Nguy hiểm của sự tự mãn ở tuổi trẻ

Lúc 18 tuổi, Benjamin Franklin, sau khi thành công, trở lại Boston, nơi anh đã trốn tránh bảy tháng trước. Anh tự mãn và kiêu căng, mặc bộ vest mới, đeo chiếc đồng hồ và túi tiền để thể hiện cho mọi người, kể cả anh trai, mà anh muốn ấn tượng hơn cả. Mọi hành động của anh giống như một người thợ in ở Philadelphia.

Khi gặp Cotton Mather, một trong những nhân vật được tôn trọng và là kẻ thù cũ, tính cách tự mãn của Benjamin nhanh chóng được thổi phồng. Trong cuộc trò chuyện với Mather, khi đang đi bộ xuống hành lang, Mather đột nhiên kêu lên: “Cúi xuống! Cúi xuống!” Quá hào hứng, Franklin đã va phải một cái xà thấp.

Phản ứng của Mather là một lời cảnh báo rằng, chàng trai, đừng bao giờ tự mãn, hãy khiêm tốn trong cuộc sống, và bạn sẽ tránh được nhiều rủi ro hơn trong cuộc đời.

Những người theo đạo Thiên Chúa tin rằng tự mãn là tội lỗi vì nó là sự dối trá - nó khiến kẻ tự mãn tin rằng họ giỏi hơn họ nghĩ và con người họ giỏi hơn con người mà Chúa tạo ra. Tự mãn dẫn đến ngạo mạn và làm mất đi tính khiêm tốn cũng như sợi dây gắn kết với đồng loại.

Bạn không cần phải là người theo đạo Thiên Chúa để hiểu được triết lý này. Chỉ cần bạn để ý đến sự nghiệp của mình, bạn sẽ nhận ra rằng tự mãn - ngay cả khi đã thành công thực sự - là một kẻ gây sao nhãng và dối trá.

Cyril Connolly đã nói: “Với những kẻ mà Chúa muốn hủy diệt, trước hết Ngài gọi chúng bằng cái tên ‘hứa hẹn’.” Từ 2.500 năm trước, nhà thơ bi ca Theognic đã viết cho người bạn của mình rằng: “Này Kunos, điều đầu tiên mà Chúa ban cho kẻ mà Người định hủy diệt là lòng tự mãn.” Lòng tự mãn mài mòn công cụ quan trọng nhất mà chúng ta cần để thành công: tâm trí. Khả năng học tập, thích nghi, linh hoạt, xây dựng mối quan hệ, tất cả đều bị trì trệ bởi tự mãn. Nguy hiểm hơn cả, điều này có thể xảy ra ở giai đoạn ban đầu hoặc trong quá trình phát triển - khi chúng ta tỏ ra tự mãn như một kẻ mới bắt đầu. Chỉ sau đó, chúng ta mới nhận ra rằng cú đánh đầu ấy chỉ là rủi ro nhẹ nhàng nhất.

Thật ngạc nhiên là một chút thành công cũng có thể khiến chúng ta tin rằng mình siêu việt hơn bất kỳ ai, rằng may mắn và ưu ái là đặc quyền từ khi sinh ra và rằng một kỷ nguyên mới đang mở ra với thế giới. Chúng ta là người được chọn, giọng nói trong đầu vang lên như vậy. Giờ là thời điểm của chúng ta. Đổ thêm dầu vào lửa. Đổ nhiên liệu vào cỗ máy mà chúng ta mới dựng nên.

Tự mãn làm cho một chút thành công nhỏ nhoi trở nên lớn lao. Nó mỉm cười với tài năng của chúng ta, dù những gì chúng ta thể hiện chỉ là một dấu hiệu về những gì sẽ xảy ra. Nó tách rời kẻ tự mãn với thực tế - một cách tinh vi nhưng không quá khéo léo - để thay đổi quan điểm của chúng ta về đúng và sai. Chỉ khi được đảm bảo từ thành công và thực tế, những quan điểm mạnh mẽ này dẫn chúng ta thẳng tiến về ảo tưởng, hoặc thậm chí tệ hơn.

Kiêu hãnh và tự cao tự đại nói rằng:

“Tôi là một doanh nhân vì tôi tự mình khởi nghiệp”

“Tôi sẽ chiến thắng vì tôi đang dẫn đầu”

“Tôi là một tác giả vì tôi đã xuất bản được một cuốn sách”

“Tôi thành công vì tôi làm ra tiền”

Tôi đặc biệt vì tôi được lựa chọn

Tôi quan trọng vì tôi cho rằng mình xứng đáng”

Luôn luôn như vậy, chúng ta thường tận hưởng cảm giác hài lòng giả dối này. Tuy nhiên, mỗi nền văn hóa đều có những lời răn dạy để đánh giá nó. Đừng trước hôi trước khi có kết quả. Đừng đổ nước trước khi bắt cá. Muốn học làm món thịt thỏ, trước hết phải bắt thỏ. Đánh quá mức có thể gây thương tổn. Kiêu hãnh đi trước, thất bại theo sau.

Hãy gọi thái độ đó đúng với bản chất của nó: xảo trá. Nếu bạn làm việc với sự tận tụy, bạn không cần phải giả dối, cũng không cần phải sửa chữa những sai lầm.

Kiêu hãnh là kẻ xâm lược hung ác. John D. Rockefeller, khi còn trẻ, đêm đêm tự nói với bản thân. “Bạn chỉ mới bắt đầu”, ông nói to hoặc ghi vào nhật ký của mình. “Bạn nghĩ bạn đã trở thành một doanh nhân chưa? Hãy cẩn thận, nếu không bạn sẽ bị thất bại – hãy tiến lên mạnh mẽ,”

Trong khi bắt đầu sự nghiệp, Rockefeller đã thu hoạch được một số thành công nhất định – ông tìm được một công việc tốt. Ông tiết kiệm tiền. Ông đầu tư một vài khoản. So với người cha suốt ngày say xỉn và đánh bạc, đây là một thành công không nhỏ. Ông đã chọn đúng con đường. Vì vậy, không khó hiểu khi lòng tự hào về những thành tựu đó – và sự tin rằng ông đang đi đúng đắn – bắt đầu phát triển. Trong những thời điểm thất bại, ông từng la hét vào mặt nhân viên ngân hàng từ chối cho ông vay tiền rằng: “Một ngày nào đó tôi sẽ trở thành người giàu nhất thế giới!”

Rockefeller có thể coi là người duy nhất trên thế giới nói và làm được những điều đó. Ngoài ông ra, có hàng tá kẻ ngu ngốc đã nói những điều tương tự và hoàn toàn tin vào điều đó, coi niềm tin vào tương lai đó như một bước tiến – để rồi không đi được đâu cả, một phần là vì lòng kiêu hãnh chống lại họ và kêu gọi người khác cũng làm như vậy.

Tất cả điều này giải thích tại sao Rockefeller hiểu rõ ông cần phải kiểm soát bản thân và âm thầm thống trị bản ngã của mình. Hàng đêm, ông tự hỏi: “Tôi có phải là một thằng ngốc không? Tôi có đang để số tiền này làm cho tôi tự phụ không?” (Dù số tiền đó chỉ là một số tiền nhỏ.) “Hãy tỉnh táo lên” ông nhắc nhở bản thân. “Đừng mất thăng bằng.

‎Sau này khi suy ngẫm về cuộc đời mình, ông nói rằng: “Tôi cảm thấy kinh hoàng trước sự nguy hiểm của lòng kiêu hãnh. Thật đáng tiếc khi một chút thành công tạm bợ phá hỏng anh ta, làm cho anh ta mất đi sự đánh giá và làm anh ta quên mất bản thân!” Điều này tạo ra một lo lắng bệnh hoạn, nghi ngờ, làm mất đi sự minh bạch, hiện thực và thế giới xung quanh ta. Ngay cả khi chúng ta muốn nhận phản hồi, giữ niềm khao khát và lập kế hoạch cho cuộc sống của mình, lòng kiêu hãnh đã làm mờ đi những nhận thức này. Nói cách khác, nó làm phình to những phần tiêu cực bên trong chúng ta: sự nhạy cảm, cảm giác tội lỗi và khả năng tự tạo ra những điều tiêu cực về bản thân. Trong mặt trận khó khăn mà chúng ta có thể phải đối mặt, sự rực rỡ và tự mãn là những đặc điểm mà chúng ta chưa đủ sẵn lòng chịu đựng. Cái giá phải trả là vô cùng đắt đỏ.

Chiến binh và nhà chinh phạt nổi tiếng Thành Cát Tư Hãn đã dạy bảo các con trai và tướng lãnh của mình trước khi qua đời: “Nếu các ngươi không thể kiềm chế được lòng kiêu hãnh của bản thân, các ngươi sẽ không thể lãnh đạo ai cả. Ông nói với họ rằng làm việc đó còn khó hơn thuần phục một con sư tử hoang dã. Ông thích dùng phép ẩn dụ về núi, rằng ngay những ngọn núi cao nhất cũng có muông thú mà khi chúng đứng trên đó, chúng còn cao hơn núi.

Chúng ta thường cảnh giác trước những điều tiêu cực – những người cản trở ta theo đuổi ước mơ hoặc nghi ngờ những tưởng tượng ta vẽ ra cho chính mình.

Đương nhiên, đây là một rào cản cần phải đề phòng, mặc dù đối phó với nó không khó khăn lắm. Những gì chúng ta ít được rèn luyện – hoặc được dạy ít hơn – là làm thế nào để tự bảo vệ trước sự công nhận và hài lòng, những điều sẽ sớm xuất hiện trên con đường ta đi nếu ta tỏ ra có tiềm năng. Chúng ta không bảo vệ bản thân trước những người, những điều khiến ta thoải mái – hoặc thậm chí quá thoải mái. Nhưng ta phải tự bảo vệ mình trước sự kiêu ngạo và loại bỏ nó ngay – nếu không, nó sẽ phá hủy điều ta mong muốn. Chúng ta phải cảnh giác trước lòng tự tôn và kiêu căng vô ích đó. Flannery O'Connor từng nói: “Kỹ năng đầu tiên của việc biết mình là sự khiêm tốn.” Đó là cách ta chiến đấu với bản ngã, bằng cách hiểu rõ bản thân.

Câu hỏi cần đặt ra khi bạn tự hào là: “Bây giờ tôi đang bỏ lỡ điều gì mà một người khiêm tốn hơn có thể nhận ra? Tôi phải tránh né hay chạy trốn điều gì bằng cách khoe khoang, điên rồ và thêm thắt bịa đặt này?” Tốt hơn hết là nên đặt và trả lời những câu hỏi này trong khi tiền đặt cược còn thấp, chứ không phải chờ đến sau này.

Điều đáng lưu ý là: Chỉ vì bạn im lặng, không có nghĩa bạn không tự hào. Có thể bạn chỉ ngượng ngùng thôi. Chỉ vì bạn không tồi như người khác, không có nghĩa bạn xứng đáng được tôn vinh. Đó không chỉ là một dạng kiêu ngạo, mà thực tế xu hướng này tồn tại trong tất cả mọi người. Chúng ta đều bị ảnh hưởng bởi nó, và thoát khỏi nó luôn là điều tốt hơn.

Khi bạn nghĩ mình giỏi, thực ra đó giống như việc nói to điều đó cho người khác nghe. Vấn đề vẫn là lòng tự kiêu, và nó vẫn rất nguy hiểm. “Điều mà ta tự hào nhất về bản thân sẽ là thứ phá hủy ta,” Montaigne đã viết câu đó lên trần nhà của mình. Đó là một danh ngôn của nhà soạn kịch Menander, và phần còn lại của nó là: “Đừng nghĩ rằng mình phải trở thành ai đó.”

Chúng ta đang bước trên con đường đầy khó khăn, và những người cùng chung hành trình với ta không phải là những người kiêu căng hay thành công, mà là những người đồng hành chân thành. Chúng ta cần nhận ra bản thân mình và thấu hiểu rằng vẫn còn một hành trình dài phía trước, với vô số thử thách cần vượt qua.

Sau khi va phải sự thất vọng và lắng nghe lời khuyên từ Mather, Franklin dành cả cuộc đời để chống lại sự tự cao, vì ông hiểu rõ rằng sự kiêu hãnh sẽ gây ra nhiều trở ngại trong cuộc sống. Mặc dù có những thành công lớn lao trong nhiều lĩnh vực – tiền bạc, danh vọng, quyền lực – Franklin vẫn không phải đối mặt một mình với những “nỗi đau của kẻ tự phụ,” những đau đớn và mất mát mà kiêu hãnh, lòng tham và ích kỷ mang lại.