Nhà rường Huế - Đẹp đẽ nhưng cổ kính, mang trong mình tinh hoa của văn hóa truyền thống Việt Nam

Dù cuộc sống ngày càng hiện đại với những tòa nhà cao tầng, nhưng giá trị của nhà rường Huế vẫn được giữ gìn và trân trọng trong lòng người Việt.

Lăng tẩm, chùa Thiên Mụ, Đại Nội,... là những điểm tham quan không thể bỏ lỡ khi du lịch Huế. Nhưng nhà rường Huế cũng là một trong những công trình đặc biệt mà du khách nên khám phá để hiểu hơn về lịch sử và văn hóa của Việt Nam xưa.

1. Đặc điểm của nhà rường Huế

1.1. Khái niệm về nhà rường Huế

Nhà rường Huế là kiểu kiến trúc dựa trên hệ thống cột kèo gỗ, được thiết kế theo mô hình chữ đinh, chữ công, chữ khẩu, nội công ngoại quốc. Mái nhà thấp và dốc giúp thoát nước mưa tốt.

Nhà rường Huế được xây dựng từ các loại gỗ chất lượng như mít rừng, kền kền, gõ, với các chi tiết được chạm khắc tỉ mỉ, tinh xảo.

1.2. Lịch sử phát triển của nhà rường Huế

Theo lịch sử ghi chép, từ thời vua Minh Mạng thứ 3 vào năm 1822, nhà rường Huế đã được quy định về kích thước và kiểu dáng. Ban đầu, chúng có diện tích nhỏ nhưng sau này được mở rộng và có thiết kế cao hơn.

Sau khi quy định về kiến trúc bên ngoài cung điện được thay đổi, nhà rường Huế đã được xây dựng với quy mô lớn hơn và có mái dốc cao thấp.

1.3. Đặc điểm nổi bật của mẫu thiết kế nhà rường Huế

Mái nhà rường được lợp bằng ngói liệt, được thiết kế hai lớp dày chồng lên nhau. Điều này giúp ngôi nhà mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông. Mái nhà cũng có độ dốc lớn để thoát nước mưa nhanh chóng, phù hợp với khí hậu mưa bão thường xuyên ở Huế vào cuối năm.

Nhà rường ở Huế không chỉ được đánh giá cao về công năng mà còn về mặt thẩm mỹ, từ hệ thống cửa lớn che ba mặt tiền đến các chi tiết chạm khắc trên cột kèo, xà, vách ngăn. Mỗi ngôi nhà rường còn có khu vườn với nhiều loại cây khác nhau.

2. Đặc điểm cơ bản của nhà rường Huế

2.1. Cấu trúc kiến trúc của nhà rường Huế

Thường thì, một ngôi nhà rường Huế được xây dựng với 3 gian và 2 chái, có khoảng 56 cột được đặt trên đá tảng để ngăn ẩm mốc. Sử dụng kiến trúc chữ đinh, chữ khẩu, số lượng cột và các vách ngăn trong mỗi gian được tính toán cẩn thận.

Gian giữa là không gian quan trọng nên hệ thống cửa lớn che ba mặt tiền thường được trang trí với câu đối, bát bảo, tứ quý mang ý nghĩa về may mắn, bình an cho gia đình. Bên cạnh đó, mọi chi tiết trên cột kèo, đòn, xà đều được chạm khắc tỉ mỉ và đẹp mắt.

Mái của nhà rường Huế không được xây quá cao để không làm xâm phạm đến chiều cao của Hiểu Lâm Các - công trình cao nhất trong Đại Nội. Mái có độ dốc lớn giúp tránh mưa bão, nhưng cũng làm cho diện tích của nhà rường bị thu hẹp. Trong trường hợp nhà đông người, gia chủ thường phải xây thêm nhà ngang hoặc nhà phụ.

Trong quá trình xây dựng nhà rường Huế, người ta thường dùng bốn loại mái: mái ngói liệt, mái ngói âm dương hoặc mái tranh. Dù là loại mái nào, đều được lợp rất dày để cố định bộ khung xuống nền nhà và giữ cho nhà có khả năng cách nhiệt tốt.

Mỗi bản vẽ nhà rường Huế không chỉ tập trung vào phần nhà chính mà còn quan tâm đến khu vườn xung quanh. Vườn được thiết kế tỉ mỉ, phức tạp để đảm bảo không chỉ thẩm mỹ mà còn tuân thủ các nguyên tắc tối kỵ. Cây cỏ trong vườn thường được sắp xếp theo hướng: đông trồng đào, tây trồng liễu, phía trước trồng cây cau, phía sau trồng cây chuối.

2.2. Thiết kế kiến trúc của nhà rường ở Huế

Thiết kế kiến trúc của nhà rường ở Huế tập trung chủ yếu vào hệ thống giàn trò và khung gỗ - cấu trúc quan trọng của ngôi nhà. Bộ cột – kèo – xuyên – trến – xà – đòn tay được thiết kế chặt chẽ tạo ra một khung gỗ vững chắc. Các giàn trò được đặt trên các tảng đá vuông, thể hiện sự quý phái của công trình.

Phần nền của nhà rường thường được lát bằng đất sạch kết hợp với vôi và tro để chống lại sự tấn công của mối. Hỗn hợp này được đắp thành nhiều lớp, tạo ra sự cứng cáp, bền vững và không bị nứt. Ngoài ra, kỹ thuật khoan nhồi cọc cũng được áp dụng để làm cho nền nhà cứng hơn ở những vùng đất mềm.

Đây là một kỹ thuật phổ biến được sử dụng trong kiến trúc cung đình của triều đại nhà Nguyễn. Trong thời kỳ này, những người giàu có thường sử dụng đá thanh hoặc đá cẩm thạch để làm nền nhà, trong khi người dân thường thì thường sử dụng đá núi hoặc đá tổ ong. Loại vật liệu được chọn lựa này ảnh hưởng lớn đến giá trị của ngôi nhà rường.

2.3. Chức năng - Cách sắp xếp phòng 

Kiến trúc của nhà rường Huế thường bao gồm ba gian và hai mái với cột trung tâm nằm ở giữa, được kết nối với các kèo để hỗ trợ khung nhà và mái. Mỗi cột được đặt tên khác nhau. Ví dụ, hai cột ở phía Đông gọi là 'nhứt Đông hậu', hai cột ở phía Tây gọi là 'nhứt Tây hậu', hai cột bên ngoài ở phía Đông gọi là 'nhứt Đông tiền' và hai cột bên ngoài ở phía Tây được gọi là 'nhứt Tây tiền'.

Các cột trung tâm, cột chính sẽ phân chia nhà thành ba gian rõ ràng. Gian trung tâm của nhà có diện tích rộng nhất được sử dụng để tiếp đón khách, thờ cúng tổ tiên và dành cho nam giới nghỉ ngơi. Hai gian bên có diện tích nhỏ hơn dành cho phụ nữ và trẻ em. Cách sắp xếp này thể hiện quan điểm tôn trọng nam tính và đặt nam giới làm trung tâm gia đình trong truyền thống người xưa.

3. Quy trình xây dựng nhà rường ở Huế

3.1. Xem phong thủy trước khi xây dựng 

Trước tiên, chủ nhà sẽ xem xét hướng nhà, xem liệu đó có phải là hướng tốt và thuận lợi cho gia chủ hay không. Hầu hết các mẫu nhà rường ở Huế thường được xây theo hướng Nam. Bếp được đặt ở phía bên trái, vuông góc với nhà chính. Một điều đặc biệt là nhà rường thường có không gian trồng cây hoặc hàng cây cau phía trước sân với cổng lớn và lối vào dẫn từ cổng vào nhà. Tuy nhiên, trong thiết kế, cần đảm bảo rằng khách đến nhà sẽ phải đi vòng sang hai bên của lối vào chứ không đi thẳng tới. 

Thiết kế không gian nhà rường ở Huế tuân theo nguyên lý và triết lý phương Đông truyền thống. Người xưa áp dụng nguyên lý “thái cực – lưỡng nghi” kết hợp với “tứ tượng – bát quái” để tạo ra sự cân bằng. Sự kết hợp giữa các yếu tố đơn giản nhằm tạo ra sự sinh khí lan tỏa theo tứ hướng. 

Do đó, người thợ thi công nhà rường ở Huế cần xác định trung tâm giữa hai đường tim nhà theo hướng Bắc - Nam, Đông - Tây để từ đó định hướng cho các hướng tiền, hậu, tả, hữu. Dựa trên nguyên tắc này, giàn trò và cột sẽ được xây dựng. 

3.2. Quy trình chuẩn bị 

Bước đầu tiên là việc chuẩn bị vật liệu, đồng thời tính toán chi phí xây dựng nhà rường ở Huế. Hầu hết các bộ phận gỗ của ngôi nhà được làm từ gỗ mít - loại gỗ quý có màu vàng, vân đẹp. Gỗ mít đảm bảo độ bền, ít cong vênh, nứt nẻ và tuổi thọ cao. 

Tiếp theo là việc chuẩn bị rường tre. Gia chủ phải lựa chọn mua những cây tre thẳng, trồng trên đất tốt từ lâu năm. Những cây tre phải đạt tiêu chuẩn về tuổi tác, độ cứng để tránh bị mối và được đốn vào đầu mùa xuân. 

Thợ chế tác sẽ thực hiện một số bước cơ bản trước khi ngâm cây tre trong nước suốt 100 ngày, sau đó vớt lên để phơi khô. Tiếp theo, cây tre sẽ được phân loại theo mục đích sử dụng và được bảo quản cẩn thận để không bị ảnh hưởng bởi thời tiết. 

Bước cuối cùng là chuẩn bị dây mây để làm lạt buộc rơm và cỏ tranh. Mây phải được chọn từ những cây mây Song và mây Mã. Cỏ tranh lợp phải là loại tốt, già, được cắt và phơi khô kỹ lưỡng. Rơm sau khi thu hoạch cũng cần được phơi khô và bảo quản riêng biệt theo tiêu chuẩn. Vì quy trình chuẩn bị vật liệu này khá phức tạp nên giá thành của nhà rường Huế khá cao.

3.3. Quy trình xây dựng nhà rường ở Huế

Thợ mộc sẽ tổ chức các vật liệu để lắp ráp thành khung nhà sau khi thợ điêu khắc đã hoàn tất. Trên nền tảng đã sẵn sàng với tảng đá chân cột, thợ sẽ dựng toàn bộ 24 cột nhà trên đó. Các cột sẽ được nối với nhau bằng mộng, khóa lại bằng nêm và chốt bằng gỗ hoặc tre mà không sử dụng kim loại nào. 

Ở vùng cách mặt đất khoảng 5cm, người ta xây 14 cột hàng ba liên kết với nhau bằng hệ thống đà gỗ. Ở phần mặt trước, bộ cửa bảng khoa được chia ra với năm lá ở gian chính, hai lá ở mỗi bên mái. Các lá có chốt khóa bằng gỗ từ bên trong không chỉ chắc chắn mà còn dễ dàng sử dụng và tháo lắp. 

Sau đó, thợ làm tre sẽ bắt đầu lợp mái thứ nhất. Các đòn tay, rui sẽ được buộc bằng dây mây, cố định bằng chốt đinh tre theo kỹ thuật truyền thống từ hàng thế hệ. Tiếp theo, lồ ô sẽ được làm phẳng và lát lên rui theo hướng các đòn tay với phần vỏ hướng xuống dưới và phần ruột hướng lên trên.

Sau công đoạn này, đến việc lợp đất lên trần nhà rường ở Huế. Gia chủ cần chọn loại đất dẻo, đất tinh khiết được lấy từ độ sâu hơn 1m và đảm bảo không có tạp chất. Thợ sẽ trộn rơm với đất và nước cho đến khi đạt được độ dẻo và đồng nhất, sau đó đắp lên trần nhà theo thứ tự từ thấp lên cao và từ dưới lên trên theo từng lớp liên tiếp nhau với độ dày khoảng 8cm, đồng thời lèn chặt và vuốt kỹ. Người thợ cần phải làm nhanh và có kỹ thuật để đảm bảo rằng toàn bộ bề mặt trần được làm từ đất kết dính một cách đồng nhất và tránh khỏi bị nứt.

Đối với việc xây dựng vách tường, người thợ xây nhà rường ở Huế sẽ sử dụng các hỗn hợp vật liệu từ rơm, tre và đất được nhào nặn bằng chân cho đến khi đạt được độ dẻo sau đó mới bôi lên phần khung. Trong quá trình xây dựng vách tường, người thợ ở cả bên ngoài và bên trong cần phối hợp một cách nhịp nhàng, thực hiện các động tác mạnh mẽ để tạo ra một tường có sự kết nối tốt, bề mặt nhẵn mịn và mang tính thẩm mỹ cao. 

Bề mặt tường sau đó sẽ được lèn mịn, cán láng và sau đó bôi vữa vôi phía ngoài. Cuối cùng là việc quét nước vôi pha màu cho bề mặt tường. Tóm lại, mọi công đoạn trong việc xây dựng nhà rường ở Huế đều yêu cầu sự tinh tế và cẩn thận của những người thợ tài năng để tạo ra một bức tường trông như được xây bằng gạch. 

4. Mẫu nhà rường ở Huế đẹp mắt

Hiện nay, các mẫu nhà rường đẹp vẫn được bảo tồn chủ yếu dưới các dạng sau: 

• Nhà rường ở Huế ba gian: có ba gian phòng với phòng chính ở giữa có diện tích rộng được sử dụng làm phòng khách, hai gian bên cạnh được phân chia bằng các cột lớn.
• Nhà rường ở Huế ba gian hai mái: Đây là mẫu nhà rường ở Huế đẹp gồm ba gian phòng. Phần chính ở giữa rộng nhất và hai bên là hai phòng nhỏ (hai mái).
• Nhà rường ở Huế năm gian: gồm ba gian chính và hai gian phụ ở bên cạnh. Ba gian chính có cấu trúc tương tự như nhà ba gian, khác biệt ở số cột và diện tích mỗi gian. 
• Nhà rường ở Huế năm gian hai mái: đây là mẫu nhà có diện tích rộng thường dành cho tầng lớp quý tộc. Nhà có ba gian rộng ở giữa, hai nhà bên được phân chia bằng các cột. Phần bên cạnh được chia thành các phòng ngủ bằng vách ngăn. 

5. Gợi ý 3 địa điểm tham quan nhà rường ở Huế

Tham quan nhà rường ở Huế là một trong những trải nghiệm không thể bỏ qua để hiểu thêm về cuộc sống và văn hóa xưa của vùng đất cổ kính. Có khá nhiều địa điểm du lịch ở Huế thú vị được thiết kế theo phong cách nhà rường để du khách có cơ hội chiêm ngưỡng trực tiếp. 

5.1. Khu vườn An Hiên 

• Địa chỉ: số 58 đường Nguyễn Phúc Nguyên, ven bờ sông Hương, cách chùa Thiên Mụ khoảng 500m.

Khu vườn An Hiên là một trong những công trình tiêu biểu, đặc sắc và mẫu mực nhất cho kiến trúc nhà rường ở Huế. Khu vườn An Hiên được xây dựng theo kiến trúc nhà rường 3 gian 2 mái. Bao bọc ngôi nhà là khu vườn xanh mát với diện tích 4.608m2 được xây dựng theo lối kiến trúc truyền thống của người Huế. Du khách đến đây có thể trải nghiệm không khí yên bình và cổ kính của vùng đất này.

5.2. Quán Cà Phê Vỹ Dạ Xưa - Quán Cà Phê theo Phong Cách Nhà Rường ở Huế 

• Địa chỉ: 129 Nguyễn Sinh Cung, Thành phố Huế

Quán Cà Phê Vỹ Dạ Xưa thu hút khách bởi vẻ đẹp cổ kính, mang trong mình nét đặc trưng của kiến trúc cung đình xưa của Huế. Du khách khi đến đây sẽ cảm nhận được một không gian đậm chất cố đô từ cách thiết kế theo kiểu nhà rường, trang trí bằng những chiếc cầu nhỏ bắc ngang lạch nước, quang gánh, tranh thư pháp, đèn lồng. Đây là địa điểm lý tưởng cho những ai muốn tìm kiếm sự yên bình và thanh tịnh. 

5.3. Cafe Nam Giao Hoài Cổ - Cafe theo Phong Cách Nhà Rường ở Huế

• Địa chỉ: 321 Điện Biên Phủ, Thành phố Huế

Tiếp tục là một quán cafe theo phong cách nhà rường Huế đưa du khách vào chuyến hành trình hoài niệm về xứ Huế một thời. Cafe Nam Giao Hoài Cổ mang trong mình nét đậm kiến trúc nhà rường Huế, như một khu vườn thượng uyển đầy thơ mộng. Không gian được trang trí bằng cây xanh, hòn non bộ với tiếng nước chảy róc rách. Du khách ghé quán có thể thưởng thức tách cà phê nóng hổi và đồng thời tan chảy trong không gian gần gũi với thiên nhiên. 

Ngoài kiến trúc nhà rường Huế, vùng đất cổ đại này còn sở hữu nhiều danh lam thắng cảnh và di tích nổi tiếng, phản ánh rõ nét văn hóa dân tộc đa dạng như các lăng tẩm, chùa Thiên Mụ, Đại Nội, trường Quốc học Huế, đồi Thiên An,...

Những địa điểm này đều nằm gần trung tâm thành phố Huế. Do đó, du khách có thể lựa chọn nghỉ tại Melia Vinpearl Hue để thuận tiện cho việc di chuyển và trải nghiệm những kỷ niệm nghỉ dưỡng đáng nhớ. Melia Vinpearl Hue, cao 33 tầng, với vị trí đắc địa giữa trung tâm thành phố, hứa hẹn mang đến một không gian nghỉ ngơi đúng chất Huế.

Nhà Rường Huế là một biểu tượng của di sản văn hóa đặc biệt của xứ Huế. Dù cuộc sống hiện đại đã khiến cho kiến trúc này trở nên lụi tàn, thậm chí nhiều người đã đưa ra quyết định bán đi những ngôi nhà Rường vì không còn nhu cầu sử dụng, nhưng ngành du lịch đang phát triển đã mang lại cơ hội mới cho việc phục hồi, trùng tu những ngôi nhà này, từ đó giữ gìn và truyền bá những giá trị văn hóa truyền thống đặc biệt của dân tộc ta.