Buzz
Khác biệt rất lớn so với văn học thời kỳ 1930 - 1945. Trong thời kỳ đó, việc tìm kiếm một nhân vật tiêu biểu là điều vô cùng dễ dàng. Như Chí Phèo và Thị Nở trong tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao; Xuân Tóc Đỏ trong Số Đỏ của Vũ Trọng Phụng; chị Dậu trong Tắt Đèn của Ngô Tất Tố; Kép Tư Bền trong tác phẩm cùng tên của Nguyễn Công Hoan...
Mọi người đều thấy rằng, trong quá khứ, việc nhận diện các nhân vật nổi tiếng và điển hình rất dễ dàng. Ảnh hưởng của những nhân vật văn học nổi tiếng đã thấm vào ngôn ngữ một cách sâu sắc. Những tên như Chí Phèo, Thị Nở, Xuân Tóc Đỏ, chị Dậu, Tám Bính... đã trở thành từ vựng phổ biến trong tiếng Việt.
Một điều đáng chú ý là tôi tin rằng, các nhà văn thời kỳ đó ít khi hoặc không được tiếp cận với các lý thuyết văn học liên quan đến nhân vật điển hình. Có thể là do vào thời điểm đó, các lý thuyết đó chưa được phát triển hoặc chưa thâm nhập vào văn hóa Việt Nam. Các nhà văn viết một cách tự do như những nhà văn cổ điển, có thể họ đã đọc các tác phẩm gốc như Victor Hugo, Balzac, Dickens... Đương nhiên, các nhà văn cổ điển luôn có rất nhiều nhân vật văn học nổi tiếng.
Một điều gây nghịch lý là những khái niệm như 'hoàn cảnh điển hình, nhân vật điển hình' sau này đã trở nên rất phổ biến và đôi khi trở thành các lý thuyết cốt lõi của các nhà văn. Nhưng khi đi sâu vào xem xét, thì thực tế trong giai đoạn đó, rất hiếm nhân vật nào có thể được coi là thực sự nổi tiếng hoặc điển hình như các nhà văn tiền chiến đã tạo ra.
Tôi đã tìm kiếm và chỉ tìm thấy vài nhân vật có khả năng, ví dụ như Mị trong tác phẩm 'Vợ chồng A Phủ' của Tô Hoài. Đương nhiên, sự nổi tiếng của Mị được tăng cường bởi việc xuất hiện trong sách giáo khoa. Những truyện ngắn của Tô Hoài đã được sử dụng trong sách giáo khoa ở các trường phổ thông trong nhiều năm và tất nhiên, có hàng ngàn đề thi và bài văn đã viết về nó.
Như một người từng viết đã ý, khi một tác phẩm được sử dụng trong sách giáo khoa quá lâu, nó có thể dẫn đến hàng ngàn, thậm chí hàng triệu bài viết giống nhau về cùng một chủ đề và dần trở nên lặp lại.
Tôi không muốn phê phán truyện ngắn 'Vợ chồng A Phủ' và nó cũng không phải là tác phẩm xuất sắc nhất của Tô Hoài. Mị đã trở nên phổ biến từ các trường học và gần đây đã trở thành mốt trên mạng xã hội với rất nhiều cô gái viết như thế này: 'Hôm nay Mị mặc váy ngắn, Mị muốn đi chơi. Mị bận rộn với chồng con, không có thời gian ngắm nhìn nữa, v.v và v...v...'
Ngay cả nhân vật Nguyệt trong truyện ngắn 'Mảnh trăng cuối rừng' của Nguyễn Minh Châu đã trở nên khá phổ biến, nhưng đó cũng không phải là tác phẩm xuất sắc nhất của ông và hình ảnh của Nguyệt cũng không đặc biệt so với các nhân vật khác của ông.
Nguyệt có tính cách và đặc điểm đại diện không kém gì lão Khúng, từ 'Khách ở quê ra' đến 'Phiên chợ Giát', nhưng do ảnh hưởng của sách giáo khoa, nhiều người đọc thông thường biết đến Nguyệt nhiều hơn là lão Khúng!
Đương nhiên, các tác phẩm của giai đoạn trước đó, như các nhân vật nổi tiếng của Nam Cao, Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Công Hoan, Nguyên Hồng... cũng trở nên phổ biến hơn với sự hiện diện trong sách giáo khoa. Trong nhiều năm, sách giáo khoa văn học trung học phổ thông không thiếu những tên như Chí Phèo, Thị Nở, chị Dậu, Xuân Tóc Đỏ, Lão Hạc... Nói mãi, học mãi sẽ quen và những nhân vật trở thành bất tử.
Nói điều đó để nhận ra rằng các nhà văn có tác phẩm được đưa vào sách giáo khoa may mắn hơn những đồng nghiệp khác. Ví dụ như Khái Hưng, Hồ Dzếnh, những người có những nhân vật hay nhưng tác phẩm của họ không được đưa vào sách hoặc ít nhất không nổi tiếng.
Không chỉ sách giáo khoa mà cả các phương tiện truyền thông khác cũng thúc đẩy cho các nhân vật văn học, đặc biệt là điện ảnh, khi loại hình nghệ thuật này ngày càng có ảnh hưởng lớn đến công chúng.
Quay lại sự mờ nhạt về nhân vật văn học gần đây khi tư duy về cách sáng tác đã trải qua nhiều thay đổi. Các nhà văn đương đại, với những nỗ lực cách tân và tìm cách thoát ra khỏi những khuôn mẫu cũ, không còn coi việc phát triển cốt truyện và nhân vật là quan trọng như trước.
Trong nhiều tác phẩm, cốt truyện trở nên mỏng manh và ngẫu hứng, nhà văn không nhất thiết phải tuân thủ cứng nhắc một cốt truyện cụ thể. Cốt truyện không còn đóng vai trò quan trọng như trước, các nhân vật cũng trở nên mờ nhạt và ít khi có nhân vật nào chi phối toàn bộ câu chuyện.
Nếu trước đây nhiều nhà văn thường đặt tên tác phẩm bằng tên nhân vật như Lão Hạc, Kép Tư Bền... thì bây giờ việc đó đã trở nên hiếm hơn. Điều này cho thấy rằng nhân vật không còn là trung tâm của tác phẩm, và có nhiều nhân vật chỉ đơn thuần là một phần của câu chuyện: cô răng vổ, gã đầu trọc, thư kí, giám đốc, bảo vệ, lái xe, sếp, M, H, K...
Vì vai trò của nhân vật trong văn học đương đại giảm sút, việc tìm kiếm những nhân vật ấn tượng, đáng nhớ trong các tác phẩm ngày nay trở nên khó khăn hơn. Nhà văn đang chú trọng nhiều hơn vào không khí, cảm giác, sự phân rã và biểu đạt của tác phẩm.
Theo Uông Triều - VNCA
