Nguyễn Thế Hoàng Linh: Sáng tạo thơ như thiên tài

Hãy để cho độc giả và thời gian làm sáng tỏ, thay vì rơi vào những lời rập khuôn. Lối tránh né này cũng khéo léo không kém việc đưa mọi thứ vào vùng bí ẩn. Nó còn giúp thêm sự ma mị cho nghệ thuật viết. Tuy nhiên, quên mất rằng độc giả cần phải là những người hiểu biết về văn học và thời gian cần phải là thời gian dành cho sự phát triển văn học – những thứ mà chúng ta đang thiếu.

Hai câu thơ của Nguyễn Thế Hoàng Linh thực sự thể hiện bản chất của anh ta:

Một chàng trai hai mươi tuổi ngồi mời rượu các vị tiền bối, ngồi cao ngạo. Tư thế lịch lãm, bình đẳng. Anh ta có thể mời rượu nhiều người nhưng chúc rượu chỉ một lần hiếm có này, chỉ với các bậc thôi. Văn chương. Kiêu căng như cái chữ niềm vui bị chia cắt kia. Mà lại cũng rất tôn trọng biết ơn.

Người chàng ấy không phải là bình thường. Dường như có ai đó nói xôn xao bên tai khi đọc những bài thơ của chàng trai hai mươi tuổi. Trẻ trung đến nỗi đôi khi ngây thơ, nhưng cũng trưởng thành và xa cách với những gì phù phiếm mà thơ trẻ thường gặp phải. Trẻ, nhưng đã sâu đậm những ý nghĩa cao cả, quyết tâm tin rằng mình có thể làm một điều gì đó vĩ đại hơn cuộc sống hàng ngày mệt mỏi, quyết tâm hiến dâng cả máu và nước mắt:

tôi ngửi thấy hương ai khóc
khi vô tình nhìn vào gương
ngửi thấy mùi tương lai chín
khi gieo máu xuống con đường
Nhưng không phải là mù quáng mà là sự trải nghiệm lý trí:

tôi ngửi thấy hương ánh sáng
khi bóp nhẹ vào khe đêm sâu
ngửi thấy mùi mâu thuẫn đắng
khi tôi và chính tôi khác biệt
(Ngồi)

Thơ của Linh khiến người đọc tin tưởng. Tin rằng anh ấy chân thành và trong sáng. Tin rằng anh ấy không phù phiếm màu mè. Đó là thứ thơ làm thử cho những điều sặc sỡ xoắn vặn hình thức và câu chữ, hoặc giả vờ khệnh khạng cụ non.

Những ai thường lo sợ trước sự dễ dàng của thơ lục bát có thể sẽ vui mừng trước những bài thơ như thế này:

Thằng nhóc

thằng nhóc mới chục tuổi đầu
đã lâu không khóc
đã lâu không cười
thằng nhóc ấy mới tròn mười
người ta đã gọi: kiếp người
vậy ?
thằng nhóc ngoan?
thằng nhóc hư?
chẳng ai biết nữa
dường như
là buồn
hình như thằng nhóc ấy luôn
tìm trong nỗi đau khổ
những nguồn thương yêu
đôi khi trốn chạy khỏi buổi chiều
ngồi im lặng suy ngẫm
những điều
hồn nhiên

Giản dị đến mức gần gũi với cổ điển. Đó là thơ của một người tuổi hai mươi. Thơ của tuổi hai mươi hiện nay thường để lại ấn tượng về sự sáng tạo mới mẻ, những câu văn phức tạp, những ý niệm đối lập sắp xếp cạnh nhau một cách khéo léo để người đọc tự hiểu. Điều đó cũng tốt. Có lẽ những người trẻ làm thơ cũng nên tiếp cận từ những kiến thức cơ bản, từ những thể thơ cổ điển trước khi đào sâu vào. Sự đào sâu đó mới thực sự đầy ấn tượng. Nguyễn Thế Hoàng Linh đã làm điều đó. Bài thơ trên là một ví dụ. Tinh thần lục bát trong một bối cảnh hiện đại. Tinh thần của một đứa trẻ mười tuổi trong thân hình của một chàng trai hai mươi.

* * *

giá tình yêu có thể lưu lại
khi lỗi thì tải lại chẳng bận tâm
giá tình yêu có thể xóa bỏ
chán
hắt xì một cái
thế là xong

tôi chỉ xin kể một câu chuyện nhỏ

một lần tôi làm thơ trên máy tính
và đặt tên tệp là 'tinhyeu'

khi không hài lòng tôi định xóa
cái máy tính vốn được cho là vô cảm hỏi tôi:

'Bạn có chắc muốn xoá 'tình yêu' không?'*
Tôi đã sợ hãi
Bạn ơi

Sợ hãi. Không chỉ nhà thơ mà cả người đọc. Thơ Linh đôi khi mang những từ ngữ, những câu chữ đáng sợ: đàn ve ngừng hót - cỏ khô hút máu, giọng nói dần trầm. Một cô gái bước vào chùa để tìm an ủi sau vấp ngã tình ái thì:

Nàng im lặng không nói
Đưa những bông hoa lớn lên trước khi rời đi
làm sạch
rồi để lại những sinh linh còn đang rối bời
trong cái chết không có sẵn thứ tự
không hiểu nàng đã quét đi điều gì

(Xanh)

Một người con gái khác 'áo đỏ em đi' qua bao nhiêu nơi trên cõi đời, nhưng rồi Nguyễn Thế Hoàng Linh phát hiện ra một sự thật:

Áo đỏ em đã mất rồi
Em mặc chiếc áo trắng dưới chân cầu
Trải qua một quãng đời chết chóc
Máu em đã làm ướt đẫm đêm tối
(áo đỏ em đi)

Đọc văn để hiểu người. Chị Dư Thị Hoàn và tôi đi tìm Linh. Không ai biết. Nhờ một sinh viên cùng trường tìm giúp, vài tháng sau sinh viên đó nói nhân vật này rất bí ẩn, chưa tìm ra được. Một tháng sau, anh ấy thông báo với tôi rằng nhà thơ anh tìm đã gặp tai nạn giao thông và đã qua đời cách đây một tháng.

Ngạc nhiên. Tiếc nuối. Vừa mới hiểu rõ một con người thì đã mất đi.

Nhận được gợi ý từ Nguyễn Thị Minh Ngọc. Ngọc nói: tôi chỉ mới gặp Linh mà. Từ Sài Gòn, Ngọc gọi điện thoại đến nhà Linh ở Hà Nội. Thì ra thông tin kia là sai. May mắn. Chị Dư Thị Hoàn và tôi vội tìm đến nhà Linh.

Trong tiểu thuyết Chuyện của thiên tài, Linh đã tiên đoán rằng một ngày nào đó người ta sẽ phải tìm đến với mình. Người ta ở đây là độc giả và các đồng nghiệp văn học. Sinh năm 1982, Linh là một sinh viên bất ngờ quyết định bỏ học khi đang ở năm thứ ba. Không thể tập trung vào việc học. Hàng ngàn bài thơ chất đống trong đầu và yêu cầu được viết ra trên giấy. Việc viết giúp giảm bớt áp lực ý tưởng trong đầu. Linh gọi đó là triệt sản. Nếu để chúng lại trong đầu, đầu anh sẽ nổ tung.

Bi kịch ít người hiểu. Linh viết lại những điều này trong tiểu thuyết Chuyện của thiên tài. Một chàng trai trẻ cần vài năm để viết hết những điều cần viết. Nhưng nếu anh ấy bỏ học để viết, mọi người sẽ nghĩ anh ta là kẻ lập dị, ích kỷ, không thể thành công. Thiên tài tự tin rằng, cho anh ấy hai năm và sau đó anh ấy sẽ trở lại học mà không làm mất thời gian. Những người xung quanh sẽ nghĩ anh ấy là kẻ hoang tưởng, mắc bệnh tự phụ về bản thân. Họ có lý. Thói vĩ cuồng hoang tưởng tồn tại trong mọi người, chỉ cần một ngày nào đó họ mất khả năng kiểm soát bản thân là sẽ phát triển tự do. Có rất nhiều người mắc bệnh ngộ nhận, số phận hóa ma quỷ suốt cả cuộc đời. Nhưng tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh đưa ta vào một tình huống giả tưởng: thiên tài đã đến, đã thâm nhập vào cuộc sống của ta, vậy thì ta sẽ xử sự như thế nào.

Không có cách nào khác. Thế giới này vẫn thường than vãn về sự thiếu thốn thiên tài, nhưng vẫn chưa sẵn lòng đón nhận họ, chưa học được cách tương tác với họ. Lầm lụi trong vấn đề của người nghèo, người thiếu học, mọi người coi thiên tài như là một điều quá xa xỉ, không thực tế. Cuối cùng, thiên tài (nếu tồn tại) chỉ được nhìn nhận qua những danh hiệu lập dị, kỳ quặc, không bình thường...

Thiên tài cần có một công chúng cũng là thiên tài. Nói như vậy có vẻ khá ấn tượng. Có lẽ nói thế này sẽ chính xác hơn: thiên tài cần có một đối tác có tài năng. Nếu không có người có tài, thì thiên tài có thể tồn tại nhưng không có ý nghĩa. Linh viết: 'Loài người giống như những hạt cát trong một chiếc đồng hồ cát do tạo hóa tạo ra, mỗi hạt cát là một cá nhân. Những hạt cát gặp ma sát khi chống lại dòng chảy thì đau đớn, nhưng những hạt cát tạo ra lực hút mạnh mẽ khi cùng nhau... Tôi hy vọng rằng việc nhận thức điều này sớm hơn sẽ thúc đẩy chúng ta hành động cùng nhau sớm hơn để loại bỏ dần sự ngu ngốc trong xã hội. Để những người có tài năng có thể thoát khỏi những rắc rối do sự ngu dốt gây ra. Để họ không bị hãi hùng bởi sự kì thị của xã hội'.

Tiểu thuyết của Linh có nhiều điểm tương đồng với thơ của anh: đầy đủ kinh nghiệm nhưng vẫn giữ được sự trong sáng và ngây thơ. Nhiều phần triết lý sâu sắc xen kẽ giữa những trang sách vẫn giữ được vẻ trẻ trung và hứng khởi của một học sinh. Sự nhiệt huyết muốn sử dụng trí tuệ và sức trẻ cho những mục đích ý nghĩa kết hợp với sự sâu lắng và cảm thông của người đã trải qua nhiều. Những ý tưởng mà chỉ người trẻ mới có thể đạt tới đang được truyền đạt bên những tư tưởng sâu sắc từ các triết gia qua các thời đại. Trước giả định trong tiểu thuyết, có lẽ sẽ có những người nghi ngờ, rằng thiên tài không thể tồn tại nếu không có những dấu hiệu phi thường, những hành động và thành tựu vượt trội? Nguyễn Thế Hoàng Linh có thể tạo ra một nhân vật phi thường ngay từ khi bắt đầu, nhưng anh đã không lựa chọn cách này.

Trong Chuyện của thiên tài, tác giả dường như chỉ tập trung vào một vấn đề: thiên tài bị cuốn vào vòng xoáy của cuộc sống hàng ngày. Trong mắt của cuộc sống bình thường, thiên tài cũng chỉ là một phần của mọi người. Vì vậy, cuốn sách như một bản ghi chép tự nhiên, như một nhật ký đều đặn của một thanh niên bình thường. Đây là cuốn tiểu thuyết có thể đọc một lần, đặc biệt đối với những người đam mê sự thông minh. Đây là tiếng nói mà người trẻ cần được lắng nghe, dù có lúc còn ngây thơ và khó tin, nhưng đó chính là tiếng nói của một thế hệ đòi hỏi phải được chú ý. Cuốn sách này cũng là nguồn cảm hứng để người đọc viết ra những tác phẩm mới.

Một cây bút sắc bén, Linh sử dụng thuật ngữ 'thiên tài' như một giả định, nhưng lại đùa giỡn với nó, như đang chế giễu cả người khác lẫn bản thân.

Bạn đã từng gặp nhiều người kỳ lạ, ảo tưởng, phô trương, nhưng bạn đã gặp một thiên tài bao giờ chưa? Nguyễn Thế Hoàng Linh đặt câu hỏi đó. Nếu một ngày bạn phải sống cùng với một thiên tài, bạn đã sẵn lòng đối diện như thế nào chưa?

Hồ Anh Thái.