Nhận định về tác phẩm thơ Chạy giặc

Đề văn: Nhận định về tác phẩm thơ Chạy giặc của Nguyễn Đình Chiểu.

Nhận định về tác phẩm thơ Chạy giặc của Nguyễn Đình Chiểu

Bài thực hiện:

Trong khu vườn hoa, không phải mọi loài hoa đều có thể khoe sắc, nở rộ, và trong văn chương cũng vậy, không phải tác phẩm nào cũng có thể tồn tại qua thời gian. Nhưng Nguyễn Đình Chiểu - một ngôi sao sáng của dân tộc đã hòa mình vào 'Chạy giặc', biến nó thành một trong những bài thơ đặc sắc của dòng thơ yêu nước trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.

Chúng ta đã từng gặp Nguyễn Đình Chiểu qua nhiều tập thơ phản ánh đậm chất văn hóa dân tộc như 'Lục Vân Tiên', 'Chúng tử tế mẫu văn',... Đặc biệt, năm 1858 khi thực dân Pháp khởi đầu cuộc xâm lược với những thủ đoạn dã man, lòng căm thù giặc của nhà thơ càng trở nên cao độ.

Bằng bút lôi tinh tế, nhà thơ đã mô tả thực tế đất nước đau thương khi bị xâm lược. Thời điểm giặc Pháp xâm chiếm Gia Định được diễn đạt qua hai câu đầu tiên của bài thơ:

'Chợ tan, tiếng súng Tây vang,
Một bàn cờ thế, phút sa tay.'

Cảnh họp chợ biểu tượng cho cuộc sống yên bình, ấm no, nay chợ đã tan, 'tiếng súng Tây' làm xao lạc cuộc sống thường ngày của người dân. Tiếng súng bất ngờ ấy làm cảnh khu chợ trở nên tan tác, thê lương. Nhà thơ ẩn dụ gọi tiếng súng của giặc Pháp là 'tiếng súng Tây' để lên án mạnh mẽ và thể hiện sự căm phẫn với những hành động xâm lăng của chúng. Thái độ căm thù giặc cũng rõ trong bài 'Than đạo' của Nguyễn Đình Chiểu:

'Chở đạo thuyền bất khẳm,
Đâm thằng gian bút, chẳng tà.'

'Tiếng súng Tây' đột ngột vang lên, khiến mọi người hoảng sợ. Thay vì niềm vui sau buổi họp chợ, đám trẻ không còn háo hức vì được bà mẹ mua quà. Cho dù chỉ là những thứ giản dị như kẹo bột, kẹo lạc hay bộ quần áo mới, những điều nhỏ bé đó khiến trẻ con háo hức. Gia đình không còn quây quần chế biến con cá mới mua từ chợ, hoặc kể về người thân lâu ngày không gặp, đột nhiên xuất hiện trong buổi chợ. Những khoảnh khắc đó, yên bình và hạnh phúc, giờ đây bị tiếng súng phá vỡ, những hạnh phúc bình dị tan biến. Có ai mà không đau lòng, không xót xa khi chứng kiến cảnh tượng đó?

Nhà thơ so sánh quê hương như 'bàn cờ thế, phút sa tay' để thể hiện sự thất thủ của triều đình chỉ trong một khoảnh khắc, khiến cho vận mệnh nước nhà rơi vào tay giặc. Đằng sau mỗi dòng thơ là tâm hồn tràn đầy bất an và lo lắng của nhà thơ về tình hình quốc gia lúc đó. Khi thực dân Pháp xâm lược, nhân dân ta bước vào thời kỳ nô lệ, sống trong lầm than, khổ cực dưới ách áp bức của thực dân.

Nhà thơ tái hiện cảnh người dân chạy trốn đầy thảm kịch như trong hai câu thơ:

'Nhà bỏ, trẻ con lơ xơ chạy,
Mất tổ, đàn chim dáo dác bay.'

Cụm từ như 'Nhà bỏ', 'lơ xơ chạy', 'mất tổ', 'dáo dác bay' đã mô tả đầy thấu hiểu sự tan nát, hoang tàn khi kẻ giặc tấn công. Nhà thơ sử dụng hình ảnh mạnh mẽ với 'lũ trẻ' là biểu tượng cho con người, 'đàn chim' là biểu tượng cho tự nhiên. Hai hình ảnh này là minh họa cho nỗi đau thương khi cả trẻ con và thế giới tự nhiên phải bỏ chạy trước sự hung ác của giặc. Nghệ thuật đảo ngữ chỉ trích tội ác của giặc, khiến cho trẻ con phải bỏ chạy, đàn chim mất tổ cũng phải bay đi tìm nơi an toàn. Cụm từ như 'lơ xơ', 'dáo dác' với tính chất tạo hình cao giúp đọc giả đồng cảm với người dân 'chạy giặc' lúc đó.

Tác giả đã vẽ nên bức tranh đau lòng không chỉ trong những vùng quê, những khu chợ mà còn ở cả thành phố đông đúc, nay trở thành hỗn loạn qua hai câu tả:

'Bến Nghé của thành phố trở nên lộn xộn,
Đồng Nai bị tàn phá như bức tranh bị sơn màu u ám.'

Chúng ta biết Bến Nghé là nơi sầm uất với hoạt động buôn bán, trao đổi hàng hóa từ hàng thế kỷ trước, Đồng Nai là vùng đất màu mỡ của miền Nam. Nhưng chỉ trong nháy mắt, giặc Pháp đã cướp đi, phá hủy mọi thứ, làm tan nát như 'bọt nước'. Sự tàn phá của giặc Pháp như lũ cuốn trôi mọi thứ, cướp đi sinh mạng, tài sản của nhân dân. Chúng đốt cháy những mái nhà của dân, khiến khói lửa bốc lên ngút trời, bao phủ một không gian rộng lớn. Nhà thơ đã sử dụng so sánh độc đáo 'của thành phố trở nên lộn xộn', 'bị tàn phá như bức tranh bị sơn màu u ám' để diễn đạt sự tàn bạo của quân xâm lăng. Tình hình chiến tranh ghê gớm. Chiến tranh không chỉ làm đảo lộn cuộc sống hàng ngày mà còn làm mất mát hàng loạt của cải, tài sản của nhân dân, đẩy dân chúng vào cảnh khốn khổ. Trước tình cảnh bi thương đó, không ai có thể không cảm thấy xót xa, đau đớn cho số phận chính mình và của cả dân tộc.

Tội ác của quân giặc khó diễn đạt, nhà thơ thể hiện lo lắng, đau đớn trước cảnh quê hương bị tổn thương, đau đau. Điều đó được thể hiện rõ ở hai câu kết:

Ngoài phần Đánh giá về bài thơ Chạy giặc, các bạn cần khám phá Phân tích truyện ngắn Chiếc lược ngà cũng như chi tiết Soạn bài Chạy giặc để hiểu rõ tác phẩm này.