Ngôi đền nhỏ

Ngôi đền nhỏ là một loại di tích văn hóa trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, được xây dựng để thờ cúng một vị thánh thần cụ thể. Ngôi đền nhỏ có kích thước nhỏ hơn đền, thường được đặt ở những nơi xa xôi, yên tĩnh và thiêng liêng, chỉ dùng để thờ các vị thánh thần. Khi ngôi đền nhỏ cùng thờ Phật thì gọi là Am,

Ở miền Nam, ngôi đền nhỏ còn được gọi là miễu

Khái niệm

Các nhà nghiên cứu Việt Nam đã đưa ra nhiều định nghĩa về miếu. Toan Ánh trong tác phẩm Tín ngưỡng Việt Nam, quyển thượng, cho rằng miếu, tương tự như đền, là nơi quỷ thần cư trú, thường được xây dựng theo hình chữ nhật với hai khu vực tách biệt bởi một bức rèm, bao gồm nội điện bên trong và nhà tiền tế bên ngoài. Miếu thường nằm trên gò cao, sườn núi, bờ sông hoặc đầu và cuối làng, những nơi tĩnh lặng để quỷ thần có thể an cư, không bị sự ồn ào của cuộc sống thường nhật làm phiền. Trong miếu, có thể có tượng thần hoặc bài vị thần linh, đặt trên ngai và bệ với thần sắc hoặc bản sao.

Theo Phan Kế Bính trong Việt Nam phong tục, mỗi làng có thờ thần đều cần có một tòa miếu. Có những nơi vừa có miếu, vừa có đình. Miếu là nơi quỷ thần ngự trị, còn đình là nơi thờ thần hoàng làng và làm nơi hội họp của dân. Miếu thường được xây dựng ở những vị trí phong thủy tốt, đặc biệt là trên gò cao, gần hồ lớn hoặc sông rộng.

Kiến trúc

Miếu, mặc dù là công trình nhỏ, nhưng lại có sự đa dạng trong thiết kế. Thông thường, miếu có ba gian chạy dọc, bao gồm cả nội điện và nhà tiền tế. Không có phần tả hữu gian, sân nhỏ và không có tam quan. Tuy nhiên, cũng tồn tại những miếu lớn với nhiều gian và cấu trúc phức tạp.

Đối tượng được thờ trong miếu rất phong phú, điều này thể hiện qua tên gọi của miếu – thường dựa trên đối tượng thờ, mang tính chất phiếm chỉ và tượng trưng. Ví dụ: miếu Cô, miếu Cậu, miếu thờ thần núi được gọi là miếu sơn thần, miếu thờ thần nước gọi là miếu Hà Bá hoặc miếu thủy thần. Miếu thờ thần đất được gọi là miếu thổ thần hoặc thần Hậu thổ.

Miếu cũng là nơi thờ cúng các vị anh hùng dân tộc, như miếu Ngòi ở làng Lũng Ngoại, xã Lũng Hoà, huyện Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc, được công nhận là di tích cấp quốc gia vào năm 1994.

Miếu thường nằm ở những khu vực xa làng, yên tĩnh và linh thiêng, chỉ để thờ cúng các vị thần. Trong các dịp lễ như ngày giỗ thần, ngày sinh, ngày hóa (nhân thần) hay ngày hiện hóa (thiên thần), làng tổ chức lễ tế, mở hội và rước thần từ miếu về đình. Sau khi lễ xong, thần được rước trở lại miếu để yên vị.