Ngày Cá tháng Tư

Ngày Cá tháng Tư hay còn gọi là Ngày Nói Dối diễn ra vào ngày 1 tháng Tư hằng năm. Đây là ngày mà mọi người thực hiện những trò đùa vô hại và những màn lừa gạt vui nhộn nhằm mục đích giải trí. Trong ngày này, các trò đùa thường nhằm làm cho bạn bè và người thân tin vào những điều không có thật, nhưng không gây tổn thương hay phiền phức. Sau khi thực hiện trò đùa, người thực hiện thường kêu lên 'Cá tháng Tư' để công bố trò đùa và làm sáng tỏ sự việc. Truyền thống này được duy trì ở hầu hết các nước châu Âu và Bắc Mỹ.

Các phương tiện truyền thông như báo chí, tạp chí, đài phát thanh, truyền hình và đôi khi cả trên mạng xã hội thường tham gia vào các trò đùa này vào ngày 1 tháng Tư, bằng cách phát tán tin giả hoặc thông tin phóng đại để gây cười. Những tin tức này thường được đính chính hoặc làm rõ vào ngày hôm sau.

Dù không phải là ngày lễ chính thức, Cá tháng Tư vẫn là một phong tục truyền thống ở nhiều quốc gia, được kỷ niệm vào ngày 1 tháng 4 hàng năm bằng cách thực hiện các trò đùa và tin giả vô hại. Ở nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Pháp, Ireland, những trò đùa này kéo dài cả ngày, trong khi ở một số nước như Anh, Canada, Úc, New Zealand, trò đùa phải kết thúc vào giữa trưa.

Ở Ý, Pháp, Bỉ, cũng như các khu vực nói tiếng Pháp của Thụy Sĩ và Canada, ngày 1 tháng 4 được gọi là 'Cá tháng Tư' (Poisson d'avril trong tiếng Pháp hoặc Pesce d'aprile trong tiếng Ý). Truyền thống này bao gồm việc âm thầm dán một con cá giấy vào lưng của người khác mà không bị phát hiện. Những con cá giấy này cũng từng xuất hiện trên nhiều bưu thiếp ở Pháp vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.

Sự kiện đầu tiên về ngày Cá tháng Tư có thể được tìm thấy trong tập The Canterbury Tales của nhà thơ Geoffrey Chaucer (1392). Có một số giả thuyết cho rằng việc đổi ngày đầu năm mới từ 1 tháng Giêng vào thế kỷ 16 là nguyên nhân hình thành phong tục này, nhưng giả thuyết này không được ghi chép trong các tài liệu trước đó.

Lịch sử

Phong tục dành riêng cho một ngày để thực hiện những trò đùa vô hại với hàng xóm đã trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Nguồn gốc của ngày Cá tháng Tư bao gồm lễ hội La Mã của Hilaria (Hilaria (tiếng Hy Lạp: ἱλάρια; Latin: hilaris, 'vui vẻ') là lễ hội cổ đại tổ chức vào ngày xuân phân để tôn vinh nữ thần Cybele) diễn ra vào ngày 25 tháng 3, và lễ hội của kẻ đùa thời Trung Cổ (lễ hội dân gian, thường do các giáo sĩ và người dân tổ chức từ thế kỷ 5 đến thế kỷ 16 ở một số quốc gia châu Âu như Pháp, Tây Ban Nha, Đức, Ba Lan, Anh và Scotland) tổ chức vào ngày 28 tháng 12, vẫn còn là một ngày mà trò đùa diễn ra ở các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha. Theo thần thoại La Mã, thần Pluto đã bắt cóc nàng Proserpina và đưa nàng xuống địa ngục. Cô gái gọi mẹ nhưng nữ thần Ceres chỉ nghe thấy tiếng vọng của con gái và đi tìm cô trong tuyệt vọng. Những cuộc tìm kiếm không ngừng và các cuộc rượt đuổi ngỗng trời đã trở thành câu chuyện cười phổ biến ở châu Âu trong các thế kỷ trước.

Bertha R. McDonald, trong Harper's Weekly, đã đề cập đến nguồn gốc của ngày Cá tháng Tư, cho rằng 'một số nhà lãnh đạo đã quay trở lại thời kỳ của Nô-ê và con tàu của ông. Trên tờ Public Advertiser ở Luân Đôn, số ra ngày 13 tháng 3 năm 1769 đã đăng một đoạn trích liên quan đến thuyết này: 'Nô-ê đã mắc sai lầm khi thả chim bồ câu ra khỏi tàu trước khi mực nước hạ xuống, vào ngày đầu tiên của tháng Tư, và để ghi nhớ sự kiện này, mọi người đã quên mất tình huống đáng chú ý đó...'

Trong Canterbury Tales của Chaucer (1392), có một câu nói về các nữ tu Priest Tale: Syn March bigan thritty dayes and two. Các học giả hiện đại cho rằng có một lỗi sao chép trong bản thảo còn tồn tại, và Chaucer thực sự đã viết Syn March was gon. Do đó, đoạn văn ban đầu có nghĩa là 32 ngày sau tháng Ba - ngày 2 tháng 5, kỷ niệm đính hôn của Vua Richard II với Anne của Bohemia, Vương hậu Anh vào năm 1381. Người đọc đã hiểu lầm câu này là 32 tháng Ba, tức ngày 1 tháng 4.

Vào năm 1508, nhà thơ Pháp Eloy d'Amerval đã nhắc đến Poisson d'avril ('Cá tháng Tư'), có thể ám chỉ đến ngày này. Nhà thơ Flemish Eduard de Dene đã viết về một nhà quý tộc ra lệnh cho đầy tớ của mình làm những việc ngớ ngẩn vào ngày 1 tháng 4. Năm 1686, John Aubrey đã gọi ngày này là 'ngày lễ của kẻ ngốc' (Fooles holy day). Vào ngày 1 tháng 4 năm 1698, hàng ngàn người đã bị lừa đến tháp Luân Đôn để xem sư tử tắm.

Trong thời Trung Cổ, cho đến cuối thế kỷ 16, ngày đầu năm mới được tổ chức vào ngày 25 tháng 3 (Lễ Truyền Tin) ở hầu hết các thị trấn châu Âu. Ở một số khu vực của Pháp, năm mới là một kỳ nghỉ kéo dài một tuần kết thúc vào ngày 1 tháng 4. Năm 1564, vua Pháp Charles IX, lúc đó 14 tuổi, đã quyết định ngày 1 tháng 1 là ngày đầu năm mới và áp dụng toàn quốc từ năm 1567. Tuy nhiên, do phương tiện liên lạc kém phát triển, nhiều người không nhận được thông báo thay đổi, và vẫn coi ngày 1 tháng 4 là năm mới, dẫn đến việc bị trêu chọc. Sau này, nhiều người cho rằng phong tục Cá tháng Tư bắt nguồn từ đây.

Nhiều người tìm kiếm lý do khác để giải thích tại sao ngày 1 tháng Tư trở thành ngày của những trò cười. Nhà thần học Manfred Becker-Huberti cho rằng theo tín ngưỡng dân gian cổ xưa, ngày này được coi là ngày không may mắn (tương tự như ngày thứ Sáu 13). Theo truyền thuyết, ngày 1 tháng 4 được cho là ngày sinh và ngày chết của Judas Iscariot, người đã phản bội Chúa Giêsu Kitô, và cũng được coi là ngày quỷ Lucifer bị đày xuống địa ngục.

Tại Hà Lan, ngày 1 tháng Tư được cho là có nguồn gốc từ chiến thắng của người Hà Lan ở Brielle vào năm 1572, khi công tước Tây Ban Nha Álvarez de Toledo bị đánh bại. Câu tục ngữ Hà Lan 'Op 1 april verloor Alva zijn bril' có thể dịch là 'Ngày 1 tháng Tư, Alva mất kính'. Ở đây, từ 'bril' (kính) được dùng như một phép ẩn dụ cho Brielle. Tuy nhiên, lý thuyết này không giải thích về nguồn gốc của lễ hội Cá tháng Tư quốc tế.

Phong tục

Pháp

Có một câu chuyện kể rằng Henry IV, vua Pháp từ năm 1589 đến 1610, đã gửi thư cho một cô gái mười sáu tuổi, tên không được biết, mời cô đến một lâu đài bí mật. Khi Henry đến nơi hẹn, ông ngạc nhiên khi thấy người đón tiếp là hoàng hậu Marie de Medici, vợ của ông, và cảm ơn ông vì đã đến dự bữa tiệc vui vẻ theo lời mời của bà. Những người thích đùa thường gắn cá vào người khác, dẫn đến tên gọi 'Poisson d'Avril' hay Cá tháng Tư. Tuy nhiên, giả thuyết này cũng không giải thích được sự lan truyền của ngày hội nói dối đến nhiều nước châu Âu không sử dụng lịch Gregorian cho đến sau này.

Scotland

Tại Scotland, ngày Cá tháng Tư từng được gọi là săn chim cúc-cu (Hunt-the-Gowk), trong đó 'gowk' là từ phương ngữ Scotland chỉ chim cúc cu hoặc người ngốc. Trò đùa truyền thống bao gồm việc yêu cầu một người chuyển một tin nhắn niêm phong để xin giúp đỡ. Tin nhắn có nội dung: 'Dinna cười to, dinna cười mỉm. Hãy săn chim cúc cu ở nơi khác' ('Dinna laugh, dinna smile. Hunt the gowk another mile') và người nhận sẽ tiếp tục chuyển tin nhắn đến người khác. Truyền thống gắn biển 'hãy đá tôi' (lén dán vào lưng 'nạn nhân') có thể xuất phát từ ngày lễ 'Gowks' tháng Tư của người Scotland.

Anh Quốc

Tại Anh, một trò đùa trong ngày Cá tháng Tư thường kết thúc với câu la hét 'April fool!' ('trò lừa' hoặc 'kẻ ngốc tháng Tư'), khiến người nghe trở thành 'kẻ ngốc tháng Tư'. Một nghiên cứu vào những năm 1950 của các nhà nghiên cứu văn học dân gian Iona và Peter Opie cho thấy rằng ở Anh và các quốc gia có truyền thống tương tự, bao gồm Úc, các trò đùa kết thúc vào buổi trưa. Ai tiếp tục đùa sau buổi trưa cũng sẽ bị coi là 'kẻ ngốc'.

Iran

Tại Iran, các trò đùa vui nhộn được thực hiện vào ngày thứ 13 của năm mới Ba Tư (Nowruz), thường rơi vào ngày 1 hoặc 2 tháng 4. Ngày này, đã được ghi nhận tổ chức từ năm 536 trước Công nguyên, được gọi là Sizdah Bedar. Đây là một trong những truyền thống đùa giỡn lâu đời nhất trên thế giới, và thực tế này đã khiến nhiều người cho rằng ngày Cá tháng Tư có nguồn gốc từ phong tục này.

Ấn Độ

Tại Ấn Độ, Ngày Cá tháng Tư đã được thể hiện nhiều trong điện ảnh và văn học phổ thông, và mọi người đều hòa mình vào không khí vui vẻ của ngày này. Trong điện ảnh Ấn Độ, bộ phim April Fool (1964) cùng với bài hát chủ đề của nó rất được yêu thích.

Romania

Tại Romania, một trò đùa ngày Cá tháng Tư được thực hiện bằng cách hét lên 'Păcăleală de 1 Aprilie!' (tức là đùa giỡn ngày Cá tháng Tư) với người đối diện, và người đó sẽ trở thành 'kẻ ngốc tháng Tư'.

Những trò đùa Cá tháng Tư ấn tượng

Vào năm 1957, đài BBC đã thực hiện một trò đùa qua phóng sự mang tên Mùa thu hoạch mì ống Thụy Sĩ (Swiss Spaghetti Harvest). Trong đoạn phim giả mạo, các nông dân Thụy Sĩ được thấy đang thu hoạch mì ống từ những cành cây. Ngay sau khi phát sóng, đài BBC nhận được nhiều cuộc gọi hỏi mua cây mì ống. Điều này buộc đài phải thừa nhận đây là một trò đùa trong bản tin ngày hôm sau.

Trước năm 1962, Thụy Điển chỉ có một kênh truyền hình với hình ảnh đen trắng. Tuy nhiên, vào ngày 1 tháng 4 năm 1962, kỹ thuật viên Kjell Stensson đã xuất hiện trên bản tin và tuyên bố rằng nhờ công nghệ mới, người xem có thể biến hình ảnh đen trắng thành màu sắc bằng cách trùm một lớp nilon màu lên màn hình tivi. Stensson đã làm mẫu trong chương trình để chứng minh. Nhưng đây chỉ là một trò lừa và phải đến ngày 1 tháng 4 năm 1970, Thụy Điển mới có chương trình phát sóng màu đầu tiên.

Trong một cuộc phỏng vấn trên Đài phát thanh BBC Radio 2 vào sáng ngày 1 tháng 4 năm 1976, nhà thiên văn học Patrick Moore thông báo về một sự kiện thiên văn hiếm gặp sắp xảy ra: vào lúc 9 giờ 47 phút, Trái Đất sẽ giảm trọng lực vì thẳng hàng với sao Diêm Vương và sao Mộc. Nhiều người háo hức chờ đợi sự kiện này nhưng phần lớn lại thất vọng. Một số người phê phán trò đùa, trong đó có một người đàn ông giận dữ gọi đến BBC yêu cầu bồi thường vì ông bị “bay lên” và va đầu vào trần nhà. Năm 1980, BBC đưa tin rằng đồng hồ Big Ben sẽ được chuyển sang chế độ điện tử với bảng hiện số mới thay thế mặt đồng hồ cũ. Tin này khiến nhiều người Anh sốc, một số người tức giận gọi đến đài yêu cầu bảo vệ đồng hồ Big Ben. Năm 1983, tờ tuần báo Durand Express ở Durand, Michigan, đưa tin rằng dihydro oxide được tìm thấy trong các ống dẫn nước có thể gây tử vong nếu hít phải. Trò đùa này lần đầu xuất hiện trên trang web Pittsburgh Post-Gazette với tên gọi Liên minh chống Dihydro Monoxide, một tổ chức tại UC Santa Cruz sau các cuộc thảo luận trên diễn đàn Usenet vào năm 1990. Trò lừa này liệt kê một số tác hại của dihydro monoxide như tăng tốc độ ăn mòn và gây chết đuối, mặc dù thực tế dihydro monoxide (hay DHMO) chỉ là một cách gọi khác của nước.

Vào năm 1986, báo Le Parisien đưa tin rằng chính phủ Pháp đã quyết định di dời tháp Eiffel đến công viên Disneyland, với mục đích thay thế cho sân vận động sẽ tổ chức Thế vận hội Mùa hè 1992.

Năm 2003, CNN đưa tin rằng Bill Gates, Chủ tịch tập đoàn Microsoft, đã bị ám sát tại Công viên MacArthur ở Los Angeles trong một sự kiện từ thiện. Tin tức này ngay lập tức được ba kênh truyền hình của Hàn Quốc là MBC, YTN và SBS phát sóng. Theo BBC, thực tế đây chỉ là một trò lừa lấy từ website CNN. Tổ chức quyền động vật PETA cũng công bố một nghiên cứu giả mạo về công nghệ giúp hươu ngụy trang. Theo đó, công nghệ này bao gồm: bắn thuốc mê, sơn lên cơ thể bằng loại sơn đặc biệt không phai để hòa lẫn vào môi trường, rồi thả chúng trở lại rừng. Cuối ngày, bài báo đã được gỡ bỏ và thay bằng câu hỏi: 'Bạn có biết hôm nay là ngày gì không?'

Ngày Cá tháng Tư năm 2007, Google thông báo về dịch vụ mới Gmail Paper, cho phép người dùng lưu email vào kho lưu trữ giấy, và Google sẽ in và gửi cho họ miễn phí. Đến năm 2008, Google mời mọi người tham gia dự án thám hiểm sao Hoả. Ngày 1 tháng 4 năm 2013, Google phát hành clip thông báo rằng YouTube sẽ đóng cửa.

Ngày 1 tháng 4 năm 2008, kênh BBC phát sóng một đoạn video về bầy chim cánh cụt biết bay và khẳng định rằng loài chim này đã được phát hiện tại Đảo King George gần Nam Cực. Thực chất, các nhà làm phim đã sử dụng hình ảnh của loài chim trông giống chim cánh cụt và bắt chước chuyển động của chúng để tạo ra hình ảnh của một loài mới. Một ngày sau khi phát sóng, đoạn video đã thu hút 100 nghìn lượt xem.

Vào ngày Cá tháng Tư năm 2016, trang tin tức bóng đá trực tuyến Goal.com đăng tải thông tin giả rằng tiền đạo của Barcelona, Lionel Messi, đã ký hợp đồng trị giá 500 triệu € với Real Madrid. Tên phóng viên trong bài viết là 'Lirpa Loof', viết ngược lại của 'April Fool'.

Với sự phát triển của internet và các dịch vụ tin tức toàn cầu, những trò đùa ngày Cá tháng Tư giờ đây có thể tiếp cận và lừa đảo nhiều người hơn bao giờ hết.

Những ngày đùa khác trên toàn cầu

Tại Thụy Điển, ngày 1 tháng 5 được coi là ngày đùa thay thế. Khi ai đó bị lừa ở Thụy Điển và sau khi biết đó chỉ là trò đùa, các kẻ đùa giỡn thường nói câu vần: 'april april din dumma sill, jag kan lura dig vart jag vill' ('Tháng Tư, tháng Tư, bạn cá trích ngốc nghếch, tôi có thể lừa bạn bất cứ lúc nào tôi muốn')

Ngày 28 tháng 12 được coi là ngày đùa tương đương ở Tây Ban Nha và các quốc gia ở Nam Mỹ.

• Trò chơi đùa
• Thông tin giả
• Trò lừa mì spaghetti
• Trò lừa về Mặt Trăng
• Trò lừa dihydro monoxide
• Utsuro-bune, con tàu bí ẩn ở Nhật Bản
• Alien Abduction: Incident in Lake County: Sự cố bắt cóc người ngoài hành tinh tại hạt Lake
• Ảnh ma của Abraham Lincoln
• Trò lừa UFO Aztec, New Mexico
• Trò lừa UFO Morristown
• Trò lừa đĩa bay Anh năm 1967
• Trò lừa UFO đảo Trindade

Đọc thêm

• Wainwright, Martin (2007). Sách của The Guardian về Ngày Cá tháng Tư. Aurum. ISBN 1-84513-155-X
• Dundes, Alan (1988). “April Fool and April Fish: Towards a Theory of Ritual Pranks”. Etnofoor. 1 (1): 4–14. JSTOR 25757645.

Liên kết bên ngoài

• Boese, Alex (2008). “Nguồn gốc của Ngày Cá tháng Tư”. Museum of Hoaxes. Truy cập ngày 4 tháng 4 năm 2013.
• “Ngày Cá tháng Tư: 8 Điều Thú Vị và Những Trò Lừa Bạn Chưa Biết”. International Business Times. Truy cập ngày 27 tháng 5 năm 2013.
• Ngày Cá tháng Tư trên mạng: Danh sách đầy đủ các trò đùa Ngày Cá tháng Tư mà các trang web đã thực hiện từ năm 2004 đến hiện tại
• Bảo tàng Trò Lừa: Top 100 trò lừa Ngày Cá tháng Tư hay nhất mọi thời đại