Nếu thất bại không phải vì mình kém cỏi, thì do đâu?

Hiểu về thất bại để có thể thất bại một cách tốt đẹp.

Thất bại đầu tiên trong cuộc sống

Mình không nhớ làm sao đã bắt đầu chơi cờ vua, nhưng mình nhớ khi còn nhỏ mình học chơi các trò chơi rất nhanh. Hầu hết trò chơi trong xóm lúc đó mình thường thắng đối thủ là các em nhỏ cùng lứa tuổi. Thường thì sau đó mình chỉ chơi với các anh lớn hơn vì trẻ con không chịu chơi với mình nữa.

Thậm chí có một bác hàng xóm đã dạy mình chơi cờ tướng, rồi thường cho mình kẹo và bánh để mình chơi với bác. Sau một thời gian mình đã có thể đánh bại bác ấy một cách dễ dàng, từ đó không thấy bác mời mình chơi nữa.

Tuy nhiên, không hiểu sao mình lại ưa thích cờ vua hơn so với các trò chơi khác. Có thể là do bản chất của trò chơi này, cũng có thể là nhờ tham gia câu lạc bộ mà mình đã nhận ra được khả năng của mình so với những người khác. Lúc đó ở Huế, chỉ có một câu lạc bộ cờ vua duy nhất, nhưng nó lại ở khá xa nhà mình, nếu đi xe máy thì mất khoảng 20 phút. Với một đứa trẻ tiểu học đạp xe, quãng đường như vậy cũng khá xa.

Sau khi học xong tiểu học, khi chuyển đến Sài Gòn, mình tham gia Hội Khỏe Phù Đổng và đã không gặp nhiều khó khăn để leo lên vị trí cao. Vì vậy, mình được giới thiệu vào một câu lạc bộ ở thành phố.

Chỉ sau khoảng một tuần tham gia câu lạc bộ, thầy đã sắp xếp mình vào một trận đấu, nơi mà mình đã gặp thất bại lớn đầu tiên trong cuộc đời.

Ở đây, mình - một học sinh trung học, sẽ đấu với một học sinh tiểu học, người cùng đấu với thầy phụ trách, người có thể coi là cờ thủ giỏi nhất của câu lạc bộ. Đúng, bạn không nghe nhầm đâu.

Mình bắt đầu trận đấu với sự tập trung tuyệt đối, nhưng lại phải chịu thất bại nhanh chóng nhất trong số các trận thất bại của mình. Đáng tiếc hơn nữa, trận đấu bên cạnh giữa cậu bé đó và thầy vẫn chưa kết thúc, vì vậy mình phải ngồi im lặng và quan sát trận đấu này trong thời gian rất dài.

Trong quãng thời gian ngồi đó, mình nhận ra mình nhỏ bé đến đâu. Mình thua xa một cậu bé tiểu học, người đang đánh đấu ngang ngửa với thầy, dù đã phải chơi hai trận cờ liên tiếp trước đó.

Sau ngày đó, mình không bao giờ quay lại câu lạc bộ, và mình cũng không muốn bận tâm đến cờ vua nữa, vì nó sẽ làm mình nhớ lại sự nhỏ bé của bản thân.

Nhiều năm sau đó, khi biết cậu bé đó đã trở thành tướng cờ vua lừng danh của Việt Nam, mình mới bắt đầu dần chấp nhận phần nào thất bại lớn đầu đời này.

Chúng ta thất bại vì điều gì?

Khi còn trẻ, mình thường đổ lỗi cho hoàn cảnh bên ngoài. Thái độ này đã làm mình gặp nhiều trở ngại trong việc phân tích lý do tại sao mình thất bại.

Đến bây giờ, phương châm sống của mình đã thay đổi thành “trước trách kỷ, sau trách kỷ lần nữa”. Điều này có nghĩa là mỗi khi gặp phải trở ngại, mình luôn tự trách mình hai lần. Lần thứ nhất để học bài, lần thứ hai để tha thứ cho chính mình, không cần trách móc hoặc đổ lỗi cho ai.

Bắt đầu từ việc thay đổi tư duy, tôi bắt đầu thấu hiểu và phân tích cẩn thận những thất bại lớn, và nhận ra một số nguyên nhân thường dẫn đến chúng.

1. Hiểu lầm về bản thân và người khác

Hiểu lầm về bản thân xảy ra khi ta đánh giá cao hoặc thấp quá về khả năng thực sự của mình.

Trong trường hợp của trò cờ, vì những thành tựu nhỏ trước đó, tôi đã đánh giá quá cao bản thân, dẫn đến sự hiểu lầm. Khi thực tế đối diện, tôi lại tiếp tục mắc phải một hiểu lầm khác. Đó là tôi cho rằng bản thân yếu đuối và không nên tiếp tục chơi cờ, trong khi thực tế là thầy đã đánh giá cao tôi, nên mới giao cho tôi trận đấu đó. Đối thủ mà tôi thua là quá mạnh so với tôi.

Thường thì vì chưa tự hiểu rõ bản thân, chúng ta dễ hiểu lầm người khác. Chúng ta chiếu suy nghĩ, định kiến, và mong đợi của chính mình lên hành động của họ.

2. Hiểu lầm về tình huống

Có một lời khuyên phổ biến khi nói về thất bại là “Hãy thoải mái mắc lỗi.”

Tôi đồng ý rằng lỗi lầm giúp chúng ta trưởng thành, mang lại những bài học quý báu, giống như một câu mình rất ưa thích:

“Người đã từng bị đánh gục theo ngàn cách, biết ngàn cách để xây dựng lại bản thân.”

Tuy nhiên, câu này chỉ có giá trị khi chúng ta đã nhận thức rõ hoàn cảnh của mình. Đó là khi biết rõ giới hạn của tài nguyên cá nhân, từ tiền bạc, thời gian đến năng lực.

Rõ ràng, người giàu có về kinh tế và thời gian sẽ có cơ hội mắc lỗi nhiều hơn so với người lo lắng về tiền bạc. Vì vậy, cần hiểu rõ hoàn cảnh của bản thân để không cảm thấy áp lực so sánh với người khác, và nếu không có nhiều tài nguyên để mắc lỗi như người khác, thì phải cẩn thận hơn và ứng xử phù hợp với tình hình của mình.

3. Tin rằng mọi thứ tốt đẹp phải cạnh tranh mới có được

Một quan niệm sai lầm phổ biến là nghĩ rằng mọi điều tốt đẹp đều phải cạnh tranh. Tưởng chừng những điều tốt chỉ có hạn, nên phải tranh đấu với người khác.

Tôi cho rằng không cần phải cạnh tranh với người khác đến như vậy. Mất một vị trí ở công ty A cũng có thể mở ra cơ hội mới ở công ty B, C hay D, có thể là nơi phù hợp hơn với bạn.

Bạn có thể không nhận được suất học bổng để du học nước ngoài, nhưng trong thời gian chờ, bạn có thể tích lũy nhiều kinh nghiệm khi đi làm, và điều này có thể giúp bạn tiến xa hơn trong tương lai.

4. Không thể quản lý cảm xúc

Thường thì những thất bại nặng nề nhất đến từ việc không thể kiểm soát cảm xúc.

Có nhiều lúc ta biết là sai và hiểu là không nên làm, nhưng cảm xúc lại dắt mình đi sai lầm, dẫn đến kết quả đáng tiếc. Mình sẽ không đi sâu vào lý do này vì bạn có thể dễ dàng tìm thấy thảo luận về chủ đề này trên mạng.

Chuẩn bị cho lần thất bại kế tiếp

Đối với thất bại từ thế giới bên ngoài, chủ yếu là về vật chất, việc chuẩn bị cũng dễ dàng hơn. Ví dụ, mua bảo hiểm, có chiến lược đầu tư an toàn, hay xây dựng mối quan hệ hỗ trợ khi cần.

Cần chuẩn bị nhiều hơn cho thất bại từ bên trong, như cách bảo vệ bản thân khỏi thất vọng, bất an, bị từ chối và sỉ nhục, về suy nghĩ rằng mình không xứng đáng.

Bạn có thể tự cô lập để tránh cảm giác bị từ chối, bằng cách do dự, không mạo hiểm, không dám thử sức để tránh đối mặt với cảm giác yếu đuối.

Mình từng cố bảo vệ mình khỏi thất bại như vậy, nhưng kết quả lại là một phiên bản Hoàng mà mình không mong muốn – rụt rè, giao tiếp kém, và không khám phá được tiềm năng của bản thân.

“Câu thần chú” khi đối diện với thất bại

Mỗi khi gặp thất bại, thay vì nói “tôi không thể”, hãy nói “tôi chưa thể” – đây là cách mà tôi đã áp dụng và cảm thấy rất hiệu quả.

Ví dụ, khi bạn đặt mục tiêu sáng mai dậy sớm lúc 5h nhưng vẫn nằm nôi đến 8h, hãy nói: “Tôi chưa thể dậy sớm. Tôi cần điều chỉnh từ từ thói quen thức khuya.”

Khi nghĩ về “tôi chưa thể”, chúng ta vẫn giữ niềm tin vào một ngày nào đó ta sẽ làm được điều ta mong muốn, chỉ cần kiên trì, cố gắng thêm một chút nữa.

Lợi ích khác của “tôi chưa thể” là giúp ta nhận ra mình cần học hỏi nhiều hơn, tìm kiếm sự hỗ trợ từ người khác để trở thành “tôi có thể”. Nhờ đó, chúng ta sẽ mở lòng hơn để chấp nhận lời khuyên, sự giúp đỡ, thay vì cố gắng che đậy sự thất bại.

Làm gì với kinh nghiệm từ thất bại?

Thường sau khi trải qua thất bại, ta sẽ phải đối mặt với lời chỉ trích và động viên, đôi khi cả hai đều có.

Nhưng mình nghĩ không cần quan tâm đến cả hai điều đó. Tại sao nhỉ?

Lời chỉ trích và động viên sẽ ảnh hưởng khác nhau đối với cảm xúc của chúng ta sau thất bại. Lời chỉ trích khiến cho nỗi đau của thất bại trở nên nặng nề hơn, làm mất đi động lực và ý chí để tiếp tục. Còn lời động viên, an ủi sẽ giảm bớt nỗi đau ngay lập tức, nhưng lại làm mất đi sự kiên nhẫn và khả năng đối mặt với khó khăn trong tương lai.

Vì vậy, sau khi thất bại, ta nên tìm những người mà ta tin tưởng và chia sẻ với họ về kinh nghiệm đó, lắng nghe lời khuyên từ họ. Mình vẫn biết ơn lời động viên và bỏ qua lời chỉ trích, nhưng chỉ mang theo bài học để tiếp tục hành trình.

Suy nghĩ cuối cùng

Mình nghĩ không có gì gọi là thất bại thực sự. Nó chỉ là một dấu hiệu cho chúng ta thấy cách chúng ta đang làm không hiệu quả. Thất bại là một chặng đường nghỉ ngơi, lấy lại sức, điều chỉnh kế hoạch dựa trên những bài học từ quá khứ và tiếp tục hành trình.

Dù nói là không sợ thất bại, nhưng tôi vẫn phải chuẩn bị cho nó một cách cẩn thận.

Hy vọng bài viết này đã giúp bạn nhận được góc nhìn mới, để nếu gặp thất bại, chúng sẽ là những trải nghiệm quý báu cho sự phát triển cá nhân của bạn!