Người thầy bói xem voi

Người thầy bói xem voi là một câu chuyện dân gian Việt Nam thuộc thể loại ngụ ngôn và châm biếm, đồng thời cũng là một câu thành ngữ phổ biến trong văn hóa dân gian. Câu chuyện này bắt nguồn từ những ngụ ngôn về Con voi và những người mù (Blind men and an elephant), vốn có nguồn gốc từ ngụ ngôn cổ đại Ấn Độ, và đã được lan truyền rộng rãi. Câu chuyện kể về một nhóm người mù chưa bao giờ thấy voi, họ đã cố gắng hiểu và hình dung con voi qua việc sờ từng phần của cơ thể voi. Mỗi người chỉ cảm nhận một phần khác nhau và mô tả con voi theo kinh nghiệm hạn hẹp của mình, dẫn đến những mô tả khác biệt. Trong một số phiên bản, họ nghi ngờ lẫn nhau và tranh cãi.

Câu chuyện ngụ ngôn này châm biếm sự khẳng định tuyệt đối dựa trên kinh nghiệm chủ quan và hạn chế của từng cá nhân, khi mà những kinh nghiệm của người khác cũng có thể đúng từ góc nhìn khác. Điều này nhấn mạnh rằng để đánh giá sự vật, hiện tượng một cách chính xác, cần có cái nhìn toàn diện và đa chiều, tránh nhận thức phiến diện. Trong phiên bản Việt Nam, câu chuyện còn châm biếm các thầy bói mê tín, thường đại diện cho thói quen dị đoan trong tập tục của người Việt.

Những phiên bản khác

Tại Việt Nam

Theo Trương Chính trong cuốn sách 'Bình Giải ngụ ngôn Việt Nam' (Nhà Xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 1998), nội dung câu chuyện ở Việt Nam được kể như sau:

Một hôm, khi không có khách, năm thầy bói mù trò chuyện với nhau và đều tỏ ra bối rối vì không biết con voi trông như thế nào. Bỗng nhiên, nghe tin có voi đi qua, năm thầy góp tiền để người quản voi xin cho voi dừng lại cho họ xem. Mỗi thầy lần lượt sờ vào các bộ phận khác nhau của con voi: một thầy sờ vòi, một thầy sờ ngà, một thầy sờ tai, một thầy sờ chân, và một thầy sờ đuôi. Sau đó, năm thầy bắt đầu tranh luận với nhau về hình dáng của con voi:

• Thầy sờ vòi nói: 'Thực ra con voi trông như một con đỉa'
• Thầy sờ ngà nói: 'Không phải, nó dài như cái đòn càn'
• Thầy sờ tai nói: 'Không phải, nó phẳng như cái quạt thóc'
• Thầy sờ chân nói: 'Ai bảo? Nó vững chãi như cái cột đình'
• Thầy sờ đuôi lại nói: 'Các thầy nói sai cả, nó tua tủa như cái chổi xể cùn'

Năm thầy bói đều cho rằng mình đúng và không ai chịu nhường ai, dẫn đến xô xát và đánh nhau đến mức chảy máu đầu.

Trên toàn cầu

Truyện dân gian Ấn Độ (Nhà xuất bản Khoa học-Xã hội, Hà Nội, 1982, trang 337-338) kể về câu chuyện 'Con voi và bốn người mù'. Bốn người mù đang dò dẫm trên đường thì một con voi tiến đến. Người qua đường kêu lên: 'Hãy tránh cho voi đi!'. Bị kích thích bởi sự tò mò, bốn người mù hỏi: 'Con voi trông như thế nào? Chúng tôi muốn xem thử'. Người qua đường nhờ người quản voi dừng lại. Người quản voi đồng ý và bốn người mù lần lượt sờ vào con voi: người thứ nhất sờ vòi, người thứ hai sờ chân, người thứ ba sờ bụng, và người thứ tư sờ đuôi. Sau đó, người quản voi tiếp tục đi.

Người qua đường hỏi bốn người mù: 'Các anh đã hình dung được con voi ra sao chưa?'. Họ đáp: 'Vâng, bây giờ chúng tôi đã hiểu'. Người qua đường tiếp tục hỏi: 'Vậy con voi như thế nào?'

• Người mù sờ vòi nói: 'Con voi giống như con rắn lớn cuộn tròn lại'.
• Người mù sờ chân nói: 'Không đúng, anh nhầm rồi. Nó giống như cái cột nhà!'.
• Người mù sờ bụng nói: 'Hai bạn sai rồi. Con voi giống như cái thùng chứa nước'.
• Người mù sờ đuôi nói: 'Các bạn đều sai. Nó giống như sợi dây thừng dùng để buộc thuyền'.

Do đó, bốn người mù đều tranh cãi và khẳng định ý kiến của mình. Mỗi người đều có một phần sự thật về con voi vì họ chỉ biết được phần mình sờ thấy.

Trong Kinh Niết Bàn và Kinh Trường A Hàm có kể lại câu chuyện 'Người mù sờ voi' như sau: Ngày xưa, một vị vua đã sai đại thần dắt một con voi đến cho bọn người mù sờ thử. Sau khi bọn người mù đã sờ xong, vua hỏi: “Các ngươi đã biết con voi chưa?”. Họ trả lời: “Biết rồi!”. Vua tiếp tục hỏi: “Vậy con voi trông như thế nào?”.

• Người sờ ngà voi nói: “Con voi giống như cái đòn xóc”.
• Người sờ tai bảo: “Con voi giống như cái quạt”.
• Người sờ đầu voi nói: “Con voi giống như một tảng đá”.
• Người sờ vòi lại nói: “Con voi giống như cái chày”.
• Người sờ mắt voi nói: “Con voi giống như cái hộp gỗ”.
• Người sờ lưng voi khẳng định: “Không phải. Con voi giống như cái giường”.
• Người sờ bụng kêu lên: “Theo tôi, con voi giống như cái thùng lớn”.
• Người sờ đuôi xác nhận: “Đừng cãi nhau nữa, con voi giống như sợi dây thừng”.

Nghe những người mù tranh luận, nhà vua cảm khái nói: 'Người mù rất đông/Tranh nhau về sự thật/Voi chỉ có một hình dáng/Thế nhưng lại có nhiều ý kiến khác nhau' (Trích từ Hồng Phi Mạc: “Cầm hoa mỉm cười”, Nhà xuất bản Bắc Kinh, 1999, trang 30, tiếng Trung).

Giải thích

So sánh

Mặc dù ba câu chuyện có cốt truyện tương tự nhau, nhưng có một số điểm khác biệt. Trong hai phiên bản Ấn Độ, nhân vật được gọi là “người mù”, trong khi phiên bản Việt Nam đổi thành “thầy bói”. Theo hình tượng dân gian Việt Nam, các thầy bói thường là người mù. Cách nhận biết các bộ phận của con voi cũng khác nhau do tập quán và tâm lý dân tộc. Ví dụ, ở Ấn Độ, cái đuôi voi được cảm nhận như sợi dây thừng, còn ở Việt Nam, nó lại giống như cái chổi xể cùn. Cái vòi voi được mô tả như con đỉa ở Việt Nam, trong khi ở Ấn Độ, nó giống như con rắn; chân voi như cột đình ở Ấn Độ, còn ở Việt Nam, nó lại khác. Người qua đường và ông quản tượng trong phiên bản Ấn Độ thân thiện dừng voi lại để cho người mù sờ mà không yêu cầu tiền, trong khi ở Việt Nam, các thầy bói phải biếu tiền để xem.

Truyện Ấn Độ không nhằm châm biếm hay chỉ trích người mù, mặc dù họ có thể không mô tả chính xác, nhưng vẫn phần nào nhận thức được sự thật theo mức độ hiểu biết của mình. Đây là một triết lý nhân sinh, cho thấy rằng mặc dù con voi có một thực thể duy nhất, nhưng mỗi người có cảm nhận khác nhau. Trong quan điểm Phật giáo, con voi tượng trưng cho sự thật sâu xa, trong khi người mù tượng trưng cho chúng sinh với những hiểu biết hạn chế. Câu chuyện phản ánh sự thiếu hiểu biết khi chỉ nhìn từ một góc độ. Nhà vua cảm thán về sự khác biệt trong nhận thức của con người nhưng không chỉ trích.

Truyện ngụ ngôn Việt Nam mang tính châm biếm rõ rệt, khác biệt với thể loại ngụ ngôn. Trong câu chuyện này, người mù được biến thành “thầy bói ế hàng”, và toàn bộ câu chuyện châm biếm những thầy bói không đáng tin cậy. Thầy bói trong truyện không chỉ là người mù mà còn bị chế giễu vì sự thiếu chính xác trong nghề nghiệp của họ. Họ không chỉ mù mà còn xung đột với nhau, dẫn đến việc “xô xát, đánh nhau toạc đầu chảy máu” vì những chuyện nhỏ nhặt. Câu chuyện phản ánh thái độ khinh miệt của người Việt đối với những thầy bói mù và cho thấy cách giải quyết bất đồng của người Việt thường có phần bạo lực hơn so với các phiên bản khác.

Khi so sánh ba phiên bản này, gồm hai phiên bản dân gian Ấn Độ và trong kinh Phật, chúng ta thấy rằng các câu chuyện này đều xuất phát từ những người có sự hiểu biết về nhân loại, họ nhìn thấy bản thân mình trong những người mù, vì thế câu chuyện mang tính chất nhẹ nhàng và thâm sâu, không nhằm chỉ trích người mù. Ngược lại, phiên bản Việt Nam có xu hướng chỉ trích một nhóm thầy bói tầm thường, thu hẹp nội dung để châm biếm họ. Phiên bản Ấn Độ và kinh Phật xuất hiện trước, trong khi phiên bản Việt Nam ra sau và có sự giảm bớt triết lý, tập trung vào việc chế giễu thầy bói. Nó biến câu chuyện thành một bi kịch hài hước về những kẻ dốt nát, những người mù tự phụ gây ra xô xát và đánh nhau.

Ý nghĩa

Câu chuyện thầy bói xem voi phê phán một cách tinh tế và nhẹ nhàng, châm biếm những thầy bói dựa vào cảm nhận hạn chế của mình để phán đoán toàn diện về con voi. Đồng thời, câu chuyện cũng nhấn mạnh sự nguy hiểm của việc tin vào mê tín và bói toán. Qua câu chuyện, người đọc có thể rút ra bài học về việc cần phải có cái nhìn toàn diện và không nên đánh giá sự vật chỉ qua một phần nhỏ hoặc cảm nhận chủ quan. Sự xô xát của các thầy bói cũng là lời nhắc nhở rằng không nên vì bảo vệ quan điểm sai lầm mà dẫn đến xung đột, mà cần phải lắng nghe và phân biệt đúng sai để có nhận xét chính xác.

Để đánh giá đúng bản chất của sự vật hay hiện tượng, cần phải có cái nhìn toàn diện, không chỉ dựa vào các bộ phận riêng lẻ hoặc những nhận thức chủ quan. Quan trọng là phải kết hợp nhiều yếu tố như nghe, nhìn, và cảm nhận, tránh những kết luận vội vàng và phiến diện. Cần học cách lắng nghe và tôn trọng ý kiến của người khác, đồng thời kết hợp với hiểu biết cá nhân để có được đánh giá chính xác và đầy đủ. Việc lắng nghe ý kiến khác không chỉ giúp thu nhận thông tin bổ ích mà còn duy trì các mối quan hệ tốt đẹp và hòa thuận.

• Ngụy biện
• Ngụy biện kiểu rơm
• Chết do quạt: Niềm tin mù quáng
• Cá trích đỏ: Đánh lạc hướng, gây hiểu lầm
• Hái anh đào: Lỗi suy luận
• Phê phán cá nhân
• Các lỗi lập luận trong ngụy biện

• Thiên kiến xác nhận

• E. Bruce Goldstein (2010). Encyclopedia of Perception. SAGE Publications. tr. 492. ISBN 978-1-4129-4081-8., Trích dẫn: 'Ngụ ngôn Hindu cổ về sáu người mù và con voi....'
• C.R. Snyder; Carol E. Ford (2013). Coping with Negative Life Events: Clinical and Social Psychological Perspectives. Springer Science. tr. 12. ISBN 978-1-4757-9865-4.
• John D. Ireland (2007). Udana and the Itivuttaka: Two Classics from the Pali Canon. Buddhist Publication Society. tr. 9, 81–84. ISBN 978-955-24-0164-0.
• E. Bruce Goldstein (2010). Encyclopedia of Perception. SAGE Publications. tr. 492. ISBN 978-1-4129-4081-8.
• Chad Meister (2016). Philosophy of Religion. Palgrave Macmillan. tr. 11–12. ISBN 978-1-137-31475-8.
• Hans H Hock (2005). Edwin Francis Bryant và Laurie L. Patton (biên tập). The Indo-Aryan Controversy: Evidence and Inference in Indian History. Routledge. tr. 282. ISBN 978-0-7007-1463-6.

Liên kết ngoài

• Jalal al-Din Muhammad Rumi. “Book III” . Masnavi I Ma'navi. Edward Henry Whinfield dịch – qua Wikisource.
• Câu chuyện về những người mù và con voi từ www.spiritual-education.org
• Tất cả các bài thơ của Saxe bao gồm bản in gốc của The Blindman and the Elephant Đọc miễn phí và tìm kiếm toàn văn.
• Phiên bản Phật giáo trong Jainism and Buddhism. Udana được lưu trữ bởi Đại học Princeton
• Phiên bản của Jalal ad-Din Muhammad Rumi do A.J. Arberry dịch
• Phiên bản Jainist được lưu trữ bởi Jainworld
• Phiên bản của John Godfrey Saxe được lưu trữ tại Đại học Rice