[Nhận Xét Sách] “Tình Hình Ngược Của Công Nghệ”: Phản Ánh Thực Tế Về Lương Tâm

Công nghệ đã mang lại sự tiện ích cho con người thông qua nhiều đổi mới được định giá rõ ràng. Việc định giá này càng làm tăng giá trị của công nghệ và cũng tăng lợi nhuận từ công nghệ. Tuy nhiên, nếu coi đó là mọi thứ cần biết về công nghệ, bạn đọc nên đọc sách Mặt phải của công nghệ (Dịch bởi Quế Chi) của tác giả Peter Townsend để hiểu rõ hơn về khía cạnh mới của công nghệ.

Thảo luận về khía cạnh tiêu cực của công nghệ

Mỗi sự vật, hiện tượng trong cuộc sống đều có hai mặt, được chúng ta nhìn nhận theo góc độ cá nhân. Tuy nhiên, nếu kết hợp với cảm xúc, lợi ích, sở thích hay không chấp nhận thì chỉ còn nhận xét tích cực hoặc tiêu cực. Công nghệ là một ví dụ điển hình. Công nghệ mang lại quyền lực kỳ diệu cho con người, giúp chinh phục thiên nhiên, khám phá bí mật của tự nhiên và thay đổi số phận theo ý muốn. Công nghệ giúp chúng ta không chỉ sống tốt hơn mà còn sống thoải mái hơn, bằng cách click chuột, tất cả sản phẩm và dịch vụ sẽ có mặt. Những nhà sản xuất cũng tận tình phục vụ nhu cầu của chúng ta. Về mặt tinh thần, cuộc sống trở nên đa dạng hơn. Các công dân mạng trở thành những công dân toàn cầu luôn kết nối và cập nhật mọi hoạt động của họ trên mạng xã hội. Trong tương lai, thậm chí cả việc suy nghĩ cũng có thể được thay thế bằng Trí Tuệ Nhân Tạo (AI).

Khía cạnh sáng sủa của công nghệ có thể che đậy một số điều tiêu cực. Nhưng việc che đậy không làm cho chúng biến mất. Hãy nhìn nhận vấn đề từ một góc độ khác, không phải là người hưởng lợi từ tiến bộ của công nghệ mà là nạn nhân của nó, bạn sẽ có cái nhìn toàn diện hơn. Sự mở lòng đón nhận giúp chúng ta nhận thức được cả tin tốt và tin xấu cùng một lúc. Đôi khi, việc biết tin xấu kịp thời cũng là một tin tốt.

Sự Tắc Trở về Năng Lượng

Phần lớn mọi người nghĩ rằng việc mất kết nối wifi là một thảm họa, nhưng thực tế, mất điện mới là vấn đề quan trọng. Điện năng ổn định làm cho mọi hoạt động trên thế giới diễn ra suôn sẻ, nhưng việc phát triển các mạng lưới điện để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng cũng mang theo những nguy cơ tiềm ẩn. Để tạo ra nhiều năng lượng hơn, các mạng lưới điện được nâng cấp để hỗ trợ lẫn nhau mạnh mẽ hơn. Điều này có nghĩa là chúng sẽ hoạt động hoặc ngừng lại cùng nhau do những sự cố từ thiên nhiên hoặc do con người gây ra. Để khắc phục những sự cố này nhanh chóng đòi hỏi nhiều tiền bạc và công sức. Thiệt hại không chỉ ảnh hưởng đến ngành điện mà còn ảnh hưởng đến hàng loạt các ngành khác trong xã hội mà phải dựa vào điện để tồn tại, như thương mại điện tử, chế biến và bảo quản thực phẩm, hoặc thông tin liên lạc.

Một cú sét đánh vào một trạm điện nhỏ ở Brazil vào năm 1999 đã gây ra một loạt các vấn đề, làm hỏng 70% mạng lưới điện trên toàn quốc và ảnh hưởng đến 97 triệu người. Brazil đã phải đối mặt với nhiều vấn đề mất điện khác vào các năm 2009, 2011 và 2013.

Đó chỉ là một ví dụ nhỏ về mối quan hệ thuận lợi giữa tỷ lệ thiệt hại và quy mô. Càng hiện đại cơ sở, càng có nhiều vấn đề lớn và ảnh hưởng đến nhiều đối tượng hơn. Khi đến với nguồn năng lượng lâu dài khác như năng lượng mặt trời, chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều vấn đề mà trước đây ít gặp phải do cơn bão từ mặt trời.

Hoạt động bề mặt của mặt trời phát ra các lưỡi vật chất bị ion hóa và các đợt giải phóng lớn gọi là các cơn phun trào cực quang (coronal mass ejection).

Thay vì gây hủy hoại cho các thiết bị điện đơn giản nằm rải rác ở nhiều nơi, chúng có cơ hội tác động trực tiếp đến các thiết bị công nghệ hàng ngày như máy tính, điện thoại và kết nối mạng. Không chỉ có vậy, hệ thống vệ tinh quanh trái đất cũng gặp nguy cơ từ các cơn bão điện từ mặt trời, dù đã được bảo vệ bằng nhiều phương án dự phòng.

Sự cố ở các vệ tinh hoặc các trung tâm kiểm soát không gian không chỉ gây nguy hiểm cho hành khách trên các chuyến bay, mà còn ảnh hưởng đến tài chính vì mỗi năm, ngành công nghiệp truyền tín hiệu vệ tinh mất khoảng một tỷ đô-la.

Bên cạnh đó, việc va chạm ngẫu nhiên giữa các vệ tinh quân sự cũng ẩn chứa các nguy cơ về mặt chính trị, vì sẽ có sự nghi ngờ về việc các vệ tinh này bị hư hỏng hoặc bị tấn công bởi các quốc gia khác. Hơn nữa, với các thiết bị điện tử luôn theo dõi chúng ta, việc định vị và tạo ra biểu đồ về thói quen sinh hoạt hàng ngày của một người qua GPS cũng không còn là điều không thể. Thậm chí, ngay cả khi một vệ tinh không hoạt động nữa, các khối kim loại nặng hàng nghìn tấn này vẫn có thể tạo ra những cơn bão mảnh vụn với vận tốc giống như được bắn từ một khẩu súng trường.

Danh sách màu xám

Bản danh sách này được thiết kế bởi những thứ đóng hộp, thói quen ăn uống không điều độ, việc chỉnh sửa cơ thể hoặc các đơn thuốc dài lê thê. Công nghệ đã trở thành phép màu đáp ứng mọi nhu cầu của con người và con người hoàn toàn tin tưởng vào điều đó.

Thứ nhất, nhờ công nghệ, con người đã có khả năng chỉnh sửa cơ thể.

Để đáp ứng nhu cầu về thẩm mỹ, các thẩm mỹ viện đã ra đời cùng với các sản phẩm mỹ phẩm - và nếu gọi chúng là hóa chất làm đẹp cũng không quá đáng (mặc dù quảng cáo luôn ca ngợi thành phần tự nhiên được in trên bao bì sản phẩm). Việc áp dụng tiến bộ khoa học vào việc thay đổi cơ thể từ trước đến nay được coi là bản thảo của thượng đế trở thành tiểu thuyết giải trí không còn là điều xa lạ. Để trở nên quyến rũ hơn, con người sẵn lòng tiêu thụ rất nhiều loại hóa chất mà không quan tâm đến hậu quả lâu dài. Việc chỉnh sửa gương mặt hoặc tạo ra những phần thịt phồng lên hoặc nhẹ đi khiến con người cảm thấy khả năng của mình lớn hơn. Khái niệm vẻ đẹp cũng đã bị tiêu chuẩn hóa theo màu xám: sự giống nhau giữa các khuôn mặt được tạo ra từ cùng một quan niệm về vẻ đẹp hình thể.

Thứ hai, nhờ công nghệ, việc ăn uống trở nên 'bốc lửa'.

Luôn có thứ gì đó để ăn dù ở bất cứ đâu, bất kể thời điểm nào trong ngày, nếu bạn đói, chỉ cần đặt hàng là có. Dường như câu nói cửa miệng của cha ông “cơm có bữa, chợ có chiều” trở nên thật vô nghĩa. Hình ảnh các món ăn được chỉnh sửa đẹp mắt tràn ngập trên Internet. Ăn uống không bị giới hạn kết hợp với bản tính thích thưởng thức những vị béo bùi, chua ngọt hoặc hàng loạt đồ ăn vặt, ăn nhanh khác khiến con người trở thành những thực khách dũng mãnh. Cùng với sự tiến bộ của công nghệ, có thể thấy không ít người đang dần thay đổi từ bản năng ăn vì đói sang ăn vì thèm. Trong văn hóa phương Đông, thuật dưỡng sinh từng khuyên con người nên hạn chế đồ ăn qua lửa, khói bởi chúng không tốt cho sức khỏe. Nhưng bằng sức mạnh của truyền thông, thực đơn kèm những món ăn “bốc lửa” (thức ăn chế biến bằng cách tẩm ướp gia vị rồi quay, chiên, rán) xuất hiện ngày càng nhiều và dần trở thành món ăn ưa thích của đa số khách hàng, đặc biệt là trẻ em- thế hệ tương lai.

Ăn là một trong tứ đại khoái nhưng với nhiều người, nó đã trở thành một loại nghiện khiến cho sức khỏe suy giảm.

Thói quen ăn uống lệch lạc khiến cho sức khỏe con người yếu đi từng ngày bởi lượng thực phẩm tiêu thụ nhiều hơn mà hàm lượng chất dinh dưỡng lại kém đi, dễ dẫn đến thừa cân, tiểu đường hoặc các vấn đề về tim mạch.

Cũng vào lúc đó, những chiếc hộp thức ăn ấm nóng, tỏa ra làn khói thơm phức kèm theo đủ loại nước sốt vẫn đang di chuyển trên các tuyến đường trong đêm theo đơn đặt hàng qua mạng.

Thứ ba, chúng ta biết rất nhiều điều nhưng quên cách tự chăm sóc bản thân.

Công nghệ mang lại cuộc sống tiện nghi nhưng không kèm theo cam kết tận hưởng tiện nghi có mức độ. Do đó, khi chiếc điện thoại hoặc máy tính bảng hết pin, người dùng vẫn có thể sạc và tiếp tục công việc mình đang làm hoặc thú vui mình đang quan tâm. Thời gian đó có thể kéo dài đến tận đêm. Khi ngủ, không chắc những thiết bị đó đã nằm ngoài tầm với của chúng ta (mặc dù khoa học đã chứng minh sóng phát ra từ chúng không có lợi cho hệ thần kinh). Khi gặp phải vấn đề sức khỏe nhỏ nào, thay vì tìm lời khuyên từ con người cụ thể, chúng ta tìm kiếm trên mạng và tự áp dụng. Thông thường, những hướng dẫn này sẽ kết thúc với việc sử dụng một sản phẩm nào đó để đạt được kết quả như mong muốn. Ngoài phần thanh toán hiển thị sáng tạo trên màn hình, những thông tin khác cần phải được kiểm chứng trước khi quyết định lôi chiếc điện thoại màu xám ra để đặt hàng.

Thứ tư, loại thuốc đắng nhưng hiệu quả cho việc làm dịu đau họng.

Khi bắt buộc phải uống thuốc, chúng ta thường cảm thấy lo lắng, nhưng các nhà sản xuất và dược sĩ cũng đều lo lắng. Họ lo lắng về việc đảm bảo đơn thuốc chứa các loại thuốc họ cung cấp được sản xuất với công nghệ tiên tiến. Để đạt được điều này, các bác sĩ cần cẩn thận khi kê đơn. Những đơn thuốc có những dòng chữ mùa mưa trên giấy trở nên huyền bí hơn. Khi cầm trong tay chiếc túi nhỏ chứa những hộp thuốc, người bệnh mong ước những viên thuốc đó sẽ mang lại sức khỏe cho họ.

Nhìn chung, chúng ta dễ bị đánh lừa, không chỉ bởi các sản phẩm hoặc người bán hàng, mà còn bởi niềm tin vào một phương thuốc kì diệu mặc dù có bằng chứng hoặc sự thông minh cảnh giác nói lên điều ngược lại. Cách tiếp thị thuốc trên phố chợ đã thay đổi qua các phương tiện truyền thông mới.

Thứ năm, chúng ta đã tự đặt ra quyền kiểm soát lại thế giới tự nhiên thông qua công nghệ.

Điều này là cách duy nhất để đáp ứng những nhu cầu không ngừng của con người. Trật tự tự nhiên là cách để mọi thứ diễn ra suôn sẻ và bền vững. Việc can thiệp vào trật tự tự nhiên thông qua công nghệ sinh học hoặc thay đổi gen là một hành động mạo hiểm vì thường điều này đi kèm với những tác động phụ mà chúng ta vẫn đang tìm hiểu.

Để quản lý hiệu quả và đơn giản, việc trồng cây trên diện rộng hoặc chăn nuôi loài gia súc có lợi là hữu ích. Chính vì vậy, chúng ta đã tiêu diệt một số loài động vật và thay thế chúng bằng đồng ruộng và gia súc. Một ví dụ điển hình gần đây là trong 50 năm qua ở Mỹ, chúng ta đã tiêu diệt khoảng 50 triệu con bò rừng.

Để tạo ra những thứ con người cần, con người đặt mình vào vị trí trung tâm và nỗ lực thay đổi các yếu tố tự nhiên để có lợi ích tối đa. Khi bước đi trên đất đã bị cày xới bởi lưỡi cày kim loại, chúng ta nhận ra trời đang mưa và không có cây nào che chở khỏi ướt.

Khoảng trống nhận thức

Ở khía cạnh khác, công nghệ không chỉ ảnh hưởng đến sự kết nối xã hội mà còn tác động đến tâm trạng và tư duy của cá nhân trong cộng đồng. Việc cải tiến liên tục các phần mềm khiến khoảng cách giữa thế hệ trẻ và các thế hệ trước ngày càng xa. Quan niệm về cuộc sống, tính cách và sở thích cá nhân được coi trọng hơn là tinh thần đoàn kết. Thời gian dành cho công nghệ càng lâu, khoảng cách với thực tại càng tăng lên. Nhiều phụ huynh không thể hiểu suy nghĩ của con cái và nguyên nhân là thông tin mà các em tiếp xúc hàng ngày trên mạng. Mỗi người với tài khoản mạng xã hội riêng tạo nên một thế giới độc đáo, làm thế giới ảo dần thay thế thực tại và gây ra hậu quả như việc sử dụng quá mức facebook và tăng sự quan tâm đến các trung tâm giáo dục đặc biệt.

Tiếp xúc với nhiều hình thức giải trí hơn giúp chúng ta thư giãn một cách hiệu quả và hướng tới lối sống đầy nhân ái? Câu trả lời phụ thuộc vào việc chúng ta lựa chọn những hình thức giải trí nào. Ví dụ như điện ảnh, các bộ phim bi kịch hoặc về thảm họa, hoặc thậm chí là các siêu anh hùng được yêu thích. Một phần khán giả thích thú khi chứng kiến nhân vật chính vượt qua khó khăn giữa đám zombie hoặc các cảnh bạo lực, hoặc thảm họa thiên nhiên khiến con người đối diện với bước đường cùng.

Nếu thường xuyên xem các bộ phim như vậy, liệu cuộc sống tinh thần của chúng ta có ổn định không, hẳn các bạn đã hiểu. Khi nói về những thảm họa, hầu hết mọi người muốn tìm kiếm sự an toàn sau màn ảnh để thưởng thức. Mặc dù đó là quy luật tâm lý bình thường, nhưng nếu trở thành thói quen, chúng ta sẽ mất đi khả năng đồng cảm.

Việc xác định ý nghĩa của cuộc sống trên màn hình máy tính hoặc điện thoại di động có nghĩa là chúng ta đang học theo những thói quen xấu (hầu hết chúng ta đều vậy), thói quen này gây hại cho sức khỏe của chúng ta. Mắt mỏi, không vận động, suốt ngày lười biếng trong nhà và điều này kéo theo thói quen ăn uống không lành mạnh, tệ hại.

Thêm vào đó, độc giả sẽ thấy khá thú vị khi biết các game thủ luôn sẵn lòng phục hồi sức khỏe bằng cách ăn mỳ và uống nước tăng lực - những thứ khiến họ càng mệt mỏi hơn về thể chất.

Mất đi khả năng kiên nhẫn

Công nghệ đang làm mất đi khả năng kiên nhẫn của chúng ta, vì nó được thiết kế để phục vụ chúng ta như những người nghiện dịch vụ (điều đáng lưu ý là những người này thường bị các thiết bị của họ giật tê và sau đó chết từ từ mà không hề nhận ra). Mọi cải tiến đều nhằm mục đích tăng tốc độ, nhưng lại đem lại nhiều hậu quả hơn, điều mà con người - một phần của tự nhiên - đã nghĩ ra để chế nhạo tự nhiên. Không chỉ trong lĩnh vực dữ liệu, con người đang dần mất kiên nhẫn ở nhiều lĩnh vực khác trong cuộc sống do thói quen được nuông chiều. Ví dụ như sử dụng các loại thuốc kích thích cho động vật và cây cối, tăng cường các hình thức lừa đảo trực tuyến để kiếm tiền, dành nhiều thời gian chăm sóc hình ảnh ảo để thu hút sự chú ý, thực hiện các chương trình giải trí không mang lại nội dung hoặc thông điệp ý nghĩa chỉ để thu hút lượt xem, v.v...

Khi mất đi khả năng kiên nhẫn, mọi việc không diễn ra theo tự nhiên nữa, con người đã tự tạo ra một hệ sinh thái riêng cho mình và vẽ ra một vài tương lai tươi sáng dựa trên những dấu hiệu nhỏ nhặt. Hệ sinh thái này giống như một bộ đồ chơi Lego có thể bị phá hủy thành từng mảnh nhỏ bất cứ lúc nào.

Thay vì kết thúc bằng một lời nhắc nhở tiêu cực, tôi muốn tin rằng chúng ta là những sinh vật thông minh và muốn tồn tại. Nhận lỗi lầm ít nhất cũng mang lại hy vọng rằng chúng ta sẽ nỗ lực sửa chữa những sai lầm đó.

Thay vì kết thúc bằng một lời tự giác tiêu cực, tôi muốn nghĩ rằng chúng ta là những sinh vật thông minh và muốn tồn tại. Nhận lỗi lầm ít nhất cũng mang lại hy vọng rằng chúng ta sẽ nỗ lực sửa chữa những sai lầm đó.

Những dòng tâm hồn tác giả gửi gắm, tôi - người đánh giá sách, cũng muốn chia sẻ những suy tư này với bạn đọc. Công nghệ, vốn được tạo ra để chứng minh trách nhiệm của con người - chúng ta, những người được giao trọng trách bảo vệ hành tinh này. Việc chấp nhận sai lầm và sửa đổi là cách tiến bộ thực sự, không chỉ phụ thuộc vào sự phát triển của công nghệ. Trái tim con người mềm mại và ấm áp, không giống như kim loại cứng nhắc.

Tôi tiếc rằng vì hạn chế kiến thức về Vật lý và Công nghệ sinh học thực nghiệm, không thể phân tích sâu hơn về nội dung của cuốn sách do Peter Townsend viết. Đề nghị độc giả đọc sách để hiểu thêm về những ví dụ sống động, được diễn đạt một cách hóm hỉnh và lạc quan, ngay cả trong những tình huống khó khăn.

Nhận xét chi tiết từ Nguyễn Phú Hoàng Nam - MyBook