Buzz
NASAMS là viết tắt của Hệ thống Tên lửa Phòng không Tiên Tiến Quốc gia/Na Uy, một hệ thống phòng thủ tên lửa đất đối không tiên tiến được Hoa Kỳ triển khai để bảo vệ thủ đô Washington, D.C. cũng như tại nhiều vị trí trọng yếu khác như Nhà Trắng trước các loại máy bay không người lái (UAV), trực thăng, tên lửa hành trình và máy bay chiến đấu nói chung.NASAMS cũng là một ứng dụng độc đáo của AIM-120 AMRAAM - tên lửa không đối không phổ biến nhất thế giới với hơn 14000 chiếc được sản xuất tính đến năm 2008. Hệ thống phòng không tầm trung này được thiết kế và sản xuất bởi nhà thầu quốc phòng Kongsberg của Na Uy phối hợp cùng Raytheon của Mỹ theo chương trình hợp tác NASAMS của Không lực hoàng gia Na Uy đã bắt đầu từ thập niên 90. Hiện nay, bên cạnh Hoa Kỳ và Na Uy, NASAMS còn được nhiều quốc gia khác sử dụng như Phần Lan, Hà Lan, Tây Ban Nha, Lithuania, Úc và Indonesia. Nhiều quốc gia khác như Oman, Hungary, Qatar cũng đã đặt mua NASAMS.
Hệ thống NASAMS được trang bị một loạt các tên lửa đa dạng, có khả năng mang theo đến 6 tên lửa sẵn sàng phóng. Mục tiêu chính của việc phát triển tên lửa là để dễ dàng di chuyển, nhắm mục tiêu và phóng các loại tên lửa khác nhau từ cùng một nền tảng phóng. NASAMS có khả năng phóng 6 quả tên lửa trong vài giây để đối phó với 6 mục tiêu khác nhau. Nó có thể được triển khai cố định hoặc gắn trên xe tải quân sự. Việc điều khiển hỏa lực được thực hiện thông qua nhiều hệ thống tích hợp và phối hợp.
'Mắt thần' của NASAMS là hệ thống radar 3D băng tần X - AN/MPQ-64 Sentinel được phát triển bởi Raytheon. Ăng ten sử dụng công nghệ quét điện tử tần số pha, tạo ra các chùm tia 3D phủ sóng lớn. Radar có khả năng quét tự xoay với tốc độ 30 vòng/phút để cung cấp vùng quét 360 độ, và được thiết kế để chống lại các biện pháp đối phó điện tử (ECM) và tên lửa chống radar (ARM). Tầm quét tối đa của radar là 75 km và hiệu quả nhất trong phạm vi 40 km. Hệ thống có khả năng tự động thu thập, theo dõi, phân loại, nhận biết và báo cáo các mục tiêu từ tầm cao đến tầm thấp như tên lửa dẫn đường, UAV, máy bay cánh bằng và máy bay cánh quạt.
Hệ thống quản lý chiến đấu BMC4I (chỉ huy, điều khiển, liên lạc, tính toán và tình báo) được phát triển bởi Na Uy với tên gọi là FDC, viết tắt của Trung tâm phân phối hỏa lực (Fire Distribution Center). FDC liên kết với radar MPQ-64 để tạo thành Hệ thống điều khiển và radar thu phát (ARCS). Các khả năng của NASAMS được cải thiện thông qua hệ thống được kết nối và phân bổ hỏa lực.
NASAMS có khả năng triển khai đến 12 bệ phóng, mang theo tổng cộng 72 tên lửa trên cùng một mạng và có thể được điều khiển đồng thời. Ngoài ra, các hệ thống phóng di động trên xe tải hoặc xe quân sự hạng nhẹ như Humvee cũng có thể được kết nối với hệ thống FDC để triển khai và kiểm soát từ xa với khoảng cách tối đa 25 km từ FDC.
Bên cạnh radar MPQ-64 Sentinel, NASAMS còn trang bị cảm biến điện tử quang học (EO) gắn trên xe (MSP500) cung cấp dữ liệu tín hiệu thụ động cho FDC để thực hiện các chiến dịch thụ động.
Vào những năm 90, NASAMS thế hệ đầu tiên đã được Không lực Hoàng gia Na Uy triển khai như một hệ thống phòng không tích hợp trên mặt đất được gọi là Giải pháp Na Uy (NORSOL). Hệ thống này kết nối với ACRS thông qua 2 hệ thống phòng không khác nhau bằng dây dẫn và sóng vô tuyến. NORSOL còn tích hợp tên lửa phòng không di động RBS 70 và pháo Bofors 40mm L70 được điều khiển bởi radar theo dõi Oerlikon Contraves FCS2000.
Vào đầu những năm 2000, NASAMS 2 đã được phát triển với nâng cấp chính là việc kết nối dữ liệu chiến thuật chuẩn quân đội Link 16 được sử dụng bởi NATO và các quốc gia được Văn phòng chương trình quốc tế MIDS (IPO), cùng với việc cải tiến hệ thống radar AN/MPQ-64F1 Sentinel. Radar mới có khả năng gắn trên nhiều phương tiện khác nhau thay vì chỉ trên nền tảng xe kéo, có nguồn điện hoạt động riêng và có khả năng phân bổ dữ liệu độc lập. Radar cũng có phổ tần số rộng hơn và tốc độ xoay đa dạng để tăng khả năng phát hiện và theo dõi mục tiêu.
Như đã đề cập, vũ khí chính của NASAMS là tên lửa AIM-120 AMRAAM. Đây là loại tên lửa không đối không tầm trung được cải tiến, có thể triển khai trên nhiều loại máy bay như F-15, F-16, F/A-18, F-22, F-4F, Sea Harrier, Harrier II Plus, Eurofighter, JAS-30 Gripen, JA-37 Viggen và Tornado. NASAMS sử dụng các biến thể của AIM-120 AMRAAM như AIM-120 AMRAAM B/C5 và C7. AIM-120 có khả năng mang các loại đầu phân mảnh nổ với trọng lượng khác nhau và cơ chế dẫn đường 2 giai đoạn. Thông qua radar, dữ liệu mục tiêu được truyền cho tên lửa ngay trước khi phóng, giúp tên lửa xác định vị trí, hướng và tốc độ của mục tiêu. Tên lửa sau đó sử dụng dữ liệu này để bay theo đường bay đánh chặn bằng hệ thống dẫn đường quán tính (INS) tích hợp. Sau khi phóng, dữ liệu mục tiêu được cập nhật liên tục từ radar, cho phép tên lửa điều chỉnh hướng bay bằng các vây điều hướng phía sau. Nhờ đó, tên lửa có thể tiếp cận mục tiêu ở cự ly tự dẫn, đủ gần để có thể bắt mục tiêu trong một vùng gọi là 'basket' - trường quan sát radar của tên lửa.
Khi tên lửa tiến gần đến cự ly tự dẫn, nó sẽ kích hoạt thiết bị dò tìm radar chủ động và tìm kiếm mục tiêu. Nếu mục tiêu nằm trong hoặc gần vị trí dự kiến, tên lửa sẽ phát hiện mục tiêu và tự dẫn đường đến mục tiêu từ thời điểm này trở đi rồi kích nổ. Nếu tên lửa được bắn ở cự ly ngắn, trong tầm quan sát (WVR) hoặc gần tầm quan sát Boresight Visual (BVR), chế độ này còn gọi là dẫn đường tự do không cần radar, tên lửa sẽ khóa vào thứ đầu tiên mà nó nhìn thấy. AIM-120 AMRAAM bay ở vận tốc đến Mach 4 (4900 km/h), được phóng từ NASAMS thì AIM-120 AMRAAM có tầm bắn tối đa 33 km và tầm bay cao tối đa 15 km.
Ngoài AIM-120 AMRAAM, NASAMS thế hệ mới còn có khả năng sử dụng tên lửa AMRAAM-ER. AMRAAM-ER thực chất là phiên bản của RIM-162 Evolved Sea Sparrow (ESSM) được sử dụng trên tàu chiến. Nó sử dụng động cơ rocket của ESSM kết hợp với đầu dò dẫn đường 2 giai đoạn của AMRAAM, mở rộng tầm bắn lên đến 50 km và đạt đến độ cao 25 km. NASAMS 3 còn có khả năng phóng tên lửa đối kháng tầm ngắn nổi tiếng của Raytheon là AIM-9 Sidewinder với phiên bản AIM-9X Siddewinder Block II. Video dưới đây minh họa thử nghiệm đối kháng của AIM-9X trước các máy bay F-4 điều khiển từ xa.
Tại Hoa Kỳ, NASAMS được sử dụng để bảo vệ không gian không phận xung quanh thủ đô Washington, D.C. cũng như khu vực xung quanh Nhà Trắng. Mỹ đã đồng ý chuyển giao NASAMS cho Ukraine thông qua gói viện trợ quân sự trị giá 820 triệu đô. Dự kiến trong vài tuần tới, 2 hệ thống NASAMS sẽ được chuyển đến Ukraine, có thể từ kho vũ khí của Na Uy. Chưa rõ liệu Ukraine sẽ nhận NASAMS thế hệ nào. Lực lượng quân đội Ukraine cũng sẽ cần thời gian để được đào tạo sử dụng NASAMS. Trước đó, Ukraine đã phụ thuộc nhiều vào các hệ thống phòng không như Buk (SA-11 Gadfly) hoặc S-300, nhưng nhiều trong số đó đã bị phá hủy. Một ưu điểm của việc triển khai NASAMS tại Ukraine là lực lượng quân đội của họ hiện đang sử dụng các hệ thống radar AN/MPQ-64 Sentinel. Hơn nữa, thông qua Trung tâm phân phối hỏa lực (FDC), NASAMS có thể được triển khai theo cấu hình phân tán với các radar và đội tên lửa kết nối thông qua liên kết dữ liệu chiến thuật chuẩn NATO. FDC có thể quản lý cùng lúc 72 tên lửa, và nếu một hoặc nhiều nút trong mạng lưới phòng không này bị phá hủy hoặc chuyển sang chế độ ngoại tuyến, phần còn lại vẫn hoạt động. Điều này sẽ tăng khả năng sống sót của hệ thống trước các cuộc tấn công SEAD của Nga, khi họ sử dụng các tên lửa không đối đất như Kh-31 (AS-17 Krypton) có khả năng tấn công hiệu quả vào các hệ thống radar.
