Nghệ thuật châm biếm của Vũ Trọng Phụng trong đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia (trích từ Số đỏ) - Ngữ Văn 12

   Châm biếm trong đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia được tạo ra bằng cách kết hợp hiệu quả giữa các yếu tố châm biếm như mâu thuẫn, những bức tranh mô tả châm biếm, cũng như lời văn và giọng điệu châm biếm. Mỗi chi tiết đều nhằm vào mục đích phơi bày sự vô lý trong hạnh phúc giả tạo của tang gia này.

   Để xây dựng vở hài kịch, tác giả đã phát hiện ra mâu thuẫn châm biếm. Mâu thuẫn châm biếm trong chương này được phát hiện từ chính tựa đề của nó: Hạnh phúc của một tang gia. Tang gia và hạnh phúc là hai khái niệm đối lập. Khi nói về tang gia, đó là việc nói về một gia đình mà một thành viên đã qua đời. Theo quy luật tâm lý, tang gia thường ẩn chứa nỗi đau và sự tiếc thương, vì mỗi khi một người thân rời đi, nó để lại nỗi đau cho những người còn lại. Tuy nhiên, trong tang gia của một gia đình danh giá ở Hà Nội, sau cái chết của người cha (cụ tổ), không ai trong số con cháu của ông cảm thấy buồn bã, tiếc thương. Thay vào đó, cái chết ấy dường như mang lại một nguồn hạnh phúc lớn không thể kiềm chế, trào ra một cách mãnh liệt.

   Tang gia và hạnh phúc. Điều đó là kỳ diệu nhưng lại là sự thật. Tại sao cái chết của cụ tổ lại làm cho tang gia này phải vui mừng? Đó là vì cụ tổ đã có một gia tài khổng lồ. Suốt bao ngày, đám con cháu trông chờ phần của mình, nhưng cụ cố Hồng chưa bao giờ thể hiện lòng hào phóng và biết ơn của mình đối với bầy con trai, con gái, con dâu, con rể... Họ từng cố gắng giết cụ bằng bài thuốc Thánh nhưng cụ vẫn sống. Giờ đây, mơ ước trở thành sự thật đã không mang lại niềm vui cho họ. Như Vũ Trọng Phụng đã nhận xét: Tang gia đó, ai cũng vui hoặc cái chết làm cho nhiều người cảm thấy hạnh phúc.

   Mâu thuẫn trào phúng không chỉ thể hiện trong mong muốn cụ tổ chết sớm hoặc trong không khí của đám tang mà còn rõ ràng trong cách tổ chức đám tang. Âm điệu bi thương thường phải hiện diện trong một đám tang nhưng đã bị thay thế bằng một bầu không khí phấn khởi. Tác giả đã đưa ra một phát hiện châm biếm: Một đám tang lớn có thể khiến người chết trong quan tài cũng phải mỉm cười hạnh phúc, nếu không thì họ cũng gật đầu. Thật là thời đại của sự lừa dối, mọi người đã quen sống trong sự lừa dối, và họ cảm thấy hài lòng khi bị lừa.

   Trong màn kịch này, có một chi tiết đặc biệt làm nổi bật mâu thuẫn: trào phúng đã nói. Khi cụ tổ qua đời, mọi người quan tâm ít đến việc mai táng xác của ông nhưng lo lắng nhiều hơn về việc chôn cất cô Tuyết cùng việc giữ lửa cho lời đồn của cô. Đám tang bị hoãn vì điều này. Mọi người cũng bận rộn sắp xếp để giữ cho việc hư hỏng của cô tiểu thư được che giấu, và để tránh bị tổn thương danh tiếng của tang gia.

   Bên cạnh việc nhấn mạnh vào mâu thuẫn trào phúng, Vũ Trọng Phụng cũng mô tả nhiều bức tranh châm biếm rất sắc nét.

   Trước hết, là cụ cố Hồng với câu nói: 'Biết rồi, khổ lắm, nói mãi. Đúng là, từ xưa đến nay, cụ chỉ biết giả vờ già yếu ở nhà, nhưng giờ đã có dịp xuất hiện trước đám đông: Cụ cố Hồng nhắm mắt lại, mơ màng đến khi cụ mặc quần áo gò gụi, chống gậy, vừa khóc vừa thở than, khiến cho mọi người phải nhìn vào và nói: ôi trời ơi, con trai lớn đã già đến như vậy rồi.'

   Tuyết cảm thấy hạnh phúc khi mặc bộ trang phục Ngây thơ - chiếc áo dài voan kèm theo chiếc khăn trải bàn và lá thuốc lá để mời khách, nhưng trên khuôn mặt lại hiện lên một vẻ buồn lãng mạn phù hợp với xu hướng hiện nay.

   Còn ông Phán, hình tượng của ông lộ ra sự hài hước không kém khi ông tận dụng cái chết của cụ Tổ. Có vẻ như việc này khiến ông thể hiện niềm đau của mình một cách rõ ràng hơn bất kỳ ai khác: Ông đập người và khóc Hứt!....hứt... Nhưng sự châm chọc xuất hiện khi ông Phán đưa ra một tờ bạc năm đồng cho Xuân. Kịch bản của ông Phán đã bị phơi bày.

   Đây cũng là cơ hội hiếm hoi để cửa hàng may về phong cách Âu và ông Typn quảng cáo những xu hướng thời trang mới, tặng những món quà cho những người đang trải qua tang lễ, điều này được coi là cách tạo thêm chút hạnh phúc trong cuộc sống cho những người đã khuất.

   Cậu Tú Tân cảm thấy vui mừng, vì đã sẵn sàng với một số chiếc máy ảnh mà mãi mãi không được sử dụng.

   Xuân Tóc Đỏ tỏ ra kiêu căng hơn bao giờ hết vì đã làm cho cụ Tổ rơi vào tình trạng đó.

   Hạnh phúc tràn ngập và lan tỏa ra cả ngoài gia đình, cái chết của người làm cho nhiều người khác cảm thấy được hạnh phúc: Hai cảnh sát Min Đơ và Min Toa bất ngờ được thuê làm việc... Bạn bè của cụ cố Hồng hãnh diện khoe sự quyền lực của mình...

   Một điểm đặc biệt của phong cách viết trào phúng của Vũ Trọng Phụng là cách ông miêu tả nhân vật đám đông. Tác giả mở rộng góc quay để ghi lại cảnh tang lễ với những câu chuyện vui vẻ... Có khi ông miêu tả gần gũi hơn để lột trần sự giả tạo của tang lễ. Vũ Trọng Phụng sử dụng ngôn ngữ trào phúng khi miêu tả các kiểu râu của cụ: Có người râu dày, có người râu hung dữ, và cũng có người râu xoăn... Tất cả đều chú ý vào làn da trắng của cô Tuyết. Đến cả việc đưa cụ tổ đi tang cũng đa phần là các thanh niên và cô gái trẻ xinh đẹp, đến để thể hiện sự quan tâm và tham gia vào buổi tang lễ, nơi họ nói chuyện về mọi thứ, từ cuộc sống hàng ngày đến những trò lạm dụng, từ 'con bé nhà ai khoe mẹ' đến 'tên kia đáng ghét đã từng bỏ mẹ'... Do đó, tang lễ đông đúc và ồn ào như vậy.

   Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng cũng được thể hiện qua giọng điệu trong câu chuyện. Nhà văn sử dụng cách kể chuyện dửng dưng, châm chọc, thậm chí là bằng những lời lẽ thô tục. Luôn có sự đối nghịch giữa sự nghiêm túc của sự việc và giọng điệu của câu văn: Ông già hơn tám mươi phải chết một cách yên bình. Con cháu chỉ muốn chôn xác cụ càng sớm càng tốt. Đoạn chứng kiến tiếng khóc cười cùng với sự châm chọc: Hứt!... Hứt!... Hứt!...

   Tất cả những thành công này chỉ có được nhờ bút trào phúng tài ba của Vũ Trọng Phụng. Thông qua những trang sách của ông, cả một xã hội thị thành nhộn nhịp hiện lên một cách chân thực. Nhà văn đã phơi bày sự xấu xa, sự lừa dối và thói tham lam của một loạt người. Ngòi bút châm biếm của Vũ Trọng Phụng là cánh roi mạnh mẽ đánh vào xã hội thượng lưu nhỏ nhặt, đồi bại, nổi bật là sự giả dối. Tang lễ của cụ tổ là hành trình xuống mộ của xã hội đầy đau thương này. Đồng thời, nó cũng tôn vinh một cây bút trào phúng tài ba của văn học Việt Nam trước năm 1945 - Vũ Trọng Phụng.

   Qua việc mô tả nhân vật, diễn biến cốt truyện, sử dụng các chi tiết nghệ thuật biếm họa, chân dung, và ngôn ngữ hài hước, phong cách đặc biệt của cây bút trào phúng tài ba trở nên rõ ràng. Nó giống như một cái roi mạnh mẽ đánh vào xã hội thượng lưu nhỏ nhặt, đồi bại, đặc biệt là sự giả dối. Tang lễ của cụ cổ là cuộc hành trình xuống mộ của xã hội thị thành này. Đồng thời, nó cũng tôn vinh một cây bút trào phúng tài ba của văn học Việt Nam trước năm 1945 - Vũ Trọng Phụng.