Nam Cao là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học hiện thực phê phán. Ông được biết đến qua những tác phẩm nổi tiếng như “Chí Phèo”, “Lão Hạc”, “Đời thừa”… Trong số đó, Chí Phèo được xem là kiệt tác của Nam Cao và cũng là kiệt tác của văn học hiện thực phê phán. Thông qua hình ảnh của nhân vật Chí Phèo và cuộc hành trình tha hương của người nông dân trước cách mạng, Nam Cao đã thành công trong việc khắc họa một tấm lòng chân thành bị bóp méo bởi sự từ chối, mang lại cho độc giả nhiều cảm xúc sâu sắc.
Bắt đầu từ một buổi sáng, khi Chí Phèo tỉnh dậy và nghe thấy những âm thanh thông thường của cuộc sống: tiếng chim hót vui vẻ, tiếng thuyền chài đuổi bắt cá, tiếng cười vui vẻ của người đi chợ. Những âm thanh đó thường xuyên nhưng chỉ hôm nay Chí Phèo mới nghe thấy, bởi vì chỉ hôm nay anh tỉnh dậy sau một đêm say rượu. Những âm thanh đó thức dậy ước mơ xa xôi của anh: một ngôi nhà nhỏ, một gia đình hạnh phúc... Chí Phèo nhận ra mình đã già rồi, nhưng vẫn cô đơn. Anh ao ước có cuộc sống lương thiện như mọi người.
Khó quên hình ảnh Chí Phèo mắt ướt khi nâng bát cháo hành của Thị Nở, lòng bỗng bâng khuâng. Anh nhận ra sự thật đơn giản rằng con người sống giữa mọi người đều có những yếu điểm, và bất ngờ nhận ra một sự thật: những người không thích ăn cháo hành không thể hiểu được vị ngon của cháo hành. Vì vậy, có điều gì đó sâu xa hơn hương vị cháo hành đó. Nhưng tại sao anh lại phải đợi đến giờ này mới thấy được mùi vị của cháo? Anh khao khát một cuộc sống lương thiện, khao khát tình thương của con người. Anh mong muốn sống hạnh phúc bên Thị Nở, sống thân thiện với mọi người. Và anh bày tỏ với người yêu của mình: “Nếu như vậy mãi mãi, thì thật tuyệt vời”, hạnh phúc khi nhận được sự đồng tình từ Thị ('Thị không nói, nhưng mắt đỏ của Thị như hở ra càng ngày càng to”). Nam Cao mỉm cười: “Họ sẽ trở thành một cặp hoàn hảo”.
Dù đã bị từ chối, Chí Phèo vẫn không khuất phục. Thị Nở từ chối hắn vì cho rằng lấy một kẻ như Chí Phèo, người chỉ biết ăn vạ là điều quá nhục nhã. Trước những định kiến của xã hội, Chí Phèo trở thành con quỷ, không còn được coi là con người. Định kiến đó đã khắc sâu vào vết thương trên gương mặt Chí Phèo, không thể nào xóa nhòa được. Chí Phèo thất vọng và tuyệt vọng khi nhận ra rằng không còn cơ hội để trở lại làm người lương thiện. Đó là bi kịch đau đớn, cay đắng nhất đối với anh. Chí Phèo ôm mặt khóc trong nỗi tuyệt vọng.
Nỗi đau đó khiến Chí Phèo chìm sâu vào rượu. Trong cơn say cơn tỉnh, anh muốn trả thù. Ban đầu, anh nghĩ đến việc đến nhà Thị Nở và đâm chết cả nhà họ. Nhưng tiềm thức của anh nhận ra kẻ thật sự gây ra nỗi đau này là Bá Kiến. Đó mới là kẻ đã khiến Chí Phèo mất đi lòng nhân ái và đẩy anh vào tuyệt vọng. Dù say rượu, Chí Phèo vẫn giữ được sự tỉnh táo. Và cuối cùng, anh đã đâm chết Bá Kiến - nguyên nhân của bi kịch của mình. Rồi bằng con dao ấy, anh kết thúc cuộc đời bi kịch của mình.
Cái chết của Chí Phèo như một lời cảnh tỉnh cho xã hội đầy định kiến, thiếu lòng nhân ái, và không có sự dung thứ. Đó là bi kịch về quyền sống lương thiện và lòng nhân ái.