Nét đặc trưng của Tranh làng Hồ - Khám phá vẻ đẹp độc đáo của tranh dân gian Việt Nam

Tranh làng Hồ thường thể hiện cách nhìn tự nhiên về cuộc sống hàng ngày khi lấy đề tài từ cuộc sống thường nhật. Hãy khám phá thông tin chi tiết về dòng tranh dân gian đặc sắc này qua bài viết dưới đây.

Tìm hiểu sâu hơn về Tranh làng Hồ - một biểu tượng của văn hóa dân gian Việt Nam

1. Giới thiệu về tranh làng Hồ

Với việc sử dụng nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên và gam màu ấm áp, thân thuộc, tranh dân gian Đông Hồ là lựa chọn hàng đầu của nhiều người để trang trí. Vậy tranh làng Hồ là gì?

Tranh Đông Hồ, hay còn được gọi là tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ, là một trong những loại tranh dân gian tiêu biểu của Việt Nam, xuất xứ từ làng Đông Hồ, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.

Trước đây, tranh làng Hồ thường được sản xuất để phục vụ nhu cầu trang trí nhà cửa trong dịp Tết Nguyên đán. Người dân thôn quê thường mua tranh về dán lên tường để trang trí nhà cửa, và sau một năm, họ sẽ thay bằng tranh mới.

Mặc dù có vẻ ngoài giản dị, tranh dân gian Đông Hồ lại chứa đựng những thông điệp sâu sắc về nhân văn. Nói cách khác, tranh làng Hồ luôn mang ý nghĩa nhân văn to lớn, phản ánh mọi diễn biến trong cuộc sống hàng ngày của người dân lao động như các tác phẩm về Đấu vật, Hứng dừa, Chăn trâu thổi sáo, Đánh ghen…; thể hiện ước mơ, khát vọng về cuộc sống tốt đẹp như Phú quý, Lợn đàn, Vinh hoa, Lễ trí, Vinh hoa, Nhân nghĩa… Đặc biệt, dòng tranh này còn nói về cuộc sống hôn nhân, đôi lứa với cái nhìn hài hước mà sâu sắc.

2. Những điều đặc biệt của dòng tranh dân gian Đông Hồ là gì?

Tranh làng Hồ có lịch sử lâu đời, được coi là biểu tượng của vùng Kinh Bắc. Vậy điều gì tạo nên thương hiệu của làng nghề tranh Đông Hồ nói chung và tranh Đông Hồ nói riêng?

2.1. Loại giấy sử dụng để vẽ tranh

Câu hỏi về loại giấy được sử dụng để vẽ tranh làng Hồ thường được nhiều du khách đặt ra khi tham quan, tham gia vào quá trình làm tranh. Theo chia sẻ từ các nghệ nhân tại làng tranh Đông Hồ, giấy vẽ tranh được làm từ vỏ con điệp.

Sau khi được nghiền nát, vỏ con điệp sẽ được trộn với hồ (bột gạo tẻ, bột gạo nếp hoặc bột sắn). Tiếp theo, người thợ sẽ sử dụng chổi lá thông để quét lên bề mặt giấy, tạo ra loại giấy lấp lánh khi tiếp xúc với ánh sáng. Do đó, giấy vẽ tranh làng Hồ còn được biết đến với tên gọi là giấy điệp.

2.2. Sử dụng màu sắc

Bên cạnh việc sử dụng giấy vẽ, màu sắc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự độc đáo và hấp dẫn của tranh dân gian Đông Hồ. Màu sơn được làm hoàn toàn từ các nguyên liệu tự nhiên, không có sự pha trộn, bao gồm 4 màu chính: đen từ than lá tre, xanh từ gỉ đồng hoặc lá chàm, đỏ từ sỏi son hoặc gỗ vang và vàng từ hoa hòe.

Tùy thuộc vào sở thích và độ sâu của tranh, nghệ nhân sẽ pha trộn các màu chính để tạo ra sự đa dạng trong màu sắc, từ đó làm nổi bật các chi tiết trong tranh làng Hồ.

Được làm hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên, tranh Đông Hồ có sự độc đáo không thể nhầm lẫn với bất kỳ loại tranh nào khác. Do đó, mặc dù đã tồn tại từ lâu nhưng tranh dân gian Đông Hồ vẫn được yêu thích, truyền bá đến tận ngày nay, cùng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

2.3. Các dạng tranh trong làng Hồ

Người dân trong làng Hồ coi tranh Đông Hồ như là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Mỗi bức tranh mang đậm thông điệp, ý nghĩa riêng với mong muốn xây dựng một cuộc sống gia đình hòa thuận, phồn thịnh, ấm cúng và bình yên mà các nghệ nhân muốn truyền tải đến người xem khi tái hiện lại cuộc sống hàng ngày.

Dựa vào nội dung và chủ đề, tranh làng Hồ có thể được phân loại thành 7 loại chính, bao gồm: tranh chúc tụng, tranh lịch sử, tranh thờ, tranh phương ngôn, tranh truyện, tranh phản ánh sinh hoạt và tranh cảnh vật.

3. Khám phá quy trình sản xuất tranh làng Đông Hồ

Trước khi bắt đầu làm tranh làng Hồ, nghệ nhân sẽ chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ cần thiết để quá trình thực hiện diễn ra một cách suôn sẻ. Một số dụng cụ cần có bao gồm:

• Bản khắc gỗ hoặc ván để in tranh: nghệ nhân sẽ chuyển mẫu vẽ từ giấy lên bản khắc gỗ
• Giấy điệp làm từ vỏ con điệp kết hợp với hồ, sau đó sử dụng chổi lá thông quét lên bề mặt và phơi khô
• Màu sơn gồm 4 màu cơ bản: đen, đỏ, xanh và vàng
• Bìa làm từ hộp gỗ làm bằng gỗ, không có nắp

Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ nguyên liệu cần thiết, nghệ nhân sẽ bắt đầu quá trình vẽ tranh làng Hồ. Quy trình này bao gồm 2 bước:

• Bước 1: Sáng tạo mẫu (khắc ván in)

Số lượng màu sắc trong một bức tranh làng Hồ chính là số lần khắc ván in và số lần in ván khắc lên tranh. Ván khắc in tranh được phân thành 2 loại: ván in màu và ván in nét. Trong đó, ván in nét được làm từ gỗ thừng mực hoặc gỗ thị. Dụng cụ để khắc ván bao gồm các mũi đục hoặc bộ ve làm từ thép cứng (từ 30 - 40 chiếc/bột).

• Bước 2: In màu 

Quy trình in màu rất phức tạp và mất nhiều thời gian. Mỗi ngày chỉ được in một màu. Sau khi màu này đã khô, mới có thể in màu tiếp theo.

Bên cạnh đó, thứ tự in màu lên tranh làng Hồ cũng cần tuân theo một trình tự nhất định để đảm bảo sản phẩm cuối cùng được hoàn thiện một cách tốt nhất:

Ngày thứ nhất: in bản khắc gỗ màu đỏ

Ngày thứ hai: in bản khắc gỗ màu xanh

Ngày thứ ba: in bản khắc gỗ màu vàng

Ngày thứ tư: in bản khắc gỗ màu xám

Ngày thứ năm: in bản khắc gỗ màu đen

4. Ý nghĩa sâu sắc của tranh làng Hồ

Về giá trị nghệ thuật: tranh làng Hồ mang tính biểu tượng, trang trí nhưng vẫn giữ được sự đơn giản, mộc mạc và gần gũi với cuộc sống hàng ngày của người dân trong vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Về nội dung: tranh Đông Hồ phản ánh sâu sắc cuộc sống vật chất và tinh thần của con người cũng như xã hội, theo quan điểm mỹ học dân gian của nhân dân. Mỗi bức tranh là một ước mơ của người lao động về một cuộc sống gia đình hạnh phúc, ấm no và một xã hội công bằng, tốt đẹp.

Một số tranh Đông Hồ mang ý nghĩa sâu sắc bao gồm:

• Tranh Gà mẹ và đàn con: bức tranh thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng, tình yêu thương và sự bảo vệ chặt chẽ giữa các thành viên trong gia đình cũng như trách nhiệm cao cả của cha mẹ đối với con cái.
• Tranh Đàn lợn âm dương: thể hiện ước mong về một cuộc sống an nhàn, sung túc của người lao động.

Tranh Gà trống và hoa hồng: gà trống đại diện cho 5 phẩm chất tốt đẹp: dũng, nhân, tín, văn, võ. Bức tranh này mang ý nghĩa cầu mong năm mới thịnh vượng, vạn sự như ý trong mùa xuân.

• Tranh Đám cưới chuột: thể hiện tính cách chất phác, thuần hậu của người dân, đồng thời mang tính nhân văn sâu sắc, ý nghị. Đám cưới chuột tái hiện cuộc sống của tầng lớp xã hội phong kiến một cách hài hước, sâu sắc thông qua hình ảnh các con vật.
• Tranh Cá chép trông trăng (Lý ngư vọng nguyệt): ngụ ý về ý chí vươn lên, tinh thần vượt khó và phấn đấu trong con đường học hành.

Tranh Vinh hoa: ước mong về năm mới ý nguyện hiển đạt với đầy đủ đức hạnh quân tử: tín, dũng, nhân, nghĩa và văn võ song toàn cho người đàn ông - người trụ cột của gia đình.

• Tranh Đánh ghen: là một trong những bức tranh sinh hoạt dí dỏm, hài hước nhưng có ý nghĩa giáo dục rất lớn. Bức tranh này như một lời cảnh báo về hành vi của cha mẹ sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến tâm hồn con trẻ, ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách sau này.
• Tranh Mục đồng thổi sáo: tái hiện hình ảnh thanh bình, an lạc trong cuộc sống cơ hàn, nghèo khổ của đám trẻ chăn trâu.
• Tranh Trê cóc kiện nhau: là bi kịch về sự ngu dốt, thiếu hiểu biết của dân đen, đồng thời phản ánh thói tham nhũng của quan lại trong xã hội cũ.

5. Địa điểm mua, xem tranh Đông Hồ

Với giá trị nhân văn sâu sắc, tranh làng Hồ được nhiều người yêu thích và chọn làm vật trang trí. Nhiều du khách khi đến thăm Hà Nội cũng muốn ghé thăm làng tranh Đông Hồ để mua những bức tranh độc đáo và giàu ý nghĩa này.

Nếu không biết nên mua tranh làng Hồ ở đâu, bạn có thể tham khảo một số địa chỉ sau:

• Tại Bắc Ninh: du khách có thể ghé làng tranh Đông Hồ, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, cách Thủ đô Hà Nội khoảng 25km. Ngôi làng này nằm bên bờ Nam sông Đuống dịu dàng, gần cầu Hồ.
• Tại Hà Nội: 
  • Số 19, ngõ 179 đường Hoàng Hoa Thám, quận Ba Đình, Hà Nội
  • Bảo tàng Lịch sử quốc gia: đây là nơi trưng bày và bảo quản khoảng 40 bức tranh làng Hồ. Mỗi bức tranh mang một chủ đề riêng với kích thước trung bình: dài 35cm và rộng 25cm.

6. Một số hình ảnh tranh làng Hồ

Được tôn vinh và công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, tranh làng Hồ đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người lao động Việt Nam. Hãy cùng chiêm ngưỡng một số hình ảnh đặc sắc của tranh làng Hồ dưới đây:

Du lịch Hà Nội, ngoài việc khám phá làng tranh dân gian Đông Hồ gần Thủ đô, du khách cũng có thể thăm nhiều điểm vui chơi hấp dẫn khác như hồ Hoàn Kiếm, hồ Tây, công viên Thống Nhất, công viên Thủ Lệ… Đặc biệt, bạn không nên bỏ qua thủy cung Vinpearl Aquarium và vui chơi tại VinKE tại Times City. Hai địa điểm này thuộc tổ hợp thủy cung, khu vui chơi, giải trí và giáo dục nghề nghiệp VinKE & Vinpearl Aquarium tại trung tâm thương mại Vincom Mega Mall Times City.

VinKE được phát triển theo mô hình “học mà chơi” phù hợp với trẻ em từ 5 - 12 tuổi. Tại đây, trẻ em sẽ thử sức với các nghề nghiệp tương lai như bác sĩ, đầu bếp, cảnh sát… Thông qua hoạt động này, cha mẹ có thể kết hợp những bài học hữu ích để dạy con và định hình tương lai cho con. Không chỉ thế, khu vui chơi game có hàng trăm máy game hiện đại mang lại những phút giây thư giãn, vui vẻ, phù hợp với mọi đối tượng chơi game ở mọi lứa tuổi.

Đến thăm thủy cung Times City, bạn sẽ khám phá thế giới đại dương rộng lớn giữa trung tâm Thủ đô. Thủy cung Vinpearl Aquarium được chia thành 3 khu vực và là nơi cư trú của hơn 30.000 sinh vật biển đa dạng màu sắc:

• Khu cá nước ngọt: cá sấu hỏa tiễn, cá hải tượng, cá phụng…
• Khu cá nước mặn: cá cần câu, cá mặt quỷ, cá mao tiên, cá mú nghệ…
• Khu hang động bò sát: rồng Nam Mỹ, cá sấu, rồng bạch tạng, kỳ đà hoa…

Không chỉ chiêm ngưỡng những loài sinh vật biển độc đáo, du khách đến thủy cung Vinpearl Aquarium còn được tham gia nhiều hoạt động thú vị khác như:

• Thăm và chụp ảnh cùng nàng tiên cá
• Cho ăn chim cánh cụt và cá Koi bằng tay
• Khám phá thực đơn của loài rùa
• Khám phá thế giới của bò sát
• v.v

Tranh làng Hồ thể hiện tâm trạng, mong ước và hoài bão của người dân lao động về cuộc sống hạnh phúc và ấm no. Thông qua hình ảnh và lời hay ý đẹp, tranh làng Hồ góp phần truyền đạt những giá trị văn hóa, kinh nghiệm sống quý báu. Hy vọng bạn sẽ hiểu và trân trọng hơn nét đẹp của nền văn hóa dân tộc qua bài viết này.