Buzz
1. Nghĩa tường minh là gì?
Nghĩa tường minh, hay còn gọi là hiển ngôn, là cách thông báo được diễn đạt rõ ràng qua từ ngữ trong câu. Các từ, cụm từ, và cấu trúc câu đều xác định trực tiếp ý nghĩa muốn truyền đạt. Nghĩa tường minh dễ nhận diện và dễ hiểu vì người đọc hoặc nghe không cần phải suy diễn gì thêm.
Ví dụ: Trong đoạn văn từ tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa có câu mang nghĩa tường minh như sau:
- Trời ơi, chỉ còn năm phút nữa thôi!
Chính là anh thanh niên bất ngờ kêu lên với giọng cười pha chút tiếc nuối. Anh lập tức chạy ra phía sau nhà rồi quay lại ngay, tay cầm một cái làn. Hoạ sĩ thở dài đứng dậy, còn cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế và thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ôi! Cô còn để quên chiếc mùi soa này!
Anh thanh niên vừa trở vào đã kêu lên. Để cô gái không phải quay lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn cuộn lại trong cuốn sách để trả cho cô. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn rồi vội vàng quay đi.
Trong đoạn văn này, ta thấy đây là một tình huống bình thường, không có lớp nghĩa hay ẩn ý nào ẩn sau. Mọi câu văn đều chỉ nhằm mô tả chính xác các nhân vật đã xuất hiện. Ví dụ như câu: 'Ôi! Cô còn để quên chiếc mùi soa này' cũng là một câu mang nghĩa tường minh, không chứa ẩn ý nào.
2. Hàm ý là gì?
Ví dụ: Cháy nhà mới biết mặt chuột. Ý nghĩa của câu này là: khi gặp khó khăn hay hoạn nạn, chúng ta mới nhận ra ai là người bạn chân thành và ai chỉ đến bên ta vì lợi ích cá nhân, từ đó có thể đưa ra quyết định sáng suốt hơn trong cuộc sống.
3. Điều kiện để sử dụng hàm ý
Để sử dụng hàm ý, cần đảm bảo hai điều kiện sau:
- Người nói (hoặc viết) phải có chủ đích đưa hàm ý vào câu
- Người nghe (hoặc đọc) cần có khả năng nhận diện hàm ý.
Trong giao tiếp, việc sử dụng hàm ý giúp thể hiện sự tinh tế và lịch sự, đồng thời làm cho cách diễn đạt trở nên phong phú hơn.
Ví dụ: Xem đoạn trích dưới đây để hiểu rõ điều kiện áp dụng nghĩa hàm ý:
Chị Dậu nhìn con với vẻ mặt buồn bã nói: 'U không ăn đâu, các con cứ ăn đi. Con chỉ còn cơ hội ăn bữa này ở nhà nữa thôi. Hãy cố gắng ăn thật no, đừng lo cho u.' Cái Tí nghe mẹ nói, mặt tái mét, vội vàng hỏi: 'Vậy bữa sau con ăn ở đâu?' Chị nức nở, nhìn con với ánh mắt đau xót: 'Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài.' Cái Tí nghe vậy thì kinh hãi, vứt củ khoai vào rổ, khóc òa: 'U bán con sao? Con xin u, đừng bán con, xin u đừng rời bỏ con, con còn nhỏ quá.'
Trong đoạn văn này, chị Dậu đã sử dụng một số câu chứa hàm ý như:
- 'Con chỉ còn cơ hội ăn bữa này ở nhà nữa thôi.' Hàm ý trong câu này là chị Dậu muốn cho cái Tí biết đây là bữa ăn cuối cùng ở nhà trước khi phải bán nó đi, nó sẽ không còn được ăn cùng mẹ và các em nữa.
- 'Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài.' Câu này hàm ý rằng chị Dậu sẽ bán cái Tí cho cụ Nghị ở thôn Đoài.
Chị Dậu sử dụng các câu hàm ý như vậy để tránh gây tổn thương cho con khi phải nói ra sự thật đau lòng. Mặc dù rất yêu thương con, nhưng vì hoàn cảnh khó khăn, chị phải dùng hàm ý để giảm bớt nỗi đau này.
Điều kiện thứ hai khi sử dụng hàm ý là: Người nghe phải có khả năng nhận diện hàm ý. Cái Tí đã hiểu rõ ý nghĩa trong câu của chị Dậu, điều này thể hiện qua sự hoảng hốt và tiếng khóc của nó cùng câu hỏi 'U bán con ư?'.
4. Luyện tập
Bài 1: Xác định hàm ý của câu được in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dẫn anh ta đến chỗ hoạ sĩ và cô gái:
- Đây là hoạ sĩ lão thành mà tôi muốn giới thiệu với anh. Còn cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh hãy đưa khách về nhà. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy chuẩn bị món chè pha nước mưa thơm ngon của Yên Sơn cho họ.
Trả lời: Câu in đậm: 'Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá' hàm ý rằng bác lái xe muốn anh thanh niên tiếp đãi hoạ sĩ và kỹ sư bằng món chè ngon mà anh ta pha chế.
Bài 2: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và nêu rõ nội dung của hàm ý
Mẹ nó nổi cơn giận dữ, vung đũa bếp đe dọa, nó phải gọi lại nhưng chỉ nói lướt:
- Vào ăn cơm đi!
Anh Sáu vẫn ngồi yên, làm như không nghe thấy, đợi nó gọi: 'Ba vào ăn cơm'. Con bé cứ đứng trong bếp và gọi vọng ra:
- Cơm đã chín rồi!
Anh vẫn không quay lại.
Trả lời: Câu có hàm ý trong đoạn trích này là: 'Cơm chín rồi'. Câu này thực chất là cách bé Thu thông báo để ông Sáu vào ăn cơm, có thể hiểu là 'cơm đã sẵn sàng, vào ăn thôi'.
Bài 3: Xem các đoạn trích sau đây và xác định những câu in đậm có chứa hàm ý không?
a. Một người hỏi:
- Sao lại nói làng Chợ Dầu tinh thần lắm mà?
- Thế mà bây giờ lại trở nên tồi tệ như vậy!
Ông Hai thanh toán tiền nước, đứng dậy, hắng giọng cười khẩy, rồi vươn vai và nói lớn:
- Ôi, trời nắng quá, về thôi...
Ông lão làm bộ đứng xa ra một chút rồi đi thẳng. Tiếng cười nói ồn ào của nhóm người mới tản cư vẫn còn vang vọng.
b. - Này, thầy ơi.
Ông Hai nằm dài trên giường, không nói gì.
- Thầy đã ngủ rồi sao?
- Hả?
Ông lão hơi động đậy.
- Tôi nghe nói có người đồn rằng...
Ông lão nổi giận:
- Tôi đã biết rồi!
Bà Hai im lặng. Căn nhà trở nên tĩnh lặng và vắng vẻ.
Trả lời: Hai câu in đậm ở hai phần trước: 'Hà, trời nắng quá, về thôi...' và 'Tôi nghe nói mọi người đồn...' không chứa hàm ý gì. Câu 'Hà, trời nắng quá, về thôi...' là cách ông Hai lảng tránh chứ không có ý nghĩa gì khác. Câu 'Tôi nghe nói mọi người đồn' là câu bị ngắt quãng khi vợ ông Hai đang trò chuyện.
Bài 4: Ai là người nói, ai là người nghe trong câu sau? Xác định hàm ý của câu. Theo bạn, người nghe có hiểu được hàm ý của người nói không? Chi tiết nào chứng minh điều đó?
- Nói tiếp đi anh - Ông thúc giục.
- Đã báo cáo xong! - Người con trai vui vẻ trở lại với giọng nói hân hoan.
- Năm phút nữa sẽ là mười. Chỉ còn hai mươi phút nữa thôi. Bác và cô vào trong nhà đi nhé. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thời gian ngắn ngủi còn lại thúc giục cả người hoạ sĩ già. Ông theo anh thanh niên vào trong nhà, quan sát một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
Người nói trong câu này là anh thanh niên. Người nghe là ông hoạ sĩ và cô kĩ sư. Ý nghĩa của câu nói in đậm là: Mời bác và cô vào uống nước. Ông hoạ sĩ và cô kĩ sư đều hiểu ý nghĩa này qua hành động theo anh thanh niên vào nhà.
Trên đây là các kiến thức liên quan đến Nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý, cùng với một số phân tích từ Mytour về vấn đề này. Mong rằng bài viết sẽ mang lại thông tin hữu ích cho bạn đọc. Xin cảm ơn!
