Người lái thuyền trên sông Đà - Nguyễn Tuân

Người lái thuyền trên sông Đà - Nguyễn Tuân tóm tắt nội dung chính, xây dựng dàn ý phân tích, cấu trúc, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật cùng hoàn cảnh sáng tác, ra đời của tác phẩm và tiểu sử, quan điểm cùng sự nghiệp sáng tác phong cách nghệ thuật giúp các em học tốt môn văn 12

I. Tác giả

1. Thông tin cá nhân 

- Nguyễn Tuân (1910-1987) sinh ra trong một gia đình nho giáo khi Hán tự văn hóa vẫn còn tồn tại, quê gốc ở Hà Nội.

- Nguyễn Tuân bị đuổi học khi tham gia một cuộc biểu tình phản đối giáo viên Pháp nói xấu về người Việt Nam khiến ông bị đuổi học ở trường Thành Chung.

- Sau đó, ông bị tù vì đã vượt biên không có giấy phép.

- Sau khi ra tù, ông bắt đầu sự nghiệp viết văn và làm báo.

- Năm 1941, Nguyễn Tuân lại bị bắt giam vì quan hệ với các hoạt động chính trị.

- Sau Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân tích cực tham gia vào cách mạng và trở thành một trong những nhà văn tiêu biểu của nền văn học mới.

2. Sự sự nghiệp văn học

a. Các tác phẩm chính

- Vang danh một thời (1940), Tùy bút sông Đà (1960), Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi (1972), ...

b. Phong cách nghệ thuật

- Trước Cách mạng tháng Tám, phong cách sáng tác của ông có đặc điểm là sự tự tin và đầy quyết đoán. Ông dựa trên sự tài năng uyên bác và tính cách hơn người.

- Sau Cách mạng tháng Tám, phong cách viết của Nguyễn Tuân đã trải qua nhiều thay đổi đáng kể. Không còn lạnh lùng và khinh bỉ, ông đã khám phá ra một tình thân thiết giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Lối viết trở nên ấm áp, truyền cảm, và ông thể hiện sự đẹp đẽ, tài năng ở những con người bình dân. Những lời khinh bỉ chỉ dành cho kẻ thù dân tộc hoặc những vấn đề tiêu cực trong xã hội.

→ Với phong cách độc đáo của mình, Nguyễn Tuân thực sự là biểu tượng của nghệ sĩ. Đối với ông, văn học nghệ thuật phải mang tính sáng tạo, độc đáo.

Sơ đồ tư duy - Tác giả Nguyễn Tuân

II. Tác phẩm

1. Tóm tắt tác phẩm

Thiên nhiên ở Tây Bắc trở nên đặc biệt với sự hiện diện của dòng sông Đà, vừa hung bạo vừa trữ tình. Sông Đà thay đổi từng mùa, phản ánh màu sắc của bốn mùa: “Mùa xuân dòng nước xanh ngọc, mùa thu lặng lẽ chuyển sang sắc đỏ như mặt người say rượu.” Dọc theo sông Đà, có nhiều thác nước, nhiều ghềnh đá, và những khối đá lớn nhỏ tạo thành cửa nước, cửa đời. Trong khung cảnh hùng vĩ của thiên nhiên, hình ảnh của ông lái đò sông Đà là điểm nhấn nổi bật. Ông có vẻ ngoài mạnh mẽ của người dân làng ven sông với chiều cao, làn da cháy nắng. Ông làm nghề lái đò từ lâu, quen thuộc với dòng sông Đà và hiểu biết sâu sắc về nó. Ông biết rõ từng thác nước, từng ghềnh đá, từng luồng nước, từng cửa nước do đá tạo ra. Với kinh nghiệm và sự gan dạ, ông đã dẫn dắt con thuyền qua những thác nước nguy hiểm. Ông đã thực hiện nhiều chuyến đi thành công để đóng góp vào cuộc sống. Sau mỗi chuyến qua sông Đà, ông trở về cuộc sống bình dị của mình, neo thuyền tại những khu vực yên bình của dòng sông, và thưởng thức cơm lam cùng trò chuyện về cuộc sống trên sông.

2. Tìm hiểu tổng quan

a. Nguồn gốc và hoàn cảnh sáng tác

- Người lái đò sông Đà được xuất bản trong tập truyện Sông Đà (1960), là một tác phẩm tuyệt vời của Nguyễn Tuân.

- Tác phẩm được tạo ra sau chuyến hành trình gian khổ và hào hứng tới miền Tây Bắc bát ngát và bí ẩn.

b. Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến 'gậy đánh phèn'): Sự dữ dội, hung bạo của sông Đà.

- Phần 2 (từ 'dòng nước sông Đà' đến cuối): Cuộc sống của những người dân ven sông Đà và hình tượng người lái đò.

- Phần 3: Sự hiền hòa, trữ tình của dòng sông Đà.

2. Chi tiết hơn

a. Tượng trưng cho sông Đà

- Trên bản văn của Nguyễn Tuân, sông Đà không chỉ là một dòng sông mà còn là biểu tượng của vẻ đẹp và tính chất riêng biệt của vùng Tây Bắc. Sông Đà được mô tả như một sinh vật sống động, có tâm hồn, có tính cách phong phú, vừa mạnh mẽ và hung dữ vừa đậm chất thơ mộng và trữ tình.

* Sông Đà - Biểu tượng của sự hùng vĩ và dữ dội:

- Vách đá cao vút, imponente: 'bờ đá sông dựng thành tường vững… sang phía bên kia'.

- Thác nước Hát Loóng mãnh liệt: 'nước cuốn đá, đá cuốn sóng… dễ làm thuyền lật ngửa'.

- Nước sông Đà tràn ngập uy nghi, hùng dũng: 'như giếng bê tông… nghiến răng như dầu sôi'.

- Tiếng thác nước ầm ĩ: 'như lời than trách… bùng cháy, đá thác tự hàng ngàn năm vẫn trung thành trong lòng sông… mạnh mẽ, vững chãi, hùng vĩ, tướng mạnh'.

- Sông Đà đặt ra thạch trận dày đặc, muốn thâu tóm mọi con thuyền qua sông.

* Vẻ đẹp thanh mảnh và tính cách trữ tình:

- Dòng sông mềm mại cong vút: 'như sợi dây thừng', 'như mái tóc dài tuôn trải'…

- Màu nước thay đổi theo từng mùa: 'xanh ngọc bích', 'đỏ rực lừ lừ'.

- Sông Đà thu hút, mang vẻ đẹp phong phú: 'như trái tim', 'như bài thơ',…

- Đôi bờ sông đẹp đẽ: mềm mại, gốc rễ, tràn đầy sức sống (cỏ cây, động vật, đàn cá…)

→ Nghệ thuật xây dựng hình ảnh sông Đà: ngôn từ tinh tế, phong phú; so sánh, liên tưởng sáng tạo, mạnh mẽ; tiếp cận sông dưới góc độ vẻ đẹp, cá tính tươi mới, gợi cảm xúc sâu sắc; áp dụng kiến thức đa ngành; cách diễn đạt tự do.

→ Ý nghĩa của hình tượng sông Đà: thể hiện vẻ đẹp của Tây Bắc, là điểm nhấn tôn vinh nghệ thuật chèo thuyền, vượt thác của thuyền trưởng.

- Tư tưởng về người lái đò sông Đà

* Vẻ đẹp giản dị của người lao động:

- Ông lái đò đã sinh sống bên sông Đà từ khi mới sinh ra. Mặc dù đã vượt qua tuổi 70 nhưng vẻ ngoại hình của ông vẫn mạnh mẽ như thể 'sừng mun', giọng nói vẫn rõ ràng, đôi mắt vẫn sáng sủa. Có thể nói ông là người của sông nước.

- Ông có sâu rộng kiến thức về dòng sông:

+ Là một thuyền trưởng lão luyện: “Trên sông Đà, ông đã đi xuôi, đi ngược hơn một trăm lần và chỉnh lái độ sáu chục lần...” trong hơn mười năm làm nghề nguy hiểm và gian khổ này.

+ Ông có kiến thức sâu rộng và thành thạo, biết sâu đến mức sông Đà trong tâm trí ông lái đò như một địa điểm anh hùng mà ông thuộc đến cả từng chấm thác, từng chỗ nước lũ. Trên sông Đà, ông đã đi xuôi, đi ngược hơn một trăm lần, chỉnh lái độ sáu chục lần... Cho nên ông có thể nhớ mọi chi tiết như chiếc thuyền vào lòng từng dòng nước của từng thác nguy hiểm.

+ Ông có kỹ năng lái đò vô cùng điêu luyện và là một chỉ huy giàu kinh nghiệm. Dù đã nghỉ hưu khỏi nghề lái đò nhưng ông vẫn nhớ về những ngày tháng khó khăn và vui vẻ đó.

* Là một nghệ sĩ tài năng:

- Thủy quái sông Đà: 'có hình dạng và tâm trạng như một kẻ thù không đối thủ', nguy hiểm và hung bạo, với những ghềnh, thác, hút nước, sóng nước, và thạch trận trùng điệp, đầy nguy hiểm, đập vỡ mọi thuyền.

- Người lái đò như một chỉ huy tiến vào cuộc chiến vượt thác. Chỉ khi đặt nhân vật vào hoàn cảnh chiến đấu mới thấy được tất cả phẩm chất của họ:

+ Trải qua vòng thách thức thứ nhất: Đá thác uy nghi ('bệ vệ oai phong, hất hàm'), nước thác như bão vào thuyền, cố gắng giữ chặt cán chèo, đội thuyền, ôm chặt thắt lưng, ông cố nén vết thương, kẹp chặt cuống lái, giọng chỉ huy vẫn tỉnh táo ngắn gọn.

+ Đối mặt với thách thức thứ hai: trùng vây thứ hai 'tăng thêm cửa tử' để đánh lừa con thuyền, cửa sinh bị thay đổi vị trí, ông thay đổi chiến thuật, 'chèo thuyền lên thác sông Đà, lái thẳng qua một đường chéo, rồi rẽ bên trái... mở rộng cửa sinh.' để mở đường đi.

+ Vượt qua thử thách thứ ba: vòng 3 bên phải, bên trái đều là luồng chết, chỉ có luồng sống ở giữa, ông 'chạy thẳng thuyền, đâm thủng cửa giữa... tránh được'.

→ Ông đò là biểu tượng anh hùng, nghệ sĩ trong nghề chèo đò, vượt thác. Ông là biểu tượng của người dân Tây Bắc và là một kho báu quý giá của đất nước chúng ta.

c. Ý nghĩa của nội dung

    Người lái đò sông Đà là một tác phẩm văn xuôi đẹp được tạo ra từ tình yêu sâu đậm, lòng trung thành của một con người muốn sử dụng văn chương để tôn vinh vẻ đẹp kỳ vĩ, hùng vĩ cũng như trữ tình, lãng mạn của thiên nhiên và đặc biệt là của con người lao động chân chất ở miền Tây Bắc.

d. Giá trị nghệ thuật

     Tác phẩm đã rõ ràng thể hiện phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân. Nét tài năng được thể hiện qua ngôn ngữ, hình ảnh, câu văn sáng tạo mới lạ, sử dụng từ vựng phong phú, ngôn ngữ chính xác...

Sơ đồ tư duy - Người lái đò sông Đà