Nét đặc trưng của dân tộc Xinh Mun ở vùng núi Tây Bắc

Giới thiệu về dân tộc Xinh Mun

1.1 Xuất xứ của dân tộc Xinh Mun

Trong lịch sử của Việt Nam, thông tin về dân tộc Xinh Mun không được ghi lại nhiều, tuy nhiên các nhà nghiên cứu đồng lòng cho rằng dân tộc này có nguồn gốc từ vùng Tây Bắc của Việt Nam. Một số bằng chứng khác cũng chỉ ra rằng Xinh Mun là một trong những dân tộc cổ xưa nhất ở Sơn La và Tây Bắc nói chung.

Người Xinh Mun với trang phục truyền thống bao gồm chiếc khăn đầu, áo trắng và váy đen là một trong những dân tộc thiểu số có lịch sử lâu đời nhất ở vùng Tây Bắc

1.2 Ý nghĩa của tên gọi dân tộc Xinh Mun

Tên Xinh Mun được dịch từ K’xing Mul, có nghĩa là Người Núi. Ngoài ra, dân tộc này còn được biết đến với các tên gọi khác như Xá, Puộc hoặc Xá Puộc trong thời kỳ chống Pháp - Đại diện cho những người bị coi thường vì xếp cuối trong xã hội. Người Thái ở Mộc Châu thường gọi họ là Phủ Puốc, có ý nghĩa là Người Mối. Danh sách các dân tộc thiểu số ở Việt Nam năm 1979 đã chọn Xinh Mun làm tên chính thức của dân tộc này để phù hợp với chữ Quốc ngữ và tiện cho việc gọi tên.

1.3 Đời sống văn hóa - tinh thần của dân tộc Xinh Mun 

Dân tộc Xinh Mun sinh sống trong từng bản và không có đơn vị địa lý lớn hơn hay nhỏ hơn. Ngày xưa, mỗi bản chỉ có khoảng 10 hộ, nhưng hiện nay nhờ chính sách định canh định cư của Nhà nước, số hộ gia đình trong mỗi bản đã tăng lên hàng trăm, phân bố rải rác dọc theo biên giới Việt - Lào. Trong gia đình, người đàn ông (chồng, cha hoặc con trai lớn) là người đứng đầu và có quyền quyết định mọi việc trong cuộc sống. Các con, không phân biệt nam nữ, đều có quyền thừa kế tài sản, nhưng nếu con gái đã lấy chồng thì được cho là không còn thuộc về gia đình nữa. Trong trường hợp không có con trai, gia đình có thể nhận cháu ruột làm con trai nuôi.

Người Xinh Mun chia thành hai dòng họ lớn: họ Vì và họ Lò, mỗi dòng có những vật tổ, tập quán và quy định riêng. Tuy nhiên, cả hai dòng họ đều thờ cúng các thần linh siêu nhiên, gọi là ma lành và ma dữ, trở thành một phần của truyền thống lâu đời của người Xinh Mun. Thờ cúng cha mẹ, ông bà cũng được coi trọng, nhưng không tổ chức vào ngày kỷ niệm mà tổ chức khi có tiệc làm nhà mới, ăn cơm mới hoặc có tiệc hỷ... Cúng bản được tổ chức định kỳ mỗi năm để cầu sức khỏe cho cộng đồng và mùa màng bội thu. Ngoài ra, người Xinh Mun còn tổ chức các lễ hội như lễ Mương Ama (cầu an, cầu phúc), cúng cơm mới, Tết Nguyên Đán và lễ cúng chung với người Thái trong vùng.

Người Xinh Mun là những người yêu đời, biết cách chăm sóc bản thân, đặc biệt vào các dịp lễ hội trong năm.

1.4 Đời sống vật chất của người Xinh Mun

Sau nhiều năm làm việc chăm chỉ trên đất quê, đời sống vật chất của người Xinh Mun đang dần được cải thiện. Có nhiều ngôi nhà mới được xây dựng trong các bản làng, với kiến trúc khang trang. Nhà truyền thống của họ thường được thiết kế theo kiểu mai rùa và thường được xây sau khi thu hoạch vụ mùa, để có thêm kinh phí và sự giúp đỡ từ cộng đồng.

Với sự mê tín còn lưu lại, người Xinh Mun rất kỹ lưỡng khi chọn ngày xây nhà, đảm bảo phù hợp với tuổi của mọi thành viên trong gia đình. Ngày thủy như 2, 6, 8, 9 thường được ưa thích cho việc xây nhà, trong khi ngày hỏa như 1 và 7 thì thường bị tránh. Những vật trang trí trong nhà thường mang ý nghĩa về sự giàu có và sung túc, như bông lúa, cái thớt, con dao, bát quái... Truyền thống đốt lửa trong căn bếp được ông cậu làm đầu tiên và giữ lửa không tắt suốt đêm đầu tiên vẫn được duy trì. Ngày nay, kiểu nhà gian và nhà hộp cũng đang trở nên phổ biến trong cộng đồng Xinh Mun.

Người Xinh Mun chủ yếu ăn gạo nếp và gạo tẻ, chỉ khi cần thêm sự đa dạng trong bữa ăn mới thêm ngô, khoai, sắn. Với thời tiết lạnh, gia vị cay như ớt, gừng, riềng thường được ưa chuộng để tăng hương vị cho món ăn. Trong phong cách trang phục, họ thường trao đổi với người Thái Đen để có những bộ trang phục phù hợp với sinh hoạt hàng ngày và dịp lễ.

Các ngôi nhà truyền thống của người Xinh Mun thường được xây dựng theo kiểu mai rùa đơn giản

Giới thiệu về lễ hội Lộc hoa - Sự kiện đặc biệt của dân tộc Xinh Mun

2.1 Ý nghĩa của lễ hội Lộc hoa của dân tộc Xinh Mun 

Lễ hội Lộc hoa là một trong những sự kiện đặc biệt của dân tộc Xinh Mun, diễn ra vào mỗi mùa xuân với mục đích cầu phúc, cầu lộc, cầu mưa thuận gió hòa và sức khỏe cho cộng đồng. Sự kiện kéo dài nhiều ngày và kết thúc khi hoa ban nở và măng đắng mọc, báo hiệu mùa mới. Mặc dù là lễ hội của cả làng nhưng mỗi gia đình trong Xinh Mun tự hào tổ chức và trang trí cho riêng mình, làm cho sự kiện trở nên đặc biệt và ấn tượng.

Hoa ban trắng là một biểu tượng quan trọng trong lễ hội Lộc hoa

2.2 Điểm nhấn trong lễ hội hoa của dân tộc Xinh Mun 

Trước hết, gia đình tổ chức lễ hội sẽ đi rừng chặt một cây tre khoảng 4 - 5 mét để làm cây nêu giữa sân. Cây nêu sau đó sẽ được trang trí bằng hoa ban trắng và những bông lúa nếp vàng từ mùa gặt trước. Trong khi đó, phụ nữ ở nhà sẽ chuẩn bị mâm cỗ cúng. Mâm cỗ gồm 2 con gà luộc, 1 nồi xôi nếp, 1 dĩa cau trầu và đặc biệt 2 món không thể thiếu là canh hoa ban trắng và măng đắng, là món cúng tổ tiên của người Xinh Mun. Bên cạnh cây nêu là 3 chum rượu cần và 3 - 5 chiếc chuông đồng mỏng, hình tròn.

Khi lễ hội bắt đầu, gia chủ sẽ đến gần cây nêu, vít cần rượu để tỏ lòng thành kính và mời thần linh, tổ tiên xuống chung vui. Sau đó, gia chủ mời rượu 3 già làng có uy tín để tỏ lòng biết ơn và cầu mong mọi người trong bản được sống mãi cùng nhau. Cuối cùng, khi ly rượu đã được uống, mọi người trong bản sẽ cùng nhau uống rượu cần và thưởng thức những món ăn được chuẩn bị trước. Cùng lúc đó, tiếng chuông và tiếng trống reo lên, mọi người cùng nhau nhảy múa và vui chơi. Cuộc vui chỉ dừng lại khi rạng đông, mọi người vui vẻ ra về để nghỉ ngơi và chuẩn bị cho lễ hội tiếp theo ở nhà khác.

Lễ hội không chỉ thu hút người lớn, già làng mà còn có sự tham gia nhiệt tình của giới trẻ