Buzz
Yêu cầu
Nhận định về tác phẩm thơ Mộ - Trích từ Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh - Môn Ngữ Văn lớp 12
Giải đáp chi tiết
Trong bài viết về Hồ Chủ tịch, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nhấn mạnh rằng: Hồ Chủ tịch là biểu tượng của dân tộc, Người đã thể hiện sự giàu tình cảm và chính vì thế mà tham gia vào cuộc cách mạng. Trong thế giới tình cảm rộng lớn của Người dành cho nhân dân, cho các em nhỏ, cho bạn bè gần xa, hẳn có một chỗ dành cho tình thân. Bài thơ Chiều tối có thể là lời nói về ước mơ sâu kín của Người về một tổ ấm, một nơi dừng chân sau bao đường xa xôi.
Chiều tối
Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Câu thơ không chỉ đơn giản là miêu tả cảnh vật mà còn thể hiện suy tư của nhà thơ. Làm sao biết chắc là chim đang mệt mỏi, và làm sao có thể khẳng định rằng mục đích của chim là trở về rừng để tìm nơi nghỉ ngơi, như thế nào chim cảm nhận được? Câu thơ chỉ là dấu hiệu cho thấy là buổi chiều đã về, mọi sinh vật hoạt động ban ngày đã mệt mỏi, đã đến lúc tìm nơi nghỉ ngơi. Câu thơ này trái ngược với hình ảnh của những đám mây cô đơn ở phía dưới:
Chòm mây trôi nhẹ giữa bầu trời
Dịch thơ có vẻ đẹp nhưng ý thơ dường như nhẹ nhàng hơn so với bản gốc Hán. Nó bỏ đi chữ “cô” trong “cô vân”, ý chỉ một đám mây cô đơn, trơ trọi, vô cùng ý nghĩa. Hai từ “trôi nhẹ” cũng không thể truyền đạt được tất cả ý nghĩa của các chữ “mạn mạn độ”. “Độ” là một hoạt động dịch chuyển từ bên này sang bên kia, như thuyền dịch chuyển từ bờ sang sông, ngày tháng dịch chuyển qua ngày mới, bầu trời dịch chuyển từ chân trời này sang chân trời khác, và con đường của mây không có hồi kết và không giới hạn. Còn “mạn mạn” chỉ sự chậm rãi, trì hoãn. Đám mây cô đơn dịch chuyển từ chân trời này sang chân trời khác, và thậm chí còn chậm rãi, trì hoãn, thì không biết đến bao giờ mới đến nơi? Và rõ ràng khi tối về, nó vẫn lửng lơ bay giữa không trung, là hình ảnh ẩn dụ về người tù đang được giải đi trên những con đường xa vạn dặm, chưa biết đến điểm dừng! Trong hình ảnh đó, chắc chắn còn gợi lên nỗi lòng cô đơn và khao khát có một mái nhà. Chỉ với hai câu thơ, không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn miêu tả người, tình cảm của người. Đó chính là sức mạnh, tính sâu sắc của thơ cổ điển.
Nếu hai dòng đầu đã nói về chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ và đám mây cô đơn không biết dừng nơi nào, thì hai câu thơ sau của bài thơ hiện lên như một chốn nghỉ của con người:
Một cô gái ở xóm núi xay ngô vào buổi tối
Xay xong mảnh than đã sáng rực bếp lửa.
Trong bản dịch, người dịch đã thêm từ “tối” một cách không cần thiết trong khi thi pháp thơ cổ chỉ muốn người đọc cảm nhận được sự chìm vào bóng tối mà không cần một cách thông báo rõ ràng. Điều đó làm lộ tứ thơ. Nhưng đó là khó khăn của người dịch. Điều đáng chú ý là một cảnh vật hàng ngày, đơn giản, dân dã: Một cô gái ở xóm núi xay ngô, ngô đã được xay xong, bếp lửa đã sáng rực. Cô gái, bếp lửa, tượng trưng cho không gian gia đình. Ngô xay xong, bếp lửa rực rỡ lại tượng trưng cho công việc và nghỉ ngơi. Một không khí ấm áp với những người đi xa. Điều thứ hai đáng chú ý là trong bản gốc, từ “đỏ” chỉ sự ấm, nóng mà không phải là màu đỏ, càng chứng tỏ ý của nhà thơ là sự ấm áp, nồng nhiệt, không phải là màu hồng. Bếp lạnh, tro tàn là tượng trưng cho sự cô đơn, lẻ loi. Điều thứ ba đáng chú ý là nhà thơ đứng ở nơi núi, nhưng có vẻ như đang đứng gần gũi bên cạnh. Hơn nữa, nhà thơ phải đứng lâu mới thấy được sự di chuyển của thời gian trong câu thơ: Một cô gái ở xóm núi xay ngô vào buổi tối - Ngô xay xong bếp đã sáng rực? Đây chỉ là một bài thơ trên đường. Vậy nên đó chỉ là một cảnh tưởng tượng trong tâm trí, trước xóm núi bên đường xuất hiện như một biểu tượng của tổ ấm gia đình, nơi sự đoàn kết của những người thân. Cái kết này không phải là sự sáng rực màu hồng lạc quan của cách mạng như ai đó có thể nghĩ, nhưng vẫn làm cho lòng người ấm áp và giảm đi sự cô đơn và yếu đuối. Cùng với hình ảnh đó, một ước mơ về một tổ ấm gia đình dường như lóe sáng đâu đó. Nếu chúng ta lưu ý đến bài thơ trước đó là bài Đi đường
Đi đường mới biết gian lao
Núi cao trùng trùng núi cao.
Một con đường không lối thoát, và bài tiếp theo là Đêm Ở Long Tuyền:
Đôi ngựa không ngừng bước. Bữa tối ở: Gà nướng, luôn ăn tối, cỏ rét dư thừa, rệp bay vào tấn công, oanh sớm, hân hoan nghe tiếng hót từ xóm gần. Những chi tiết này cho thấy cảnh gia đình rất dễ hiểu. Đó là minh chứng cho trái tim của người cách mạng vẫn đồng điệu với nhịp sống hàng ngày của mọi người.
Nghệ thuật của bài thơ là nghệ thuật gián tiếp cổ điển, sử dụng cảnh vật để diễn đạt tâm trạng. Hình ảnh trong thơ cũng là tâm trạng. Nếu nhìn nhận nó chỉ như một bức tranh hiện thực đơn giản, chắc chắn chúng ta sẽ bỏ lỡ thế giới tâm hồn phong phú của nhà thơ.
