'Nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trong Cảnh ngày hè'

'Những bài văn Phân tích Cảnh ngày hè xuất sắc, đạt điểm cao'

'Các khía cạnh nổi bật của nội dung và nghệ thuật trong Cảnh ngày hè'

GIỚI THIỆU VỀ NGUYỄN TRÃI

'Nguyễn Trãi (1380-1442), biệt danh Ức Trai, quê ở Chi Ngại (Chí Linh, Hải Dương), là đại thi hào và danh nhân văn hóa. UNESCO đã vinh danh ông là 'sứ giả của dân tộc Việt Nam' và 'thành viên kiệt xuất của cộng đồng loài người'.

'Cuộc đời ông đầy biến động nhưng tâm hồn ông luôn hướng về nhân dân. Ông yêu thiên nhiên và dành tình yêu cho 'dân đen', 'con đỏ'. Bức tranh ngày hè trong bài thơ 'Cảnh ngày hè' là minh chứng cho tình cảm sâu sắc đó.

CÁC TÁC PHẨM NỔI BẬT

'Cảnh ngày hè' là bài thứ 43, được sắp xếp trong phần 'Bảo kính cảnh giới' của tập thơ chữ Nôm 'Quốc âm thi tập' gồm 254 bài của Nguyễn Trãi.

Bài thơ đánh bại quy luật thất ngôn Đường luật, tạo nên bức tranh mùa hè sinh động, làm sống lại mọi giác quan của con người. Tác phẩm không chỉ chứa đựng vẻ đẹp thơ mà còn truyền tải ấm áp tình người, kêu gọi mọi trái tim hòa mình với tác giả qua cụm từ 'Dân giàu đủ khắp đòi phương'.

III. Những Vấn đề về Nội dung và Nghệ thuật

1. Nội dung

- Nêu bối cảnh sáng tác của tác phẩm:

+ Trong năm 1427, sau chiến thắng cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, bắt đầu thời kỳ thái bình cho nhân dân. Nguyễn Trãi, tận hưởng thời cơ này, tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước. Tuy nhiên, an bình không kéo dài, mâu thuẫn nội bộ nảy sinh, và ông, với phẩm chất cương trực, trung thực, bị đối thủ ganh ghét và âm mưu hại. Cuộc sống nơi quan trường đầy gian nan, năm 1439, ông quyết định rút lui, ẩn mình tại Côn Sơn, tìm kiếm sự bình yên.

+ Lí do bí mật về quá trình sáng tác bài thơ: (Lên án vụ án Lệ Chi Viên). Vào năm 1464, vua Lê Thánh Tông minh oan cho Nguyễn Trãi, sau đó sưu tầm lại thơ văn của ông. Tuy nhiên, tới thế kỷ XIX, những tác phẩm của ông mới được sưu tầm đầy đủ. Do đó, không thể xác định chính xác thời điểm sáng tác, chỉ có thể đánh giá dựa trên bối cảnh lịch sử, nội dung và cảm xúc của tác giả hiển thị qua tác phẩm.

a. Bức tranh mùa hè sống động hiện lên với đa dạng sắc màu, âm thanh tác động mạnh đến các giác quan, tạo ra cảm giác chìm đắm trong thế giới của bức tranh. (6 câu thơ đầu)

'Dạo bước dưới bóng mát trường xưa

Rưng rưng lá xanh khuất giữa cây

Sen thắm nở khoe sắc hương thơm

Hương lạ từ hoa liên trì xa

Hối hả chợ cá, làng ngư hồn nhiên

Tiếng ve lạch lùng, cao hứng nơi tịch dương

- Năm 1418, Nguyễn Trãi góp mặt ở khởi nghĩa Lam Sơn, lời kể về những tháng ngày đầy biến động. 10 năm gian khổ, khắc sâu đấu tranh, làm bài thơ trở nên phong cách và cao quý:

'Khó khăn là thử nghiệm tâm hồn chon vui

Bao nhiêu khó khăn, tâm hồn chẳng mòn

(Thuật hứng, XXI)

Sau những năm chiến đấu, vượt qua hàng núi khó khăn:

'Khi Linh Sơn lương còn chảy mấy giọt'

Khi Khôi Huyện quân tan đội ngũ

Bây giờ, sự 'nhàn' bên cạnh hình ảnh tươi tắn của cuộc sống, thiên nhiên đã quay về với ông: 'Rồi hóng mát thuở ngày trường'.

'Rồi' là khoảnh khắc bình yên, 'ngày trường' là khoảnh khắc dài dằng. Toàn bộ câu thơ nói về sự nhàn nhã, thể hiện qua từ ngữ 'rồi', 'hóng mát'; 'thuở ngày trường'.

Hòe lục đùn đùn, giương tán rợp,

Hương thơm của hồng liên đã vẻn đều mất trong không khí

Chợ cá làng ngư phủ rộn ràng sôi động

Ve kêu ồn ào dưới lầu tịch dương

Ba câu thơ 2, 3, 4 rực rỡ, đầy sinh lực.

Cuộc sống tràn ngập như bức tranh, sôi động và phong phú như 'làng ngư phủ'.

'Dưới ánh trăng quyên mờ mịt hè

Lửa lựu sáng tường, bông đâm lòe loẹt.'

(Truyện Kiều, Nguyễn Du)

Mặc dù bức tranh mùa hè 'làng ngư phủ' thiếu vắng ánh trăng lãng mạn như bức tranh của cụ Nguyễn Du, nhưng nó lại rực rỡ với sắc đỏ của hoa lựu cháy và sự sống động của lá hòe xanh.

'Tiếng chợ cá nhộn nhịp, làng ngư phủ

Tiếng ve râm ran như làn nhạc mềm mại của cuộc sống.

Bức tranh hòa âm giai điệu tự nhiên vào cuộc sống, đậm chất triết học về sự hòa quyện của con người với thiên nhiên.

'Lối cũ, chiếc xe ngựa mang hồn thu thảo đi qua

'Dấu vết cổ kính của lâu đài nằm dưới bóng tịch dương

(Thăng Long thành huyền bí, Bà Huyện Thanh Quan)

Khung cảnh mùa hè đó đã đánh thức tất cả các giác quan và lan tỏa cảm xúc của thi nhân, tạo nên một tâm hồn phong phú và tràn đầy tình yêu thiên nhiên.

=> Từ góc nhìn cao cả, bức tranh mùa hè rực rỡ được tác giả quan sát 'từ lầu tịch dương' hiện lên với sự tinh tế và hài hòa.

b. Tâm hồn thi nhân: ước mơ về cuộc sống an nhàn, hạnh phúc cho nhân dân (2 câu cuối)

'Dễ có những giai điệu của Ngu cầm vang lên một cách duyên dáng

Những người dân giàu đủ khắp nơi đều khao khát cuộc sống thịnh vượng

Thần thoại Trung Quốc kể về hai triều vua Đường Nghiêu và Ngu Thuấn, nơi xã hội hòa bình và nhân dân hạnh phúc. Vua Ngu Thuấn ngâm khúc Nam Phong với câu: 'Nam phong chi thì hề khả dĩ phụ ngô dân chi tài hề' (Gió Nam thuận có thể làm cho dân ta thêm nhiều của). Có lẽ từ thần thoại ấy, đại thi hào Nguyễn Trãi luôn khao khát cho nhân dân cuộc sống thái bình, ấm no, như khi ước ao đàn một khúc Nam Phong với cây đàn của vua Ngu Thuấn. Cuối cùng, 2 câu thơ không chỉ là nguyện ước cao cả của thi nhân mà còn là lời khen ngợi cho hai triều đại vua Lê:

'Trong thời vua Thái Tổ, Thái Tông

Nhà nhà đều tràn đầy thóc gạo, trâu bò không chịu ăn'

Sau 20 năm chiến đấu đầy gian nan, trận Chi Lăng - Xương Giang kết thúc với chiến thắng hùng vĩ, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam:

'Một trận đánh, không chút kinh ngạc

Đánh hai trận, chim muông tan tác

Nổi gió lớn hất sạch lá khô

Kiến phá tổ, đê vỡ toang toang

'(Bình Ngô Đại Cáo)

Tháng 4 năm 1428, Lê Lợi kính ngôi hoàng đế, đặt nền móng nhà Hậu Lê, bắt đầu sự nghiệp phục hồi và xây dựng đất nước trên mọi lĩnh vực, đặc biệt tập trung vào nông nghiệp để đảm bảo cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Cuối cùng, câu thơ 'Dân giàu đủ khắp đòi phương' lại làm nổi bật tư tưởng nhân ái và tình yêu dân của Nguyễn Trãi. Ông không chỉ mơ ước cho dân 'giàu đủ' trong thời đại của mình mà còn mong đợi hạnh phúc cho những thế hệ sau ở một đất nước mà:

'Núi sông chia bờ đất rộng

Phong tục Bắc Nam đều khác biệt'

2. Nghệ thuật

'Dưới bóng dáng cây trường thọ'

Rừng xanh um tùm, đỉnh gió cao

Lựu thắm nở rực, hương nồng thoang

Hoàn thiện bức tranh, mùi hương hòa quyện

Chợ cá nhộn nhịp, làng ngư sôi động

Ve hòa nhạc, lầu tịch dương vang lên

Ngu cầm đàn, âm nhạc trầm lắng lan tỏa

Nhân dân hưởng thụ, giàu đủ trên mọi miền

Vấn đề nghệ thuật trong bài thơ:

- Thanh và luật bằng trắc: 'Cảnh ngày hè' tuân theo quy luật trắc, với thanh trắc làm điểm nhấn

- Niêm: Sự kết nối âm điệu, câu thơ niêm nhau theo quy tắc Đường, tạo cảm giác hài hòa

Bài thơ kết hợp linh hoạt giữa thơ Đường và sáng tạo của thi nhân:

- Quy tắc:

+ Bố cục: giới thiệu, miêu tả, thảo luận, cảm tưởng - theo lối thất ngôn bát cú Đường luật

+ Đối: 'Trong bốn câu giữa, đối được thể hiện một cách hài hòa và tinh tế

'Thạch lựu hiên phun bông đỏ - Hồng liên trì tiễn hương mùi'

'Làng ngư phủ chợ cá lao xao - Lầu tịch dương ve râm ran dắng dỏi'

+ Vần: 'ương' ở 'chữ cuối câu đầu và các câu chẵn' => vần đối, độc vận

'Rồi hóng mát thuở ngày thanh'

'Hòe lục rì rào gió thổi - Thạch lựu hiên phun bông đỏ'

'Phun thức đỏ từ hiên lựu - Hương thơm từ liên đỏ tiễn'

'Tiễn mùi thơm liên đỏ hòa - Lao xao chợ cá làng ngư phủ'

'Làng ngư phủ chợ cá nhộn - Chợ đêm rộn tiếng ve vang'

'Dòng ve nhẹ nhàng buổi tối - Dẽ cầm đàn dưới ánh trăng'

'Âm nhạc vang lên bởi Ngu - Một tiếng đàn, đêm trở nên huyền bí'

'Dân giàu khắp nơi phấn khởi - Đòi hỏi sự đồng đều mọi phương'

'Nhịp hòa quyện, nhịp lưu động - Đều theo luật thơ Đường, âm nhạc hòa mình'

'Lòng thức tỉnh, bước chân/ mơ mộng/ vào hương vị mới'

'Nhịp nhàng/ thị trấn/ hòa mình phố thị nhộn nhịp'

'Tiếng ve/ hòa âm/ khắc sâu hồn tình thơ mộng'

'Khám phá những khía cạnh mới, tươi sáng của thế giới'

+ Đôi dòng lục ngôn mở đầu và chốt lại bài thơ tô điểm văn hóa, làm nổi bật nghệ thuật. Bản ngôn thất được 'nhẹ bước' giảm bớt một chữ.

+ Nhịp thơ: một số câu nhấn nhịp là 3/4, khác biệt với quy luật 4/3 của thơ Đường luật:

'Khi hồn mát, bước chân/ mơ mộng/ khám phá cuộc sống'

'Thạch lựu hiên như phun thức đỏ lửa nồng'

'Hương thơm của hồng liên tỏa đi như một lời chào biệt tinh tế'

'Dễ có Ngu thổi vào dây đàn, âm nhạc bắt đầu hòa mình vào không gian'

'Những người dân sung túc khắp nơi đều khao khát cuộc sống thịnh vượng'

- Sử dụng các từ ngữ phong phú, tốt bậc nhất để mô tả: 'đùn đùn' (Động từ, hòa quyện một cách phong cách); 'lao xao' (Tính từ, tiếng ồn ào và rộn ràng); 'dắng dỏi' (Tính từ, âm thanh trầm bổng và đậm nét).

- Sử dụng các động từ 'mọc', 'tỏa', 'chào biệt' diễn đạt một cách tinh tế sức sống của cỏ cây và lòng trung hiếu của người lao động đối với đất nước.

- Ba câu thơ đưa sự vật lên trước, sau đó tập trung miêu tả sắc thái để làm nổi bật đặc điểm của sự vật, với ba màu sắc 'tươi xanh', 'đỏ lửa', 'hồng tươi' tạo nên bức tranh hài hòa, cân đối.

'Cỏ xanh mọc mạnh, rợp bóng giữa vùng giương đầy nắng'

Sen bông nở rực, hương thơm đỏ ngất ngây trong không khí.

Nhụy liên trí thả hương thoang thoảng'

- Toàn bài thơ tập trung qua từ 'nhân' trong câu cuối: 'Dân trí phú khắp nơi ngõ ngách' thể hiện tư tưởng nhân ái, yêu dân của đại thi hào. Đó là 'điểm tựa' của bài thơ.

KẾT LUẬN:

Trong tập 'Việt thi', Lệ thần Trần Trọng Kim có viết: 'Thơ luật lấy tình và cảnh làm tư liệu, lấy ý và từ làm sự vận dụng. Tình nhiều, cảnh rõ, ý cao, từ đẹp là thơ hay'. Bài thơ 'Cảnh ngày hè' của đại thi hào Nguyễn Trãi đã đạt đến nội dung và nghệ thuật đặc sắc đó.

Sau khi khám phá sâu sắc nội dung trước đó, các bạn có thể bắt đầu đắm chìm trong hồn thi sĩ Nguyễn Trãi qua bài thơ Cảnh Ngày Hè, từ đó củng cố hiểu biết về tác phẩm cũng như dành thời gian thấu hiểu tâm hồn của tác giả.

Ngoài việc xem xét về Nội dung và Nghệ thuật trong bài Cảnh Ngày Hè, hãy khám phá thêm các điểm như Bản dàn ý đánh giá về bài thơ Cảnh Ngày Hè, phần Tận hưởng vẻ đẹp tự nhiên trong bài thơ Cảnh Ngày Hè, văn bản Ánh sáng tâm hồn của Nguyễn Trãi qua Gương nhìn cảnh vật  hay Phân tích Kính cận cảnh vật thế giới để làm giàu thêm kiến thức của mình.