'Nhân loại' - Một câu chuyện về hi vọng và khát vọng

Danh sách các tác giả và tác phẩm nổi tiếng về chủ đề này như Thucydides, Machiavelli, Hobbes, Luther, Nietzsche, Freud, các nhà sáng lập Hoa Kỳ... cùng với các tác phẩm như Demonic Males (Quỷ dữ), The Selfish Gene (Gen ích kỷ), The Murderer Next Door (Sát nhân hàng xóm)... không thể không kể đến.

Trong tác phẩm gây sốc 'Leviathan', triết gia người Anh Thomas Hobbes đã khẳng định rằng bản tính con người là xấu xa, bị chi phối bởi nỗi sợ hãi và ham muốn quyền lực. Ông cho rằng chỉ có xã hội dân sự mới có thể ngăn chặn con người khỏi những bản năng tầm thường.

Trái ngược hoàn toàn với quan điểm đó, triết gia người Pháp Jean-Jacques Rousseau đã cho rằng: “Con người vốn tự nhiên tốt lành, nhưng những thể chế xã hội đã khiến con người trở nên xấu xa hơn”. Ông cho rằng trước khi có các quyền lực, quan lại, con người sống tự do hoàn toàn, lành mạnh, có trí tuệ sâu sắc và lòng trắc ẩn. Nhưng hiện nay, con người trở nên lười biếng, yếu đuối, nghi ngờ và ích kỷ.

Tương tự như cuốn sách “Utopia - Hành trình xây dựng xã hội với tầm nhìn xa”, trong “Nhân loại - Một lịch sử tràn đầy hy vọng”, nhà sử học nổi tiếng người Hà Lan Rutger Bregman tiếp tục sử dụng ngôn từ dễ hiểu, lôi cuốn để đưa độc giả vào hành trình phản bác quan điểm yếm tục rằng con người ban đầu ích kỷ và xấu xa; thay vào đó, ông nhấn mạnh vào tính thiện lương, tử tế của nhân loại, mở ra một tương lai đầy hy vọng về một xã hội tốt đẹp hơn.

Qua việc điểm lại lịch sử tiến hóa của loài người, sự phát triển của văn minh nhân loại, và những sự kiện gây chấn động thế giới như trường hợp của đảo Phục Sinh, thông qua việc nghiên cứu các tác phẩm và tài liệu nổi tiếng, các kết quả khảo cổ, tài liệu không được công bố rộng rãi, và kiểm chứng trực tiếp khi điều kiện cho phép... tác giả Bregman đã đưa ra những bằng chứng thuyết phục chứng minh: Rousseau đã đúng khi cho rằng tính tử tế, thiện lương vẫn là bản chất của đa số nhân loại.

Không giống như điều mà phần lớn độc giả trên thế giới biết, việc hủy diệt của đảo Phục Sinh không phải là do sự giết hại lẫn nhau giữa các dân tộc, mà thực tế là bởi việc đến của các đoàn viễn chinh, trong đó có người Peru mang theo vũ khí và bắt giữ hầu hết dân số của đảo biến họ thành nô lệ.

Năm 1863, dưới áp lực từ cộng đồng quốc tế, chính phủ Peru đã buộc phải chuyển các cư dân còn sống sót trở về quê hương sau khi lao dịch kết thúc. Tuy nhiên, bệnh dịch đậu mùa mà những người sống sót mang về đã lan rộng khắp nơi, gieo rắc sự hủy hoại và chết chóc cho đảo này. Đó mới thực sự là lý do dẫn đến sự suy tàn của đảo Phục Sinh, một minh chứng tiêu biểu cho sự tàn ác của con người, theo triết lý của Hobbes.

Tương tự, những sự kiện như thí nghiệm tại Đại học Stanford của Philip Zimbardo, thí nghiệm máy sốc điện của Stanley Milgram, cái chết của Catherine Susan Genovese - những ví dụ đã được dùng đi dùng lại hàng nghìn lần để chứng minh tính ích kỷ xấu xa của con người - lại có sự thật khác biệt hoàn toàn.

Và sự khác biệt này là do những nhà nghiên cứu ham muốn danh tiếng, các phương tiện truyền thông sẵn lòng thay đổi sự thật theo ý họ, để thu lợi cá nhân. Đáng chú ý là các thí nghiệm và kết quả của chúng cũng được nhiều tác giả nổi tiếng hiện đại sử dụng trong tác phẩm của mình, như việc đưa đảo Phục Sinh vào cuốn Collapse của Jared Diamond, hoặc cái chết của Catherine Susan Genovese trong Tipping Point của Malcom Gladwell... điều này làm cho xã hội càng thêm bối rối về bản chất của con người.

Trong phần tiếp theo của cuốn sách, Rutger Bregman tiếp tục chứng minh sự logic, kiến thức của một nhà nghiên cứu có kinh nghiệm. Ông đi sâu vào việc trả lời các câu hỏi mà nhiều người muốn hỏi về tính thiện lương của con người: làm thế nào có thể giải thích sự kiện như Holocaust do phát xít Đức gây ra, hoặc sự tàn ác của các tổ chức khủng bố Hồi giáo...

Câu trả lời phần lớn cho những người tham gia các tổ chức này là họ bị cảm xúc che lấp lý trí, họ hành động dựa trên tình bạn với những người xung quanh, không phải vì lý tưởng của tổ chức. Sau đó họ bị lãnh đạo bởi những người có tâm lý đặc biệt. Adolf Hitler và Josepht Goebbels... là những ví dụ điển hình của những người mắc chứng rối loạn nhân cách, tham vọng quyền lực. Thậm chí sự khai sáng cũng đóng một phần trong đó. Sau đó là sự tha hóa do quyền lực mang lại...

Thông qua nhiều dẫn chứng, phân tích thuyết phục, Rutger Bregman khẳng định: tính thiện và ác tồn tại trong đa số con người như hai mặt của một đồng xu, và mọi người thường trở nên như những gì môi trường và giáo dục định hình. Trong sự ủng hộ và phổ biến của các cá nhân, tổ chức, chính phủ, truyền thông về sự ích kỷ xấu xa của con người, thì tính thiện vẫn tồn tại sâu trong tâm hồn đa số con người, và sẽ luôn nổi lên như một điểm sáng không thể che lấp khi con người đối mặt với những biến động lớn trong xã hội...

Và nếu chúng ta muốn đối mặt với những thách thức lớn của thời đại - biến đổi khí hậu, mất niềm tin vào con người - điều cần thiết là nhìn nhận, hướng tới, và nuôi dưỡng niềm tin vào sự thiện lương của con người. Bregman đưa ra nhiều ví dụ khác nhau để chứng minh rằng khi chúng ta hy vọng vào những điều tốt lành hơn, chúng ta cũng trở nên tốt đẹp hơn - đó là một dạng tiên tri tự học.

Bregman viết: “Tương tự như hiệu ứng phản dược, nếu chúng ta tin rằng: mọi người không đáng tin, thì chúng ta sẽ hành xử với người khác theo cách đó, thậm chí gây tổn thương cho mọi người. Và ngược lại. Một số ý tưởng có sức mạnh định hình thế giới... vì cuối cùng, chúng ta nhận được những điều chúng ta mong đợi.”

Daniel H. Pink, một tác giả nổi tiếng, nhận xét về cuốn sách: “Có một số cuốn sách đã thách thức những ý tưởng của chúng ta, nhưng Nhân loại - Một lịch sử tràn đầy hy vọng lại thách thức những tiền đề mà những ý tưởng đó dựa trên. Những luận điểm táo bạo trong cuốn sách này có thể tạo ra tầm ảnh hưởng lớn, khiến chúng ta phải suy nghĩ lại về xã hội, dân chủ và bản chất của con người. Trong một thế giới đầy hoài nghi, cuốn sách này chính là chiếc thuyền cứu sinh không thể thiếu và cần thiết.”

Grace Blakeley, một tác giả khác, viết: “Đây là cuốn sách mà càng nhiều người đọc càng tốt - chỉ khi con người thay đổi quan điểm về nhân loại, họ mới có thể bắt đầu tin vào khả năng xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn”.

Cuốn sách Nhân loại - Một lịch sử tràn đầy hy vọng đã lọt vào danh sách sách bán chạy nhất của New York Times, danh sách 50 cuốn sách phi hư cấu xuất sắc nhất năm 2020 của tờ Washington Post, và được đề cử cho Giải thưởng Andrew Carnegie năm 2021. Nó đã được dịch sang hơn 40 ngôn ngữ trên toàn thế giới.