Ngô đồng

Ngô đồng hay còn được biết đến với các tên gọi tơ đồng, trôm đơn, bo rừng, bo xanh (danh pháp khoa học: Firmiana simplex) là một loài cây có hoa thuộc họ Cẩm quỳ. Loài cây này được Carl Linnaeus miêu tả lần đầu tiên vào năm 1763 với danh pháp Hibiscus simplex. Năm 1909, William Franklin Wight đã chuyển nó sang chi Firmiana.

Loài cây này còn được biết đến với tên gọi là Chinese parasol tree do phân bố rộng rãi ở Trung Quốc và các vùng Đông Á lân cận, trong đó có Việt Nam. Cây có thể cao lên đến 16 mét khi trưởng thành, với thân cây thẳng và cao. Trong văn hóa Đông Á, ngô đồng có tầm quan trọng đặc biệt, được xem như nơi ở yêu thích của phượng hoàng.

Hình thái

Ngô đồng là một loài cây gỗ nhỏ lâu năm, có thể cao đến 16 mét, đường kính thân cây có thể lên tới 30 cm. Vỏ thân cây mịn màng và màu xanh lá cây. Lá đơn mọc xen kẽ, có 3-5 thùy chân vịt nông. Kích thước lá từ 15 đến 30 cm. Hoa đơn hình và mọc từ gốc, với tràng hoa màu trắng hoặc vàng, thường nở vào tháng 7. Quả của cây có hình dạng kiên, hình trái xoan.

Ngô đồng có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc và được trồng rộng rãi từ châu Âu, Bắc Mỹ đến Đông Á. Cây thích hợp với đất ẩm, có thể sinh sống trên các loại đất từ sét đến cát, từ đất chua đến trung tính và kiềm. Cây cần ánh sáng toàn phần hoặc ánh sáng bị che một phần.

Công dụng

Ngô đồng có thân cây thẳng, tán cây hình trứng phù hợp để trồng làm cây bóng mát ven đường, gần bãi đỗ xe. Vỏ cây có thể làm sợi. Gỗ ngô đồng có khả năng truyền âm tốt, được sử dụng để chế tạo một số nhạc cụ truyền thống phương Đông như thất huyền cầm hay đàn tranh. Ngoài ra, gỗ ngô đồng cũng được sử dụng để làm một số đồ gia dụng nhỏ khác.

Lá cây được sử dụng trong y học với liều lượng nhỏ để chữa bệnh trĩ và loét. Lá cây phơi khô cũng được sử dụng như một thay thế thuốc lá. Hạt ngô đồng được sử dụng để điều chế thuốc chống histamine, cũng như có thể dùng làm dầu ăn nếu biết cách chế biến.

Văn hóa

Trong văn hóa Trung Quốc, cây ngô đồng rất nổi tiếng với hình dạng cao lãnh của nó. Thân cây ngô đồng cao lớn và cường tráng, khi vươn cao thì hướng lên rất thẳng. Vỏ cây trơn nhẵn xanh biếc, lá cây nồng đậm, một mảnh xanh um, có vẻ thanh nhã khiết tịnh, lại được gọi là “Thanh đồng”. Có hai câu thơ nổi tiếng miêu tả ngô đồng, là “Nhất chu thanh ngọc lập, thiên diệp lục vân ủy”, biểu thị được trạng thái kỳ vĩ của cây.

Tỉ mỉ phân tích sâu, ngô đồng có vỏ cây đẹp, lá lớn cũng rất đẹp, từ lâu đã trở thành một loại cây cảnh phổ biến. Từ thời nhà Hán, ngô đồng đã trở thành một loại cây cảnh không thể thiếu trong vườn ngự ở hoàng cung. Ngoài ra, cây ngô đồng còn được trồng phổ biến trong dân gian, có thể trang trí trước sân nhà, vườn tược, hoặc ven đường. Đặc biệt, theo truyền thuyết dân gian, cây ngô đồng là nơi ưa thích của phượng hoàng - một loài chim huyền thoại có ảnh hưởng lớn trong văn hóa Đông Á, bao gồm cả Việt Nam. Gỗ của loài cây này rất chắc, đặc biệt được ưa thích để làm nhạc cụ như cầm, nhiều vật nhạc cụ trong truyền thuyết cũng được nói là làm từ những cây ngô đồng quý như Tiêu Vĩ cầm.

Do nổi tiếng trong văn hóa, hình ảnh của ngô đồng cũng đã đi vào thơ ca. Thiên Trường hận ca trứ danh của Bạch Cư Dị có câu: “Đón gió xuân lý đào hoa nở, Gặp mưa thu rụng lá ngô đồng”. Thi tiên Lý Bạch thậm chí còn có một câu đi vào huyền thoại: “Ninh tri loan phượng ý, viễn thác y đồng tiền”.

Hình ảnh

Tài liệu tham khảo

Liên kết ngoài

• Firmiana simplex Lưu trữ 2017-04-24 tại Wayback Machine - Đại học Alabama (Huntsville).
• Firmiana simplex - Đại học Louisiana.