Nhận Thức - Một Phép Màu?

Bài viết này lấy cảm hứng từ cuộc trò chuyện của Giáo sư Steven Pinker tại trường Harvard và Sadhguru - một trong những vị yogi nổi tiếng nhất thế giới - với tựa đề “Nhận thức có phải là một phép màu?”.

Lưu ý: bài viết này dựa trên cách hiểu của tôi và có thể khác với quan điểm của giáo sư Steven Pinker và Sadhguru. Do đó, bạn nên xem trực tiếp video để có cái nhìn tổng quan hơn.

Thảo luận về khái niệm nhận thức và phép màu

Ngay khi bắt đầu cuộc trò chuyện, Steven Pinker - giáo sư tâm lý học nhận thức tại Harvard - đã khẳng định rằng nhận thức không phải là một hiện tượng kỳ diệu. Thực tế, khả năng nhận thức của chúng ta là kết quả của các quá trình điện hóa trong não bộ. Bất kỳ quan niệm nào về nhận thức và thế giới xung quanh cũng có thể thay đổi thông qua tác động vào não bộ.

Steven Pinker đã đưa ra ví dụ về hiện tượng Chi ma (phantom limb) để minh họa. Đây là hiện tượng khi bệnh nhân mất đi một phần cơ thể nhưng vẫn cảm nhận được đau ở phần đó. Điều này cho thấy trải nghiệm của chúng ta có thể bị thay đổi khi có tác động vào phần não tương ứng. Ví dụ, nếu dây thần kinh thị giác bị cắt, chúng ta sẽ mù.

Tất cả các cảm nhận về thực tại của chúng ta đều bị ảnh hưởng bởi não bộ, và không có nhận thức nếu não bộ không tồn tại. Điều này trái ngược với quan niệm tôn giáo và văn hóa Á Đông về sự tồn tại của nhận thức sau cái chết.

Steven Pinker đã đưa ra nhiều luận điểm khác, nhấn mạnh rằng ý thức không phải là một hiện tượng tâm linh, mà là kết quả của quá trình khoa học trong não bộ.

Theo Steven Pinker, nhận thức không phải là một điều kỳ diệu, mà là một chuỗi phản ứng sinh hóa từ não.

Sadhguru, một Yogi nổi tiếng từ Ấn Độ, không phản đối trực tiếp các lập luận khoa học của Steven Pinker. Thay vào đó, ông tập trung vào sự khác biệt giữa 'Awareness' và 'Consciousness'. 'Awareness' của chúng ta được hình thành từ ký ức và cách chúng ta tương tác với thế giới xung quanh. Mỗi người nhìn nhận thế giới dựa trên quan điểm cá nhân, và điều mà một người coi là sự thật, có thể không đúng với người khác.

Tuy nhiên, có một loại trí tuệ khác không phụ thuộc vào ký ức. Đó là ý thức nguyên thủy, chưa bị ảnh hưởng bởi thông tin từ bên ngoài, và từ đó, ta sử dụng ký ức để tạo ra 'Awareness'. Đây chính là ý thức mà Sadhguru muốn nhấn mạnh, không phải từ bất kỳ thần thánh nào.

Hai người cũng thảo luận về các khía cạnh khác nhau của 'phép màu'. Đối với Sadhguru, 'phép màu' có thể hiểu là 'nhìn nhận thế giới với sự tò mò và hồn nhiên'. Mọi hình thức sống đều là 'phép màu', và hiểu biết hạn hẹp của chúng ta về sự sống sẽ khiến ta trân trọng nó hơn.

Steven Pinker cũng đồng ý với quan điểm về sự kỳ diệu của cuộc sống và hiểu biết hạn chế của con người. Tuy nhiên, ông không ủng hộ việc coi mọi thứ như 'phép màu' từ trên cao xuống, và cho rằng các vấn đề có thể được giải quyết thông qua khoa học thay vì chờ đợi 'phép màu'.

Giới hạn của hiểu biết con người

Cả hai đều đồng ý rằng hiểu biết của con người rất hạn chế. Chúng ta thường nhìn thế giới qua lăng kính chủ quan của mình, và điều này khiến cho những gì chúng ta thấy chỉ là một phần nhỏ của thực tại.

Sadhguru nhấn mạnh rằng chúng ta không thể giải thích mọi thứ bằng logic. Logic có vai trò quan trọng, nhưng nó không thể giải thích hết được sự phong phú và đẹp đẽ của cuộc sống.

Con người chỉ biết quá ít về vũ trụ rộng lớn

Steven Pinker đồng ý rằng hiểu biết của con người có thể rất mong manh và nhiều thông tin 'khoa học' hiện tại có thể là sai lệch. Tuy nhiên, ông không tin vào việc quy những điều chưa biết về sự sáng tạo của 'đấng trên cao'. Ông cũng nhắc đến hiện tượng 'God of the gaps' - con người thường quy những điều chưa hiểu về 'phép màu' của chúa. Tuy nhiên, với hiểu biết hiện tại, ta biết rằng những nhận định này gần như không có tính xác thực.

Steven Pinker tin rằng những điều chúng ta chưa biết về não bộ vẫn còn rất nhiều, và những 'phép màu' mà con người cho là không thể giải thích được bằng khoa học, vẫn có thể được giải thích bằng bộ máy sinh học mà ta có.