Nghiên cứu sự hài hước châm biếm trong bài thơ 'Năm mới chúc nhau' của tác giả

Đề bài: Phân tích tiếng cười châm biếm trong bài thơ 'Năm mới chúc nhau'

Bài làm:

Trần Tế Xương, hay còn được biết đến với tên gọi Tú Xương, là một tâm hồn sáng dạ, thông minh, nhưng sống trong cảnh đời thi cử nhiều lần không thành. Xã hội loạn lạc, bị chìm đắm trong chế độ thuộc địa và tham nhũng quan chức là nguyên nhân khiến tài năng của ông bị lụi tàn. Thành công trong việc phê phán tầng lớp quan lại và thực dân cướp nước, Trần Tế Xương dành trọn tâm huyết vào thơ văn. Thơ của ông không buồn, mà lại là những tiếng cười châm biếm sâu cay, như một roi mây đánh vào mặt bọn cường quyền, thực dân mà ông không ưa. Dù cuộc đời ông chỉ kéo dài 37 năm, sống trong đau khổ và nghèo đói, nhưng Trần Tế Xương, một trí thức phong kiến, đã để lại cái nhìn chân thực về cuộc sống thời kỳ đó qua những bài thơ trào phúng, nơi ông giả vờ chơi vui nhưng lại chứa đựng những tình huống đau thương. Trong số đó, bài thơ Năm mới chúc nhau nổi tiếng không chỉ là lời chúc mừng mà còn là bức tranh châm biếm và căm ghét của tác giả đối với những đối tượng mà ông chỉ trích.

Nhan đề của bài thơ nghe có vẻ bình thường, với những lời chúc tụng nhau vào dịp năm mới. Tuy nhiên, qua tay của Tú Xương, những lời chúc tết ấy trở nên sắc bén và châm biếm, chứ không phải là niềm vui tự nhiên. Những dòng thơ này giống như là lời chửi mắng, những lời mỉa mai đối với những người mà nhà thơ căm ghét, gọi chúng là 'nó'. Sự mâu thuẫn hài hước giữa nội dung và hình thức thể hiện rõ, khi người đọc dễ dàng nhận ra rằng câu chúc tết mang đầy tinh thần chửi rủa, mỉa mai. Ông chế giễu một cách tinh tế những người kém sang và hợm hĩnh mà ông không tôn trọng.

'Nghe nói chúc nhau lẳng lặng
Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu
Phen này ông quyết đi buôn cối
Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.'

Tú Xương tham gia vào bài thơ với tư cách là người thứ ba, lặng lẽ lắng nghe chuyện xung quanh. Ông thể hiện sự từ tốn và bình tĩnh qua câu 'Lẳng lặng mà nghe', để quan sát cách những người khác chúc nhau như thế nào. Ông đưa vào thơ với giọng tự sự, tràn đầy sự giễu cợt. Việc chúc nhau 'trăm tuổi bạc đầu' lại được thêm chữ 'râu', tạo nên một sự mất trang trọng và châm biếm, vì ai cũng biết rằng chỉ chúc đầu bạc là đủ. Tú Xương còn thêm vào đó những câu tự xưng là 'ông' và xưng người khác là 'thiên hạ', tạo nên một giọng thơ đanh đá và thách thức. Ông mỉa mai rằng nếu những người chúc nhau bạc râu đã già đến nỗi thế, thì chắc rằng răng của họ cũng không còn. Tú Xương khéo léo châm biếm những người chúc nhau nhanh già, mất răng, như là một trò đùa hài hước.

Chẳng qua, những dòng thơ đầu tiên của Âý chỉ là những lời mở đầu, nhưng Tú đã biểu đạt sự căm ghét đối với thói đời, nơi tiền bạc được đặt lên trên tất cả, kể cả đối với quan chức mà chỉ cần có tiền là có thể mua được mọi thứ.

'Lẳng lặng mà nghe, chúng nó chúc sang
Đứa thì mua tước, đứa mua quan
Phen này, tôi quyết đi buôn lọng
Vừa chửi vừa la cũng đắt hàng.'

Tú Xương nghe chúng nó chúc nhau, sao mà sang quá, cái sang của những kẻ ngu dốt lại thích màu mè. Chúng tưởng có chức quan mua bằng những đồng tiền bóng lộn trong cái xã hội nửa nạc nửa mỡ này là điều 'sang' lắm, 'ngon' lắm. Nhưng chúng nào có biết được rằng họ chỉ như đang làm trò hề trong mắt Tú, những kẻ kém cỏi từ tâm hồn đến trí tuệ. Cho dù có đắp bao nhiêu phục trang lộng lẫy, hay đội mũ cánh chuồn úp đầu, cũng chẳng khiến người ta nể nang. Bởi chúng chỉ giống như mấy con khỉ thích giả làm người bằng những bộ đồ đi vay mượn hoặc đi mua được. Quả thực, có ai thèm, trừ lũ trưởng giả thích làm sang, tự bôi vẽ vẻ sang trọng quyền quý hài hước lên khuôn mặt bại hoại của chính bản thân mình. Câu thơ chốt hạ 'Vừa chửi vừa la cũng đắt hàng' của Tú Xương khiến người đọc phải hả hê, phải bật cười vì lũ kém sang ấy chẳng biết đến việc ăn nói điềm tĩnh, tử tế như bậc nho gia. Chúng chỉ biết chửi, la như mấy kẻ đầu đường xó chợ. Thật hài hước sâu cay quá. Ôi, đã nhiều quan chức đến thế, thì Tú ta buôn lọng cũng thu được khối tiền!

'Họ lại mừng nhau cái sự giàu
Trăm nghìn vạn mớ để vào đâu
Phen này chắc hẳn gà ăn bạc
Đồng rụng đồng rơi lọ phải cầu.
Họ lại mừng nhau sự lắm con
Sinh năm đẻ bẩy được vuông tròn
Phố phường chật hẹp, người đông đúc
Bồng bế nhau lên nó ở non.'

Tú hết chế giễu bằng cách chúc sống lâu, sống sang, lại quay ra chế giễu những lời mừng, như mừng sự giàu, mừng nhiều con cháu. Tiền bạc khi vào miệng của Tú, giống như 'mớ' rau dưa, lộn xộn, để gà cũng ăn được. Rồi thì con cháu nhà quan lại mà cũng 'sinh năm đẻ bảy' không khác mấy đám ô hợp. Ôi, theo dự đoán của Tú, lần này chúng nó đẻ nhiều chỉ để ăn hết số tiền bẩn thỉu mà ông cha hám tiền của chúng sản xuất. Cả lũ sâu bọ ấy đã đông đúc quá, phố phường không kham nổi lại phải bồng bế nhau lên núi mà ở thôi, chứ nơi nào chứa cho hết cái lũ chỉ biết bịp bợm của người dân nghèo khó.

Đọc thơ của Tú Xương, người ta thấy rõ cái hiện thực oái oăm, hài hước của lũ người nhố nhăng trong cái xã hội tạp nham đủ thứ người, thứ chuyện, tưởng như đùa. Qua đó, ta cũng nhìn thấy cái cảnh cực khổ, khổ sở của nhân dân thời bấy giờ, phải sống dưới sự chèn ép của bọn ô hợp, tức lắm, ghét lắm, mà không thể làm gì. Tú Xương là người bản lĩnh, bất đắc chí tại đường công danh, thơ, văn của ông luôn đem lại cái nhìn sâu sắc về hiện thực xã hội lúc đó, xả được nỗi uất ức bị kìm kẹp dưới chế độ nửa phong kiến. Những tiếng cười chế giễu như vũ khí đâm thẳng vào mặt bọn cầm quyền ngu si, chúng tuy cay cú nhưng không thể làm gì được.