Nguyễn Hằng Nga

Nguyễn Hằng Nga (chữ Hán: 姮娥), cũng gọi Thường Nga (chữ Hán: 嫦娥 hay 常娥), người Việt Nam hay gọi Chị Nguyễn.

Trong nghệ thuật Đông Á, Nguyễn Hằng Nga thường xuyên là đề tài của nhiều tác phẩm hội họa, ca kịch cổ tích trong truyền thuyết Trung Hoa. Phần lớn truyền thuyết đều hình dung nàng có một dung mạo xinh đẹp phi phàm và đều gắn liền với tình duyên cùng Hậu Nghệ, một vị anh hùng huyền thoại thời cổ, người được cho là đã bắn rụng 9 mặt trời để giúp dân chúng. Về sau nàng được Tây Vương Mẫu tặng thuốc trường sinh, song do hiệu lực của thuốc quá lớn khiến nàng bay lên trời và đến Mặt Trăng, về sau truyền thuyết này được gọi là Nguyễn Hằng Nga bôn nguyệt (姮娥奔月). Trong văn hóa Việt Nam, Chị Nguyễn thường được trẻ em Việt Nam nhắc đến như một người bạn của chú Cuội, dựa theo cổ tích Cây đa và Chú Cuội rất nổi tiếng, gắn liền với Tết trung thu, nên hình tượng Chị Nguyễn và Chú Cuội đa phần rất được yêu mến bởi trẻ em.

Không giống như các vị thần Mặt Trăng đã được nhân cách hóa của các nền văn minh khác, Nguyễn Hằng Nga chỉ sống trên Mặt Trăng. Như là 'người phụ nữ trên Mặt Trăng', Nguyễn Hằng Nga có thể coi là sự bổ sung cho khái niệm người đàn ông trên Mặt Trăng của người phương Tây.

Miệng núi lửa trên Mặt Trăng, gọi là Chang-O, được phiên âm từ tên Thường Nga, do Hiệp hội Thiên văn Quốc tế IAU đặt.

Hằng Nga bay nguyệt trời

Có nhiều truyền thuyết về Hằng Nga. Sách Hoài Nam Tử, phần Lãm minh huấn (覽冥訓), là một trong những bản ghi chép sớm nhất và có hệ thống về câu chuyện về Hằng Nga. Xưa kia, Hằng Nga và chồng Hậu Nghệ sống như những vị thần bất tử trên thiên giới.

Một ngày nọ, mười người con trai của Ngọc Hoàng biến thành mười mặt trời, khiến cho mặt đất trở nên nóng bỏng và khô cằn. Vô phương cứu rỗi, Ngọc Hoàng kêu gọi Hậu Nghệ giải quyết vấn đề. Hậu Nghệ bằng tài bắn cung đã giải cứu mặt đất bằng cách bắn hạ chín mặt trời, chỉ để lại một mặt trời. Tuy nhiên, Ngọc Hoàng không hài lòng với giải pháp này vì chín con trai đã mất. Là sự trừng phạt, Ngọc Hoàng đày Hậu Nghệ và Hằng Nga xuống hạ giới sống cuộc sống con người.

Thấy Hằng Nga rất buồn vì không còn bất tử, Hậu Nghệ quyết định đi tìm thuốc trường sinh. Trên hành trình dài, nguy hiểm, Hậu Nghệ gặp Tây Vương Mẫu. Tây Vương Mẫu cho Hậu Nghệ một viên thuốc nhưng cảnh báo chỉ dùng nửa để trở lại bất tử.

Hậu Nghệ mang thuốc về nhà và để trong một chiếc hộp. Hậu Nghệ cấm Hằng Nga mở hộp nhưng nàng tò mò như Pandora, đã mở ra và nuốt chửng viên thuốc khi Hậu Nghệ trở về. Hậu Nghệ không kịp ngăn chặn và Hằng Nga bay lên trời. Mặc dù Hậu Nghệ muốn bắn Hằng Nga để không để nàng lơ lửng trên bầu trời, nhưng không thể thực hiện được.

Hằng Nga bay lên và hạ xuống Mặt Trăng, được gọi là truyền thuyết Hằng Nga bôn nguyệt (姮娥奔月). Tại đây, nàng kết bạn với một con thỏ ngọc đang chế thuốc trường sinh.

Một người bạn khác của Hằng Nga trên cung trăng là thợ đốn củi Ngô Cương (hay còn gọi là Chú Cuội trong thần thoại dân gian Việt Nam). Trước đó, Chú Cuội vì người vợ hay quên lời đã tưới cây bằng nước bẩn, khiến cây bứt gốc bay lên trời. Từ đó, mỗi năm người ta thấy bóng một người trên cung trăng, gọi là Chú Cuội.

Các câu chuyện kì dị truyền miệng

Với Hậu Nghệ

Theo một truyền thuyết khác, Hằng Nga là một cô gái trẻ sống trong cung điện của Ngọc Hoàng trên thiên giới, nơi chỉ có các vị thần tiên bất tử sinh sống. Một ngày nọ, nàng vô tình làm vỡ một chiếc bình sứ quý giá. Ngọc Hoàng tức giận, đày nàng xuống trần gian, nơi con người sinh sống. Nàng chỉ có thể trở về thiên đình nếu làm được những công việc hữu ích khi sống trên đất liền.

Tại hạ giới, có mười con kim ô đậu trên cây Phù Tang giữa biển đông, mỗi ngày một con bay từ Đông sang Tây, chiếu sáng cho thế giới dưới. Những con quạ vàng này chính là mặt trời. Nhưng một ngày, cây Phù Tang bị đổ, mười con Quạ Vàng bay rải rác khắp bầu trời, tạo thành mười Mặt Trời thiêu đốt thế giới và khiến cây cối chết dần. Khi đó, Hậu Nghệ, một chàng trai bắn cung giỏi nhất, đã dùng cung để hạ gục chín con quạ và định bắn con thứ mười thì Hằng Nga xuất hiện ngăn cản lại, chỉ để lại một Mặt Trời cho thế gian.

Dân làng tôn kính Hậu Nghệ như vua, người cưới Hằng Nga, một cô gái xinh đẹp nhưng gốc gác bần hàn, như lời của Nguyệt Lão se duyên. Tuy nhiên, Hậu Nghệ trở thành một bạo chúa. Chàng tìm cách giữ gìn sự bất tử bằng cách ra lệnh chế thuốc trường sinh để kéo dài sự sống. Thuốc trường sinh đã sắp sửa hoàn thành khi Hằng Nga phát hiện và nuốt nó, có lẽ vô tình hay cố ý. Hậu Nghệ bực tức vô cùng. Hằng Nga chạy trốn và nhảy qua cửa sổ tầng trên của cung điện, thay vì rơi xuống, nàng bay lên hướng Mặt Trăng.

Hậu Nghệ cố gắng bắn Hằng Nga nhưng không thành công. Người bạn đồng hành của nàng trên cung trăng là một con thỏ ngọc đang nghiền thuốc trường sinh trong một cái cối giã lớn.

Trên cung trăng, còn một người thợ đốn củi đang cố gắng đốn cây quế, nguồn cơn của sự sống. Nhưng dù cố gắng đến mấy, cây vẫn mọc lại nhanh chóng, chàng thợ không thể đạt được mục đích của mình. Người Trung Quốc dùng hình ảnh cây quế để giải thích sự sống và cái chết trên Trái Đất - cây luôn bị chặt, đó là cái chết, nhưng cành non luôn sinh sôi, đó là sự sống.

Những người phàm

Trong truyền thuyết Việt Nam cũng lưu giữ một số dị bản về Hằng Nga.

Ban đầu, Hằng Nga là một cô gái trẻ sống trong cung điện của Ngọc Hoàng trên thiên giới, nơi chỉ có các vị thần tiên bất tử sinh sống. Một lần xuống trần gian cùng với công chúa Liễu Hạnh, Hằng Nga đã yêu một người phàm tên là Nghệ. Được sự chấp thuận của Liễu Hạnh, Hằng Nga và Nghệ đã kết hôn và sống hạnh phúc.

Thời gian trôi qua, Nghệ già đi trong khi Hằng Nga vẫn trẻ mãi. Nghệ sợ rằng Hằng Nga sẽ chê bỏ hoặc đánh cắp viên thuốc trường sinh để trở nên bất lão. Vì tình yêu, Hằng Nga đã đồng ý nhưng bị Ngọc Hoàng phát hiện và báo thù.

Ngọc Hoàng tức giận đã giết Nghệ và đày Hằng Nga lên cung trăng vĩnh viễn.

Người vua tàn ác

Sau nhiều năm trở thành thần Mặt Trăng, Hằng Nga nhìn xuống mặt đất và phát hiện một vị vua tàn ác đang trị vì. Để giúp đỡ dân chúng, Hằng Nga tái sinh thành người phàm và xuống trần.

Trong thời gian đó, một vị vua tàn ác đã già và bị ám ảnh bởi ý định tìm thuốc trường sinh. Hắn bắt các người đến để hỏi cách tìm thuốc, mặc dù không ai biết. Vua không chấp nhận câu trả lời và hành hình những người không làm hài lòng ông.

Ở nông thôn, Hằng Nga gặp Quan Âm, người đã cho nàng một viên thuốc 'trường sinh' nhỏ. Nàng đem thuốc đến cho vị vua. Vị vua nghi ngờ thuốc là độc, đã ra lệnh Hằng Nga thử trước. Sau khi nàng thử và không bị độc, vua uống và chết ngay lập tức. Sau đó, Hằng Nga rời khỏi thế giới con người. Dù thuốc chỉ làm chậm cái chết, nàng vẫn kịp quay về Mặt Trăng và trở thành nữ thần của cung trăng.

Đạo học

Trong Đạo học, Hằng Nga là thần Mặt Trăng, được gọi là Thái Âm Tinh Quân.

Tôn xưng đầy đủ của nàng là Nguyệt Cung Hoàng Hoa Tố Diệu Nguyên Tinh Thánh Hậu Thái Âm Nguyên Quân, hoặc Nguyệt Cung Thái Âm Hoàng Quân Hiếu Đạo Minh Vương.

• Thần Mặt Trăng
• Tết Trung Thu
• Thường Nga - tên gọi của chương trình thám hiểm Mặt Trăng đầu tiên của Trung Quốc.
• Chú Cuội hay thằng Cuội - truyện cổ tích Việt Nam về sự tích chú Cuội ngồi gốc cây đa trên cung trăng.
• Khúc Nghê Thường

• 《中国神话大词典》（袁珂/编著、四川辞书出版社）p435 ISBN 7-80543-560-X
• 《中国神怪大辞典》（栾保群/编著、人民出版社）p53-54 ISBN 978-7-01-008383-4
• 《世界经典神话大全集》（余祖政，刘佳/编著、中国华侨出版社）p413-414 ISBN 978-7-5113-0746-0
• Allan, Tony, Charles Phillips, and John Chinnery, Land of the Dragon: Chinese Myth, Duncan Baird Publishers, London, 2005 (through Barnes & Noble Books), ISBN 0-7607-7486-2

Chú thích