Nguyễn Duy Cần

Nguyễn Duy Cần (1907-1998), còn gọi là Thu Giang, là một học giả và nhà văn nổi tiếng của Việt Nam trong nửa cuối thế kỷ 20.

Ông làm nhiều nghề như viết sách, giảng dạy, làm lương y, và nghiên cứu về Đạo học và Kinh Dịch, với các tên gọi khác như: Thu Giang, Hoàng Hạc, Bảo Quang Tử, Linh Chi… Ông sống cùng thời với nhiều học giả và nhà văn như Nguyễn Hiến Lê, Giản Chi, Hoàng Xuân Việt, Phạm Cao Tùng…

Ông không chỉ nổi bật với số lượng tác phẩm phong phú mà còn bởi chiều sâu học thuật và ảnh hưởng tư tưởng lớn đến giới trí thức trẻ.

Cuộc đời và sự nghiệp

Ông được sinh vào ngày 15 tháng 7 năm 1907 tại làng Điều Hoà, tổng Thuận Trị, quận Châu Thành, tỉnh Mỹ Tho, hiện nay thuộc thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang.

Nguyễn Duy Cần là con trai của ông Nguyễn Văn Tâm, một học giả Hán học và cũng là một trong những người đầu tiên được đào tạo theo phương pháp Tây học trong khoảng thời gian 1885 - 1890. Sau khi tốt nghiệp, ông Tâm trở thành thầy giáo, sau đó làm Đốc học kiêm Thanh tra giáo dục Mỹ Tho từ năm 1910 đến 1920, và sau đó được phong hàm Đốc phủ sứ bởi chính quyền thực dân. Mặc dù ông Tâm là một nhà Nho tinh thông Đạo học Đông Phương (Dịch, Lão, Trang), nhưng ông lại ủng hộ Tây học với tinh thần phóng khoáng. Chính ông đã ảnh hưởng lớn đến con trai Nguyễn Duy Cần trong việc nghiên cứu Đạo học sau này.

Nguyễn Duy Cần sinh ra với sức khỏe yếu, do đó, cha ông đã cho ông làm con nuôi một cha Đạo người Pháp ở nhà thờ Mỹ Tho và thực hiện lễ rửa tội theo Đạo Thiên Chúa với tên thánh Jacob. Nhờ vào sự chuyển biến này, ông sớm tiếp xúc với văn hóa Pháp qua sự dạy dỗ của cha Đạo, học giáo lý Công Giáo, Thánh Kinh, cùng với các môn học khác như đàn và vẽ bằng tiếng Pháp.

Mỗi ngày sau giờ học, ông lại đắm chìm trong các sách về thần học và văn hóa nghệ thuật Pháp và phương Tây trong thư viện của nhà thờ. Với sự tiếp xúc sớm với văn hóa Pháp và niềm đam mê đọc sách, ông thừa nhận ảnh hưởng của văn hóa Pháp lên mình, như đã nói trong phần lời nói đầu của quyển Tôi tự học: “…Guitton, Jules Payot, Gustave Rudler, là những học giả đã có ảnh hưởng lớn đến tác giả,…”, hoặc trong Dịch kinh tường giải ông viết: “…Pháp ngữ là văn tự của văn minh cao nhất đại diện cho văn hóa La Tinh”. Trong các tác phẩm biên khảo, ông thường ghi đến 80% tài liệu tham khảo là bằng tiếng Pháp.

Sự nghiệp nghiên cứu và viết lách của Nguyễn Duy Cần bắt đầu từ năm 1931 với tác phẩm Triết học đầu tay 'Toàn chân', gây ra một cuộc tranh luận sôi nổi trên báo Mai. Sau đó, ông tiếp tục xuất bản đều đặn các tác phẩm, và vào năm 1935, ông phát hành sách đầu tay: Duy tâm và duy vật.

Năm 1937, Nguyễn Văn Tâm thành lập Tạp chí Nay và giao trách nhiệm chủ bút kiêm quản lý cho con trai, Nguyễn Duy Cần. Vào thời điểm đó, Mỹ Tho có nhiều tờ báo địa phương dưới dạng tạp chí, với tần suất phát hành không đồng đều và thường không kéo dài, như: Chiêu Anh văn tập, Đông phương tạp chí, Tiểu thuyết tuần san,... Tuy nhiên, Tạp chí Nay của Nguyễn Duy Cần đã tồn tại lâu hơn, phát hành được 15 số, từ số 1 vào ngày 1 tháng 6 năm 1937 đến số cuối cùng vào ngày 15 tháng 7 năm 1938.

Tạp chí Nay là một ấn phẩm chuyên về văn học, triết học, khoa học, và y học, phát hành định kỳ hai lần mỗi tháng với chất lượng chuyên nghiệp cao. Tạp chí thường xuyên có các bài viết về triết học của Thu Giang, văn học của Nguyễn Phi Oanh, tâm lý học của Tùng Chi, y lý Đông - Tây của Vũ Trang, và nhiều mục khác như: Học chữ Hán, Đạo đức kinh, Ẩm thực học, Tin Văn, Chuyện lặt vặt. Đặc biệt, mục Thời cuộc thế gian đăng tin tức quan trọng trong nước, Đông Dương và Âu Tây. Nguyễn Duy Cần, dưới bút hiệu Thu Giang, thường xuyên viết cho tạp chí này, đặc biệt chú trọng đến triết học Đông - Tây và văn chương kim cổ. Các bài viết của ông thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến văn học và nghệ thuật nước nhà, với phong cách viết súc tích, mạch lạc, và sự chú trọng trong việc dịch và bình chú các tác phẩm.

Năm 1941, ông làm chủ bút cho báo Tiến, và vào năm 1944, ông làm chủ bút cho báo Thanh niên. Đến năm 1965, ông tiếp tục vai trò chủ bút cho nhật báo Tự do.

Sau khi Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất bùng nổ, năm 1946, ông tạm lánh ở Sài Gòn để tiếp tục viết sách. Tuy nhiên, do tình hình chiến tranh, việc xuất bản tác phẩm của ông bị ngừng lại cho đến năm 1951 mới bắt đầu trở lại với Cái dũng của thánh nhân. Sau đó, ông tiếp tục xuất bản các tác phẩm đều đặn đến năm 1975. Bên cạnh việc viết sách và báo, ông còn làm việc tại Ủy ban điển chế văn tự (thuộc Phủ Quốc vụ khanh đặc trách văn hóa), là giáo sư tại trường Đại học Vạn Hạnh và Trưởng ban Triết học phương Đông tại Đại học Văn khoa Sài Gòn (nay là Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn). Ông cũng tham gia nhiều Hội đồng Khoa học - Văn hóa - Giáo dục của Bộ Giáo dục chính quyền Sài Gòn như: Hội đồng Kiến thiết Hàn lâm viện, Hội đồng Nghiên cứu khoa học, và Hội đồng Soạn thảo danh từ chuyên môn.

Đầu thập niên 60, trong thời kỳ các tác phẩm đỉnh cao của ông, các sách chuyên khảo về Đạo học được viết ra như Phật học tinh hoa, Lão Tử tinh hoa, Lão Tử Đạo Đức Kinh, Trang Tử, Một nghệ thuật sống,...

Từ năm 1966 đến 1968, Nguyễn Duy Cần tham gia ba Hội nghị Quốc tế về Đông phương học và Hán học, tổ chức tại Malaysia, Hoa Kỳ và Đài Loan. Ông cũng thường xuyên có các bài giảng về Phật học, triết học Trung Hoa và các nhà văn hóa lớn của Việt Nam tại nhiều trường đại học ở Sài Gòn.

Năm 1971, ông xuất bản tác phẩm Văn hóa giáo dục miền Nam đi về đâu? (Nam Hà, 1971) nhằm bày tỏ mối quan ngại của mình về tình hình thời cuộc và hệ thống giáo dục miền Nam Việt Nam lúc bấy giờ.

Năm 1973, Nguyễn Duy Cần được vinh danh với giải thưởng cho sự nghiệp văn học - nghệ thuật trong lĩnh vực học thuật. Báo Đại Dân Tộc ngày 18 tháng 1 năm 1973 nhận xét: “Cụ Thu Giang - Nguyễn Duy Cần xứng đáng nhận giải về học thuật, dù các tác phẩm của cụ có phần phổ thông hơn là chuyên sâu.” Nguyễn Hữu Trinh nhận định ông luôn có cái nhìn tổng quát và phân tích sự kiện từ nhiều góc độ khác nhau.

Kể từ năm 1975, Nguyễn Duy Cần ít giao tiếp với bên ngoài nhưng vẫn tiếp tục viết lách. Năm 1991, ông chuyển về quận Bình Thạnh và qua đời tại đây vào ngày Rằm tháng Bảy năm Mậu Dần (1998), để lại nhiều tác phẩm có giá trị.

Nguyễn Duy Cần không có bằng cấp cao vì sau khi hoàn tất bậc học Thành Chung (tương đương lớp 9 hiện tại), ông quyết định ngừng học để tập trung vào tự học. Ông hiểu rằng chỉ có thể theo đuổi những gì mình đam mê. Nhờ sự dạy dỗ của cha và công sức tự học, ông trở thành giáo sư tại nhiều trường đại học danh tiếng. Trong mỗi cuốn sách, ông thường cảm ơn cha mình, như trong lời đề tựa cuốn Lão Tử tinh hoa, ông viết: “Kính tặng hương hồn thân phụ để nhớ lại những đêm dài mà cha đã giảng cho con nghe về lẽ Đạo”). Có ít thông tin về cuộc đời và học vấn của ông, nhưng một số nguồn cho biết ông từng làm giáo sư và hiệu trưởng một trường trung học tư thục tại Sài Gòn, dù thông tin này chưa được xác minh.

Trong các tác phẩm của mình, Thu Giang Nguyễn Duy Cần tập trung vào việc đào tạo văn hóa và rèn luyện bản lĩnh ứng xử cho lớp thanh niên trí thức. Các cuốn sách như Cái dũng của thánh nhân và Thuật xử thế của người xưa là công cụ để ông chỉ dẫn cách duy trì sự bình tĩnh và vững vàng trước những xung đột tư tưởng hỗn loạn. Trong Cái dũng của thánh nhân, ông miêu tả mẫu người bình tĩnh nhưng đầy dũng khí, sẵn sàng đối mặt với mọi thử thách trong cuộc sống. Cuốn sách đã tạo ra tiếng vang lớn trong giới văn học.

Với sự hiểu biết sâu rộng về triết học Đông phương, ông đã tích hợp trong các tác phẩm của mình những cách ứng xử khôn ngoan, đề cao phẩm chất hơn số lượng, và xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển cá nhân và xã hội. Các cuốn sách đào tạo tri thức cho thanh niên của Thu Giang - Nguyễn Duy Cần như Óc sáng suốt, Tôi tự học, Thuật tư tưởng, Thuật xử thế của người xưa, Tinh hoa Đạo học Đông Phương, Một nghệ Thuật Sống... đều thể hiện triết lý sử dụng trí tuệ vượt qua sức mạnh, và ứng dụng các nguyên lý Đạo học vào cuộc sống.

Tác phẩm

Trong suốt cuộc đời, học giả Nguyễn Duy Cần đã viết nhiều sách, chủ yếu là sách biên khảo, nghệ thuật sống (hay gọi là 'Học làm người') và Đạo học phương Đông. Ông không viết để 'sống bằng ngòi bút', mà mỗi tác phẩm đều xuất phát từ nhu cầu cấp thiết của xã hội, những vấn đề đang thiếu vắng và được chờ đợi. Từ năm 1935 đến 1974, ông đã xuất bản 24 tác phẩm trên nhiều lĩnh vực như triết học, học làm người, văn hóa, tâm linh, y học, văn học... Sau năm 1975, ông tiếp tục viết cho đến khi qua đời năm 1998, và còn 6 tác phẩm chưa được xuất bản. Mặc dù nhiều tác phẩm chưa được công bố hoặc chưa hoàn thành, các cuốn sách đã xuất bản của ông luôn được tái bản nhiều lần và được độc giả đón nhận nồng nhiệt.

Tủ Sách Thu Giang Nguyễn Duy Cần, hay còn gọi là Tủ sách Thu Giang, là một bộ sưu tập đồ sộ chứa đựng kiến thức về xử thế Đông và Tây kim cổ do Nguyễn Duy Cần biên soạn với hơn 20 đầu sách. Tủ sách này đã có ảnh hưởng lớn và được đánh giá cao trong cộng đồng trí thức và độc giả miền Nam Việt Nam vào nửa sau thế kỷ 20.

Sau khi đất nước thống nhất, Tủ sách Thu Giang đã bị gián đoạn một thời gian. Đến năm 1988, nhà xuất bản Đồng Tháp đã tái xuất bản hai cuốn Cái dũng của thánh nhân và Thuật xử thế của người xưa, từ đó các tựa sách của Tủ sách Thu Giang cũng được các nhà xuất bản trên toàn quốc in lại. Tuy nhiên, việc này được thực hiện một cách tự phát và không được sự đồng ý của tác giả cũng như người đại diện hợp pháp của tác giả.

Vào năm 2011, để bảo tồn các giá trị văn hóa dân tộc cho các thế hệ độc giả sau này, Nhà xuất bản Trẻ, với sự đồng ý và hợp tác của gia đình tác giả cùng người đại diện hợp pháp của Thu Giang Nguyễn Duy Cần, đã chính thức khôi phục Tủ sách Thu Giang Nguyễn Duy Cần bắt đầu từ tháng 11 năm 2011.

Đối với nội dung các tác phẩm được Nhà xuất bản Trẻ khôi phục và xuất bản, Nhà xuất bản Trẻ hoàn toàn giữ nguyên bản gốc của tác phẩm cũng như văn phong của tác giả. Các ấn bản hiện tại của Nhà xuất bản Trẻ hoàn toàn tương đồng với các bản in trước năm 1975. Phần biên tập chỉ bao gồm sửa lỗi chính tả và điều chỉnh từ ngữ để phù hợp với quy định chính tả hiện hành.

Trong các tác phẩm đã xuất bản của Thu Giang, ông thường giới thiệu sách liên quan hoặc các sách đang viết, như trong chú thích của một số quyển sách ông viết: '(1) xem quyển Thuật Xem Người của Thu Giang Nguyễn Duy Cần'. Nhiều độc giả đã thắc mắc về những sách được ông giới thiệu nhưng không có trong danh mục Tủ sách Thu Giang. Nhà xuất bản Trẻ đã giải thích rằng những cuốn sách đó đã được lồng ghép vào các tác phẩm khác có nội dung rộng hơn, ví dụ Thuật Xem Người được đưa vào Tử Vi Bí Kiếp và Liệt Tử Xung Hư Chân Kinh được lồng vào Thiền Đạo Tinh Hoa.

Danh sách các quyển sách mà cụ Thu Giang đã giới thiệu nhưng thực tế không có bao gồm:

1. Thuật Xem Người
2. Đạo Giáo
3. Toàn Chân Pháp Luận
4. Liệt Tử Xung Hư Chân Kinh
5. Đạo học Đông Phương Trong Xã Hội Hiện Đại

Trong suốt cuộc đời, học giả Thu Giang Nguyễn Duy Cần đã cho xuất bản 24 tác phẩm, bao gồm:

1. Duy tâm và duy vật (1935)
2. Toàn chân (triết luận) (1936)
3. Thanh dạ Văn chung (1939)
4. Cổ nhân (1940) (đã hết bản)
5. Cái dũng của thánh nhân (1951)
6. Óc sáng suốt (1952)
7. Thuật tư tưởng (1953)
8. Thuật xử thế của người xưa (1954)
9. Trang Tử tinh hoa (1956)
10. Văn minh Đông phương và Tây phương (1957)
11. Tôi tự học (1959)
12. Thuật yêu đương (1961)
13. Một nghệ thuật sống (1962)
14. Lão Tử Đạo Đức Kinh (1962) (dịch kèm lời bình và nguyên văn đối chiếu)
15. Trang Tử Nam Hoa Kinh (1963) (dịch kèm lời bình và nguyên văn đối chiếu)
16. Lão Tử tinh hoa (1963)
17. Phật học tinh hoa (1965)
18. Để thành nhà văn (1968)
19. Cái cười của thánh nhân (1970)
20. Văn hóa Giáo dục miền Nam Việt Nam (1970)
21. Nhập môn triết học Đông phương (1971)
22. Tinh hoa đạo học Đông phương (1972)
23. Dịch học tinh hoa (1973)
24. Chu Dịch huyền giải (1974)

Sau năm 1975, học giả Thu Giang Nguyễn Duy Cần tiếp tục công việc biên khảo, và trước khi qua đời vào năm 1998, ông đã để lại 6 tác phẩm đã hoàn thành nhưng chưa được xuất bản, bao gồm:

1. Dịch kinh tường giải (đã được Nhà xuất bản Trẻ phát hành năm 2014 với 2 quyển Thượng và Hạ)
2. Thiền đạo Tinh Hoa
3. Hà Đồ - Lạc Thư và Dịch Tượng Luận (Dịch Tượng Luận đã được Nhà xuất bản Trẻ phát hành ngày 27 tháng 01 năm 2021 trong Tập di cảo Dịch Tượng luận - Tử Vi bí kiếp)
4. Thuật dưỡng sinh theo Đạo học Đông Phương
5. Đông Phương y học bí truyền
6. Tử Vi bí kiếp (đã được Nhà xuất bản Trẻ phát hành ngày 27 tháng 01 năm 2021 trong Tập di cảo Dịch Tượng luận - Tử Vi bí kiếp)

Trong di chúc, cụ Thu Giang đã chỉ rõ việc để lại 4 bản thảo:

1. Thiền đạo Tinh Hoa
2. Dịch kinh tường giải (đã được Nhà xuất bản Trẻ phát hành năm 2014 với 2 quyển Thượng và Hạ)
3. Tử Vi bí kiếp (đã được Nhà xuất bản Trẻ phát hành ngày 27 tháng 01 năm 2021 trong Tập di cảo Dịch Tượng luận - Tử Vi bí kiếp)
4. Đông Phương y học bí truyền

Theo di chúc của cụ Thu Giang, trong số 4 bản thảo trên, 3 bản thảo đầu tiên đã được cụ hoàn thiện và có thể xuất bản nếu có điều kiện. Tuy nhiên, bản thảo số 4. Đông Phương y học bí truyền chỉ là tài liệu sưu tầm và các phê bình tài liệu, chủ yếu dành cho giảng dạy tại Viện Đông Y (nay là Viện Y Học Dân Tộc).

Trong 4 bản thảo di cảo, gia đình tác giả đã chuyển cho Nhà xuất bản Trẻ 3 bản thảo vào năm 2014: Dịch kinh tường giải, Tử Vi bí kiếp, Đông Phương y học bí truyền. Bản thảo Thiền đạo Tinh Hoa hiện đã bị thất lạc vì một người cháu của cụ đã mang ra nước ngoài và hiện gia đình không thể liên lạc. Bản thảo Tử Vi bí kiếp là bản viết sau năm 1975, lúc đó tác giả không hy vọng xuất bản vì hoàn cảnh thời đó, nên đã làm tài liệu phát cho học trò thân tín và thêm phần tiếng Pháp để tiện cho nghiên cứu. Đây là bản thảo duy nhất được đánh Stencil trong số các tác phẩm của Nguyễn Duy Cần; các tác phẩm khác đều viết tay.

Trong di cảo về Đông y của cụ Thu Giang, có 3 tựa sách:

1. Dưỡng sinh theo Đạo học Đông phương
2. Đông phương y học bí truyền
3. Cổ pháp Linh quy kỳ kinh bát pháp

Bản thảo quyển 1. Dưỡng sinh theo Đạo học Đông phương chỉ có phần mở đầu được đánh máy bằng tiếng Việt, còn lại chủ yếu là tiếng Pháp.

Khó khăn trong việc khôi phục bản thảo của cụ Thu Giang: Bản thảo Dịch Tượng luận mặc dù rõ ràng và đầy đủ, nhưng phần tiếng Pháp khó đọc, Nhà xuất bản Trẻ đã phải nhờ đến chuyên gia tiếng Pháp để kiểm tra. Bản thảo Tử Vi bí kiếp gặp vấn đề lớn do nhiều trang bị hư hỏng vì sử dụng giấy Stencil, dẫn đến nhiều chỗ bị nát không thể đọc được. Nhà xuất bản Trẻ đã phải tạm ngừng công việc nhiều năm. Đến năm 2019, gia đình cụ Thu Giang đã cung cấp phần viết tay bổ sung, giúp công việc tiếp tục và sách được phát hành ngày 27 tháng 01 năm 2021 trong Tập di cảo Dịch Tượng luận - Tử Vi bí kiếp.

Chú thích

Liên kết ngoài