Buzz
(Tổ Quốc) - Mỗi năm, khoảng 1,5 triệu người được cứu sống nhờ dấu vết này. Nó cũng giúp bạn ngăn ngừa nhiễm trùng đường hô hấp, nhiễm trùng máu, và có thể điều trị ung thư.
Đối với một số người, vết sẹo nằm ở cánh tay phải. Nhưng với đa số người khác, chỉ cần vén tay áo trái lên và bạn sẽ thấy: Sát phía trên bắp tay, ở phần cơ delta gần vai, có một vết sẹo lõm với hình thù kì dị.
Chắc chắn, khi còn nhỏ, bạn cũng đã hỏi bố mẹ về điều này. Nhưng không phải ai cũng biết hay nhớ lý do tại sao mình có vết sẹo này. Hãy ngồi lại và tôi sẽ kể cho bạn về một câu chuyện huyền thoại.
Nếu bạn sinh ra ở Việt Nam hoặc một số nước có bệnh lao lưu hành, ngay sau khi sinh, trong vòng 28 ngày, bác sĩ sẽ tiêm cho bạn vắc-xin BCG.
Đó là viết tắt của Bacillus Calmette – Guérin (loại vắc-xin lao được đặt tên theo hai nhà miễn dịch học người Pháp đã phát minh ra nó, Albert Calmette và Camille Guérin). Bacillus có nghĩa là vi khuẩn, đại diện cho nguồn gốc của bệnh lao.
Vắc-xin BCG được tạo ra từ vi khuẩn lao bớt độc hại. Sau tiêm, vắc-xin này sẽ được đưa vào dưới da bằng một loại kim lùn đặc biệt. Nó được tiêm ở vùng bên ngoài cơ delta của cánh tay hoặc vai trái.
Vắc-xin BCG phòng lao được tiêm cho trẻ sơ sinh đến 28 ngày tuổi bằng kim lùn đặc biệt.
Sau khi tiêm vắc-xin, bạn có thể khóc (đương nhiên là vậy). Trong vòng 30 phút - 1 giờ sau tiêm, bạn sẽ thấy một điểm đỏ nhỏ nổi lên ở vị trí tiêm, sau đó biến mất. Nhưng sau 24 giờ, vùng tiêm sẽ sưng lên và đau nhức trở lại. Có thể bạn sẽ sốt hoặc có cảm giác sưng nhưng các triệu chứng này sẽ không kéo dài quá 3 ngày.
Khoảng 2 tuần sau khi tiêm vắc-xin, vùng da tiêm BCG sẽ trở nên đỏ và có mủ trắng. Khi mủ bong ra, một vết loét sẽ hình thành. Đây là quá trình mà hệ miễn dịch của bạn được huấn luyện để chống lại vi khuẩn lao.
Sau thêm 2 tuần, quá trình này sẽ hoàn thành. Vi khuẩn lao trong vắc-xin sẽ bị tiêu diệt. Vết loét trên cánh tay sẽ tự lành nhưng sẽ để lại một vết sẹo lõm nhỏ khoảng 3-5 mm.
Từ đó, bạn đã trở thành miễn dịch với vi khuẩn lao.
Quá trình hình thành vết sẹo sau khi tiêm vắc-xin BCG trên tay.
Từ khi được giới thiệu vào năm 1921, vắc-xin BCG đã phục vụ con người hơn một thế kỷ. Một báo cáo trên tạp chí Frontiersin cho biết đã có khoảng 4 tỷ liều vắc-xin BCG được tiêm cho nhiều thế hệ trên toàn thế giới.
Hiện nay, vắc-xin BCG vẫn là loại vắc-xin chống lao duy nhất được cấp phép và sử dụng, minh chứng cho hiệu quả và an toàn của nó. BCG được coi là một vắc-xin huyền thoại, đã giúp loại bỏ bệnh lao và bệnh phong.
Nếu không có vắc-xin BCG, ước tính có khoảng 1,5 triệu người mắc bệnh lao sẽ tử vong mỗi năm trên toàn thế giới.
Albert Calmette và Camille Guérin, hai nhà dịch tễ học người Pháp, đã dành 13 năm nghiên cứu để phát minh ra vắc-xin BCG.
Huyền thoại về vắc-xin BCG không chỉ dừng lại ở đó. Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra nhiều tác dụng phụ có ích khác của vắc-xin này, bao gồm giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp và nhiễm trùng máu.
Có dấu hiệu cho thấy vắc-xin BCG có thể ảnh hưởng đến bệnh tiểu đường type 1 và ung thư, đặc biệt là ung thư bàng quang. Vào năm 1971, một nhóm nhà nghiên cứu tại Viện Ung thư Quốc gia Hoa Mỹ đã tiêm vắc-xin BCG vào chuột và quan sát thấy các khối u của chúng giảm kích thước.
Những phát hiện này đã dẫn tới các thử nghiệm trên người, sử dụng BCG như một phương pháp điều trị cho nhiều loại ung thư khác nhau. Tuy nhiên, vắc-xin này thể hiện hiệu quả nhất trong việc điều trị ung thư bàng quang, có thể tăng tỷ lệ sống sót sau 5 năm lên đến 60%.
Vắc-xin BCG cũng có tác dụng miễn dịch đối với COVID-19.
Trong đại dịch COVID-19, các quốc gia có tỷ lệ tiêm vắc-xin BCG cao thì ít mắc bệnh hơn.
Tỷ lệ nhiễm và tử vong do COVID-19 ở các quốc gia tiêm vắc-xin BCG cao cũng thấp hơn so với các quốc gia không có chương trình tiêm BCG bắt buộc.
Tại sao vắc-xin BCG lại có tác dụng đa năng đến như vậy?
Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần hiểu rõ cơ chế hoạt động của các loại vắc-xin.
Cơ chế miễn dịch bẩm sinh là cơ chế tự nhiên của cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.
Miễn dịch học tập là quá trình mà hệ miễn dịch học từ kinh nghiệm để phản ứng hiệu quả hơn với các mầm bệnh.
Nghiên cứu về vắc-xin BCG đã làm sáng tỏ những bí ẩn về cơ chế hoạt động của nó trong hệ thống miễn dịch.
Vắc-xin BCG giúp hệ miễn dịch sẵn sàng và tự tin hơn trong việc chống lại vi khuẩn gây bệnh lao.
Nghiên cứu mới nhất cho thấy vắc-xin BCG còn có thể kích thích các tế bào miễn dịch bẩm sinh hoạt động mạnh mẽ hơn.
Cơ chế miễn dịch này được giáo sư Netea đặt tên là 'miễn dịch được huấn luyện', giải thích phần nào về tính đa năng của vắc-xin BCG.
Sâu vào cấu trúc phân tử
Trong một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Science Advances, nhóm các nhà khoa học Australia đã xác định được cơ chế sinh học phân tử đứng sau tác dụng bên lề của vắc-xin BCG.
Thí nghiệm trên 130 trẻ sơ sinh đã cho thấy sự khác biệt rõ ràng giữa nhóm được tiêm vắc-xin BCG và nhóm chứng.
Bạch cầu đơn nhân, một phần của hệ thống miễn dịch bẩm sinh, đóng vai trò quan trọng trong việc đề kháng bệnh tật.
Phân tích tế bào đơn nhân đã giúp nhà nghiên cứu phát hiện ra những thay đổi đáng chú ý về biểu hiện gen giữa hai nhóm trẻ.
Trong vòng 14 tháng, trẻ sơ sinh được tiêm vắc-xin BCG đã có sự chuẩn bị cho các tế bào đơn nhân phản ứng nhanh hơn với các tác nhân gây bệnh.
Cơ chế phân tử đằng sau hiệu quả bảo vệ rộng lớn của vắc-xin BCG đã được các nhà nghiên cứu chỉ ra.
Boris Novakovic, một nhà nghiên cứu sinh học phân tử tại Viện Nghiên cứu Trẻ em Murdoch, Melbourne, phát biểu: 'Vắc-xin BCG có thể có tác dụng kéo dài lâu đối với hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh'.
Các tế bào bạch cầu đơn nhân chính là nguồn gốc của những tác động phụ tích cực của vắc-xin BCG.
Nhà nghiên cứu đã thực hiện thí nghiệm in vitro để khám phá chi tiết những thay đổi này, phân tích tế bào từ người trưởng thành khỏe mạnh và tiếp xúc chúng với vắc-xin BCG.
Kết quả cho thấy những tế bào này trải qua nhiều thay đổi biểu sinh, từ methyl hóa DNA đến các biến đổi trong histone, đều có tác động lớn đến chuỗi DNA.
Bạch cầu đơn nhân phản ứng với mầm bệnh bằng cách sử dụng các thụ thể trên bề mặt tế bào, kích hoạt monocyte để tiêu diệt mầm bệnh và gây ra sự thay đổi trong biểu hiện gen.
Vắc-xin BCG đóng gói DNA của monocyte, kích hoạt các gen cần thiết để phản ứng nhanh chóng với các mầm bệnh, tăng cường cảnh giác của bạch cầu đơn nhân.
Một mũi tiêm vắc-xin BCG ở tuổi sơ sinh có thể tạo ra nhiều cơ chế miễn dịch bảo vệ suốt đời.
Novakovic nhấn mạnh rằng vắc-xin BCG đã làm cho hệ thống miễn dịch bẩm sinh ghi nhớ các bệnh trước đó thông qua cơ chế 'miễn dịch được huấn luyện'.
Ngoài BCG, các vắc-xin sử dụng mầm bệnh sống giảm độc lực khác cũng có thể kích hoạt cơ chế này, như vắc-xin bại liệt, sởi và đậu mùa.
Các điều kiện căng thẳng như béo phì, cholesterol cao hoặc chấn thương có thể làm tăng cường phản ứng của hệ thống miễn dịch bẩm sinh, mặc dù không phải lúc nào cũng là tốt.
100 năm trôi qua và 100 năm sắp tới
Nghiên cứu của Novakovic và đồng nghiệp tập trung vào cơ chế sinh học của vắc-xin BCG và khả năng 'miễn dịch được huấn luyện' của nó, có ý nghĩa thực tiễn.
Nó làm nổi bật việc chủng ngừa lao, sởi hoặc đậu mùa có thể bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi nhiều bệnh truyền nhiễm, đặc biệt ở các quốc gia có tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh cao.
Novakovic nói: 'Ở Australia, nơi tỷ lệ tử vong do bệnh truyền nhiễm thấp, quan tâm tăng lên về vắc-xin BCG và khả năng ngăn ngừa dị ứng và bệnh chàm ở trẻ em'.
Vắc-xin BCG có nhiều tác dụng phụ có lợi cho hệ thống miễn dịch của trẻ.
Vì vậy, khi nghiên cứu vắc-xin chủng ngừa lao mới, cần xem xét xem liệu nó có mang lại những lợi ích tương tự như vắc-xin BCG không.
Từ bây giờ đến lúc đó, vắc-xin BCG vẫn sẽ giữ vững vị thế quan trọng của mình đối với con người. Những mũi tiêm và những vết sẹo huyền thoại này đã trải qua hơn 100 năm trên cánh tay trái của chúng ta, và có thể chúng sẽ tiếp tục tồn tại trong 100 năm tiếp theo.
Tham khảo Sciencealert, Nature, Pubmed, Frontiersin, Theconversation
