Và còn rất nhiều cuốn sách khác về các quốc gia trong danh sách này. Hy vọng trong tương lai, Việt Nam có thể dịch và xuất bản tất cả các cuốn sách này.

Ann Morgan: Một năm đọc sách từ mọi quốc gia trên thế giới

Ann Morgan cho biết cô đã phát hiện ra một 'điểm mù văn hóa lớn' trong tủ sách của mình. Trong số lượng lớn các tác phẩm của các tác giả Anh và Mỹ, chỉ có một số ít tác phẩm của các nhà văn viết bằng tiếng Anh ngoài. Vì vậy, cô đã đặt mục tiêu tham vọng cho bản thân là đọc một cuốn sách từ mỗi quốc gia trên thế giới trong vòng một năm. Hiện tại, cô khuyến khích những người yêu thích tiếng Anh đọc thêm các tác phẩm dịch để các nhà xuất bản sẽ cố gắng hơn nữa trong việc giới thiệu những tác phẩm văn học nước ngoài đến với độc giả trong nước.

Ann Morgan trong buổi diễn thuyết tại Ted

Người ta thường nói bạn có thể hiểu rõ hơn một người bằng cách nhìn vào tủ sách của họ. Vậy tủ sách của tôi cho thấy tôi là người như thế nào? Vài năm trước, khi tôi tự đặt ra câu hỏi này, tôi đã phát hiện ra một sự thật gây sốc. Tôi luôn cho rằng mình có kiến thức và hiểu biết về toàn cầu. Nhưng tủ sách của tôi lại phản ánh một điều ngược lại. Hầu hết các cuốn sách của tôi đều là của tác giả người Anh hoặc Bắc Mỹ và hầu như không có cuốn sách nào dịch. Việc phát hiện ra sự thiếu sót văn hóa lớn như vậy trong việc đọc sách của mình đã khiến tôi rất bất ngờ.

Nghĩ lại thì, chuyện này khá là đáng tiếc. Tôi biết rằng có rất nhiều câu chuyện đáng ngạc nhiên ở ngoài kia của các tác giả không sử dụng tiếng Anh. Và tôi thấy buồn bởi vì thói quen đọc của mình mà tôi sẽ không bao giờ biết được chúng. Vậy nên, tôi quyết định bắt bản thân thực hiện một chuyến đọc sách toàn cầu nhanh chóng. Năm 2012 được coi là năm quốc tế tại Vương quốc Anh, năm tổ chức Olympic London. Và tôi quyết định sử dụng nó như một khung thời gian để đọc một tiểu thuyết, tuyển tập truyện ngắn hoặc một hồi ký từ mọi quốc gia trên thế giới. Và tôi đã làm được điều đó. Điều này rất thú vị và tôi đã học được nhiều điều đáng nhớ và có những mối quan hệ tuyệt vời mà tôi muốn chia sẻ với các bạn ngày hôm nay.

Nhưng chuyện này bắt đầu với một vài vấn đề thực tế. Sau đó tôi chọn ra các quốc gia trên thế giới từ nhiều danh sách để phục vụ cho dự án của mình, tôi quyết định sử dụng danh sách các nước được Liên Hợp Quốc công nhận, bổ sung thêm Đài Loan, vậy là có tổng cộng 196 nước. Sau đó, tôi lập kế hoạch để đọc và viết blog về khoảng 4 cuốn sách mỗi tuần, 5 ngày một tuần.

Rồi tôi phải đối mặt với vấn đề là có thể tôi sẽ không có được sách bằng tiếng Anh từ mọi quốc gia. Ở Anh, mỗi năm chỉ có khoảng 4,5% sách được xuất bản là sách dịch, và con số này cũng tương đương ở các nước nói tiếng Anh khác. Dù vậy, lượng sách dịch được xuất bản ở các nước khác cao hơn rất nhiều. 4,5% là con số nhỏ, nhưng nó không cho bạn biết rằng rất nhiều trong số những cuốn sách đó đến từ các quốc gia có mạng lưới xuất bản vững mạnh và rất nhiều chuyên gia trong ngành khuyến khích việc bán các tựa sách cho các nhà xuất bản tiếng Anh. Ví dụ, dù mỗi năm có hơn 100 cuốn sách được dịch từ tiếng Pháp và xuất bản ở Anh, phần lớn trong số đó đến từ các quốc gia như Pháp và Thụy Sĩ. Mặt khác, người ta sẽ ít để ý tới các nước châu Phi nói tiếng Pháp.

Kết cục là có rất nhiều quốc gia có ít hoặc không có tác phẩm văn học bằng tiếng Anh được bán trên thị trường. Công sức văn hóa của họ sẽ không được độc giả của các nước nói tiếng Anh biết đến. Về việc đọc sách trên toàn thế giới, thách thức lớn nhất đối với tôi chính là không biết nên bắt đầu từ đâu. Cả cuộc đời hầu như tôi chỉ đọc sách từ nước Anh hoặc của Bắc Mỹ, tôi không biết làm thế nào để tìm kiếm và lựa chọn những câu chuyện từ vô số những câu chuyện khác. Tôi không biết làm sao để chọn một cuốn sách từ Swaziland, cũng không biết liệu có tiểu thuyết tuyệt vời từ Namibia. Chẳng có gì để giấu cả, lúc đó tôi là một kẻ bài ngoại văn chẳng hiểu biết gì. Vậy thì làm thế nào để tôi có thể đọc sách trên toàn thế giới?

Tôi đã tìm kiếm sự giúp đỡ. Tháng 10 năm 2011, tôi đăng ký lập blog ayearofreadingtheworld.com, và đăng một yêu cầu trên đó. Tôi giải thích về bản thân, tình trạng hạn chế đọc sách của mình và nhờ những ai quan tâm để lại một tin nhắn gợi ý cho tôi những tác phẩm nên đọc từ những nơi khác trên thế giới. Lúc đó, tôi không biết liệu có ai quan tâm hay không, nhưng chỉ vài giờ sau khi đăng yêu cầu đó, mọi người bắt đầu liên lạc. Ban đầu, chỉ là bạn bè và đồng nghiệp của tôi. Sau đó là bạn của bạn bè. Và không lâu sau đó là cả những người lạ.

Bốn ngày sau khi tôi đăng yêu cầu đó, tôi nhận được một tin nhắn từ một người phụ nữ tên Rafidah đến từ Kuala Lumpur. Cô ấy nói rất thích ý tưởng dự án của tôi, và hỏi liệu cô ấy có thể đến hiệu sách ngoại văn ở địa phương và chọn một cuốn sách Malaysia rồi gửi cho tôi hay không? Tôi đã nhiệt tình đồng ý, và khoảng vài tuần sau, tôi nhận được một bưu kiện có không chỉ một, mà là hai cuốn sách một cuốn từ Malaysia và một cuốn từ Singapore do Rafidah chọn. Lúc đó, tôi thực sự rất ngạc nhiên rằng một người lạ mặt sống cách tôi hơn 6000 dặm lại nỗ lực như vậy để giúp một người mà có thể cô ấy sẽ không bao giờ gặp.

Lòng tốt như của Rafidah đã trở thành một hình mẫu của năm đó. Hết lần này đến lần khác, mọi người đã bỏ công giúp đỡ tôi. Một vài người nghiên cứu thay tôi, và những người khác đến hiệu sách để tìm sách cho tôi ngay cả trong kỳ nghỉ và chuyến đi công tác. Thành ra, nếu bạn muốn đọc sách trên toàn thế giới, nếu bạn muốn đón nhận điều đó với tâm trí cởi mở thì cả thế giới sẽ giúp bạn. Đối với các quốc gia có ít hoặc không có tác phẩm nào được dịch ra tiếng Anh trên thị trường, mọi người còn nỗ lực tìm kiếm hơn nữa.

Các cuốn sách thường đến từ các nguồn rất đáng ngạc nhiên. Ví dụ, cuốn sách của Panama mà tôi đọc, bắt nguồn từ cuộc trò chuyện của tôi với Kênh đào Panama trên Twitter. Vâng, Kênh đào Panama có tài khoản Twitter riêng đấy. Khi tôi đăng tweet về dự án của mình, tài khoản đó gợi ý rằng tôi nên thử tìm tác phẩm của nhà văn người Panama, Juan David Morgan. Tôi tìm thấy trang web của Morgan và gửi cho ông ta một tin nhắn hỏi rằng ông có tác phẩm nào viết bằng tiếng Tây Ban Nha đã được dịch sang tiếng Anh chưa. Ông ấy nói chưa có tác phẩm nào được xuất bản cả nhưng ông có một bản dịch chưa được xuất bản của cuốn 'Con ngựa bằng vàng'. Ông gửi email cho tôi biến tôi thành một trong những người đầu tiên được đọc tác phẩm đó bằng tiếng Anh.

Morgan mời những người yêu sách theo chân hành trình văn học của cô ấy qua 196 quốc gia

Morgan không phải là nhà văn duy nhất chia sẻ tác phẩm của mình với tôi bằng cách này. Từ Thụy Điển đến Palau, các tác giả và dịch giả gửi đến cho tôi những tác phẩm họ tự xuất bản và cả những bản thảo chưa từng được phát hành mà các nhà xuất bản nói tiếng Anh chưa lựa chọn hoặc không còn được phát hành nữa cho tôi vinh dự được nhìn ngắm những thế giới tưởng tượng tuyệt diệu đó. Ví dụ, tôi đã đọc về vị vua vùng Nam Phi, Ngungunhane, người đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Bồ Đào Nha và thế kỷ 19, và về nghi thức cưới xin ở một làng quê hẻo lánh bên bờ biển Caspi ở Turkmenistan. Tôi cũng đã gặp được câu trả lời của Kuwait cho tiểu thư Bridget Jones. Tôi cũng đã đọc về một cuộc trác táng trong một cái cây ở Angola.

Tuy nhiên, có thể ví dụ tuyệt vời nhất về việc mọi người có thể đi xa để giúp tôi đọc sách trên khắp thế giới, gần cuối cuộc hành trình, khi tôi cố gắng tìm một cuốn sách từ São Tomé và Príncipe, một quốc đảo nhỏ ở châu Phi nói tiếng Bồ Đào Nha. Sau nhiều tháng thử mọi cách, phương án duy nhất tôi có là tìm một tác phẩm được dịch từ đầu đến cuối. Lúc đó, tôi hoài nghi liệu có ai sẵn sàng giúp đỡ tôi hay không, ai có muốn dành thời gian cho một dự án như thế.

Nhưng, chỉ khoảng một tuần sau khi tôi kêu gọi những người nói tiếng Bồ Đào Nha trên Twitter và Facebook, có nhiều người muốn tham gia hơn số lượng tôi cần cho dự án, trong đó có Margaret Jull Costa, một chuyên gia dịch giả đã thực hiện tác phẩm Nobel của José Saramago. Cùng với 9 tình nguyện viên, tôi đã tìm được một cuốn sách của tác giả São Tomé mà tôi có thể mua đủ số bản sao trên mạng. Tại đây, tôi có một bản sao và đã gửi cho mỗi tình nguyện viên. Họ đã nhận và gửi lại cho tôi một số truyện ngắn trong tuyển tập này như đã hứa, và trong vòng 6 tuần, tôi đã có một cuốn sách để đọc.

Trong trường hợp này cũng như những tình huống khác của dự án đọc sách này, sự thiếu hiểu biết và sự cởi mở về giới hạn của bản thân đã tạo ra cơ hội lớn cho tôi. Với São Tomé và Príncipe, đó không chỉ là cơ hội để học hỏi nhiều điều mới mẻ và khám phá những câu chuyện mới, mà còn là cơ hội để một nhóm người gần nhau hơn và tạo điều kiện cho một nỗ lực sáng tạo chung. Điểm yếu của tôi đã trở thành một lợi thế cho dự án này.

Những cuốn sách mà tôi đã đọc trong năm đó đã mở rộng tư duy của tôi về nhiều vấn đề.

Những người thích đọc sách sẽ hiểu rằng sách có sức mạnh phi thường có thể đưa người đọc vào tư duy của một người khác, dù chỉ trong một khoảnh khắc, bạn có thể nhìn thế giới với một cách nhìn khác.

Đôi khi đọc sách từ một nền văn hóa khác có thể không dễ chịu, đặc biệt là khi bạn phải đối mặt với những giá trị khác biệt so với nền văn hóa của mình. Tuy nhiên, điều này cũng sẽ mở ra một thế giới tri thức mới cho bạn. Có những ý tưởng mới lạ sẽ giúp làm rõ suy nghĩ của bạn và cũng cho thấy những điểm mù trong cách nhìn của bạn về thế giới.

Khi tôi nhìn lại những tác phẩm văn học bằng tiếng Anh mà tôi đã đọc khi lớn lên, tôi nhận ra rằng chúng hẹp hơn nhiều so với sự phong phú của thế giới thực. Mỗi lần lật trang sách, có điều gì đó xảy ra. Dần dần, danh sách các quốc gia tôi biết đã thay đổi từ một bản lưu trữ học thuật thành những thực thể sống động.

Tôi không nói rằng chỉ với một cuốn sách bạn có thể hiểu sâu sắc về một đất nước. Tuy nhiên, từng câu chuyện tôi đọc trong năm đó đã làm tôi cảm thấy cuộc sống phong phú hơn, cảm nhận được sự đa dạng và phức tạp của hành tinh chúng ta. Đó như là những câu chuyện của thế giới và những con người đã cố gắng giúp tôi hiểu chúng, khiến chúng trở nên thực hơn với tôi.

Ngày nay, khi nhìn vào tủ sách giấy hoặc máy đọc sách, chúng đã kể lên một câu chuyện khác. Câu chuyện của những cuốn sách mạnh mẽ này kết nối chúng ta dù có sự khác biệt về chính trị, địa lý, văn hóa, xã hội và tín ngưỡng. Đó là các mẩu chuyện về tiềm năng cần loài người hợp tác với nhau.

Và đó cũng là minh chứng cho thời đại kỳ diệu mà chúng ta đang sống, nhờ Internet mà mọi thứ dễ dàng hơn cho một người xa lạ muốn chia sẻ câu chuyện, thế giới quan, và những cuốn sách với người chưa từng gặp mặt ở phía bên kia hành tinh.

Tôi hy vọng rằng đây sẽ là một câu chuyện kéo dài nhiều năm nữa và mong rằng nhiều người sẽ tham gia cùng tôi. Nếu chúng ta cùng đọc nhiều sách đa dạng hơn nữa, điều đó sẽ là một sự khích lệ cho các nhà xuất bản dịch thêm nhiều tác phẩm và hiểu biết của chúng ta sẽ ngày càng phong phú hơn.

Cảm ơn bạn.

Bạn có thể xem bài diễn thuyết của Ann Morgan tại TED ở ĐÂY

Mytour (Read Station) - Dịch bởi Linh Trần, biên tập bởi Khánh Đỗ Bảo