Nhà thờ lớn

Vương cung thánh đường (tiếng Latinh và tiếng Ý: basilica) là danh hiệu đặc biệt do Giáo hoàng ban cho các nhà thờ hoặc thánh địa có giá trị lịch sử và tâm linh quan trọng trong Giáo hội Công giáo. Danh hiệu này đánh dấu sự khác biệt về mặt nghi lễ so với các nhà thờ thông thường, mặc dù không yêu cầu phải xây dựng theo kiểu kiến trúc basilica (hình chữ nhật với gian giữa và các lối đi dọc).

Có hai loại vương cung thánh đường: đại vương cung thánh đường (major basilica) gồm bốn nhà thờ thuộc Giáo phận Rôma và tiểu vương cung thánh đường (minor basilica) là tất cả các vương cung thánh đường khác. Đến năm 2019, có tổng cộng 1.810 vương cung thánh đường trên toàn cầu.

Vì tầm quan trọng và sự tôn vinh, nhiều vương cung thánh đường cũng là nhà thờ chính tòa của giáo phận hoặc tổng giáo phận nơi nó tọa lạc, mặc dù không phải nhà thờ chính tòa nào cũng có danh hiệu này. Roma là thành phố có số lượng vương cung thánh đường nhiều nhất thế giới, trong đó có cả Vương cung thánh đường Thánh Phêrô ở Vatican.

Các nhà thờ được xếp hạng là vương cung thánh đường thuộc giáo hoàng (basilica papale) sẽ có ngai tọa và bàn thánh lễ của giáo hoàng. Chỉ có sự cho phép của giáo hoàng mới cho phép cử hành thánh lễ tại đây.

Ý nghĩa từ nguyên

Trong tiếng Hy Lạp, basilikè có nghĩa là cổng vương cung. Trước đây, người La Mã sử dụng từ basilica để chỉ các công trình công cộng hình chữ nhật với nhiều dãy song song, tạo thành không gian mái che dùng cho các hoạt động cộng đồng.

Hiện nay, 'basilica' thường chỉ các công trình tôn giáo của Giáo hội Công giáo La Mã, được gọi là 'vương cung thánh đường' trong tiếng Việt. Một vương cung thánh đường có thể là nhà thờ chính tòa hoặc một nhà thờ thông thường.

Các cấp bậc nhà thờ

Các đại vương cung thánh đường và các vương cung thánh đường thuộc giáo hoàng đứng trên tất cả các nhà thờ khác về cấp bậc. Trong một giáo phận, nhà thờ chính tòa luôn có vị trí cao nhất so với các nhà thờ khác, kể cả những nhà thờ được giáo hoàng phong tặng danh hiệu (tiểu) vương cung thánh đường.

Roma chỉ có bốn nhà thờ nổi bật giữ danh hiệu đại vương cung thánh đường, tạo thành bộ tứ đại vương cung thánh đường (tiếng Ý:

• Vương cung thánh đường Thánh Phêrô (Basilica di San Pietro in Vaticano) hay Đền thánh Phêrô/Nhà thờ Thánh Phêrô, cũng gọi là Vương cung thánh đường Vatican (Vatican Basilica): là điểm hành hương quan trọng, xây dựng trên nơi an nghỉ của Thánh Phêrô tông đồ, nằm trong Thành Vatican, quốc gia độc lập nhỏ nhất thế giới.
• Vương cung thánh đường Thánh Phaolô Ngoại thành (Basilica di San Paolo fuori le mura) hay Đền thánh Phaolô/Nhà thờ Thánh Phaolô, còn gọi là Vương cung thánh đường Ostia (Ostian Basilica): là thánh địa quan trọng nằm trên đường La Mã Via Ostiense, dẫn đến Ostia, cảng biển cổ đại của La Mã. Nhà thờ này được xây dựng trên nơi an nghỉ của Thánh Phaolô tông đồ.
• Vương cung thánh đường Thánh Gioan Latêranô (Basilica di San Giovanni in Laterano) hay Vương cung thánh đường Lateran (Lateran Basilica): là nhà thờ chính tòa của Giáo phận Rôma và là nơi đặt ngai tòa của Giáo hoàng. Đây là nhà thờ Kitô giáo đầu tiên được xây dựng chính thức trong Đế quốc La Mã, là nhà thờ lâu đời nhất và vĩ đại nhất trong bộ tứ đại, giữ danh hiệu độc nhất vô nhị Tổng lãnh vương cung thánh đường (tiếng Latinh: Archibasilica) và danh hiệu cao quý Nhà thờ Mẹ và Đứng đầu của tất cả các nhà thờ trên toàn thế giới (tiếng Latinh: Omnium Urbis et Orbis Ecclesiarum Mater et Caput) và là nhà thờ đại kết của toàn thể Giáo hội Công giáo Hoàn vũ.
• Vương cung thánh đường Đức Bà Cả (Basilica di Santa Maria Maggiore) còn gọi là Vương cung thánh đường Liberiana (Liberian Basilica): gắn liền với Giáo hoàng Libêriô, là Nhà thờ Đức Bà đứng đầu của tất cả các Nhà thờ Đức Bà trên toàn thế giới, vinh danh Đức Trinh nữ Maria, Mẹ Thiên Chúa.

Danh hiệu Tiểu vương cung thánh đường (tiếng Ý: basilica minore) được trao cho các thánh đường hoặc địa điểm tôn nghiêm quan trọng tại Roma hoặc bất kỳ nơi nào trên thế giới, do giáo hoàng ban tặng. Khi được phong tặng danh hiệu này, nhà thờ sẽ nhận hai biểu trưng đặc biệt từ Tòa Thánh: một cái chuông (tintinnabulum) dùng để thông báo khi giáo hoàng hoặc đại diện của ngài đến thăm, và một cái dù lụa hai màu vàng đỏ (conopaeum hay umbraculum) dùng để che cho giáo hoàng.

Kiến trúc

Đa số các vương cung thánh đường của Giáo hội Công giáo có kiến trúc đồ sộ và/hoặc mang dấu ấn cổ xưa. Các công trình này thường được thiết kế theo hình dạng cây thập giá (biểu tượng của Chúa Giêsu), chia thành ba khu vực chính: hành lang, khu giáo dân và khu cung thánh. Bên trong, các vương cung thánh đường thường lưu giữ di cốt của các vị tử đạo, thánh nhân, nhân vật lịch sử quan trọng hoặc các tác phẩm nghệ thuật Công giáo quý giá.

Liên kết ngoài

• Danh sách vương cung thánh đường trên toàn thế giới