Buzz
Trong lịch sử Việt Nam, cuộc nội chiến giữa nhà Nguyễn và nhà Tây Sơn đã tạo ra nhiều quan điểm và nhận thức khác biệt. Một số người coi phong trào Tây Sơn như một cuộc nổi dậy của nông dân chống lại sự áp bức từ nhà Nguyễn, mang lại công bằng xã hội cho mọi người. Tuy nhiên, việc lý tưởng hóa phong trào này đã dẫn đến nhiều nhận định không chính xác về bản chất của nó. Gần đây, nhiều học giả nước ngoài đã tìm hiểu sâu hơn về cuộc nội chiến này dựa trên nhiều nguồn tư liệu, giúp làm sáng tỏ nhiều sự thật lịch sử trước đây chưa được biết đến.
Một trong những tác phẩm đáng chú ý về chủ đề này là The Tây Sơn Uprising (Cuộc nổi dậy của nhà Tây Sơn) của giáo sư sử học người Mỹ George Dutton.
Tác giả là giáo sư ngành Ngôn ngữ và Văn hóa châu Á tại Đại học California, Los Angeles (UCLA), Mỹ; đã giảng dạy lịch sử Việt Nam từ cận đại đến hiện đại và là tác giả của nhiều sách về xã hội Việt Nam trong các thế kỷ XVIII, XIX và XX. Tác phẩm The Tây Sơn Uprising được Đại học Hawaii xuất bản năm 2006 là một nghiên cứu quan trọng của Dutton về phong trào Tây Sơn trong thời kỳ 1771-1802, một cuộc nội chiến kéo dài hơn 30 năm, để lại nhiều hậu quả kéo dài đến thế kỷ XIX.
Dutton tập trung vào mối quan hệ giữa nhà Tây Sơn và các tầng lớp xã hội phức tạp của thời đại, bao gồm nông dân, người châu Âu ở Đại Việt, các sắc tộc thiểu số như người Hoa, người Chăm, người Khmer, và những người sống ở vùng cao nguyên, cũng như những người bị xã hội lãng quên. Ông sử dụng nhiều nguồn tài liệu khác nhau để làm sáng tỏ nhiều chi tiết lịch sử chưa được biết đến trước đây.
Mặc dù không phải ai cũng đồng ý với ý kiến của Dutton, nhưng ông mở ra một góc nhìn mới trong nghiên cứu về thời kỳ này. Ông cho rằng nhà Tây Sơn ban đầu chỉ phân phối những tài sản ít giá trị cho nông dân thay vì công nhận quyền sở hữu đất đai của họ. Nông dân cuối cùng trở thành nạn nhân của sự bóc lột từ phía nhà Tây Sơn.
Mối quan hệ giữa nhà Tây Sơn và người Hoa cũng phức tạp không kém. Ban đầu, nhà Tây Sơn chấp nhận sự hỗ trợ từ người Hoa, nhưng mối quan hệ này nhanh chóng suy tàn vì những xung đột. Dutton cho rằng mối quan hệ căng thẳng giữa họ là do lo ngại rằng cộng đồng người Hoa sẽ trở thành trung tâm tài chính cho đối thủ. Tuy nhiên, không phải lúc nào mối quan hệ này cũng tiêu cực.
Tác giả George Dutton đã nghiên cứu kỹ về mối quan hệ giữa nhà Tây Sơn và các nhóm hải tặc Trung Quốc. Ông minh chứng cho việc nhà Tây Sơn hợp tác với các nhóm này, sử dụng họ để kiểm soát biển và chia sẻ lợi ích.
Tác phẩm của George Dutton cho thấy sự hợp tác giữa nhà Tây Sơn và các nhóm bên ngoài trong cuộc nội chiến kéo dài 30 năm. Ông đã nhìn nhận vấn đề này một cách tinh tế:
Không nên coi thường vai trò của trộm cướp và hải tặc trong cuộc khởi nghĩa của nhà Tây Sơn. Đây là phần không thể thiếu của cuộc nổi dậy, phản ánh sự đa dạng của xã hội Đại Việt vào cuối thế kỷ XVIII. Nhà Tây Sơn không chỉ là những người lãnh đạo, mà còn là những người thực dụng, không ngần ngại tuyển mộ những người có kinh nghiệm chiến đấu, kể cả trộm cướp và hải tặc, để tăng cường quân lực.
Khi đánh giá về nhà Tây Sơn, George Dutton đã phê phán một cách thẳng thắn:
… các lãnh đạo Tây Sơn không phải là những cách mạng, họ chỉ là những người thực dụng về chính trị. Họ sử dụng mọi cách để thu hút ủng hộ và tăng cường quyền lực của mình, thay vì tập trung vào phát triển đất nước hay cải thiện cuộc sống của nhân dân.
Trong một phần khác của tác phẩm, tác giả càng gay gắt hơn:
Thay vì coi anh em nhà Tây Sơn là các nhà cách mạng, chúng ta nên nhìn họ như những diễn viên phụ trên sân khấu chính trị, luôn tùy nghi và thích nghi với tình hình.
Tuy tác giả có cái nhìn khác về Nguyễn Huệ, nhưng với nhà Tây Sơn nói chung, ông vẫn giữ quan điểm của mình:
… Niềm tin của Quang Trung vào vương quốc Đàng Ngoài chủ yếu xuất phát từ việc ông bảo vệ Đại Việt chống lại sự xâm lược của quân nhà Thanh vào năm 1788. Hành động này, hơn bất kỳ hành động nào khác, đã củng cố uy tín của ông trong mắt các nhà nho ở phía Bắc cũng như trong tầng lớp nhân dân rộng lớn. Thắng lợi trước quân Thanh đã giúp ông vinh danh như những anh hùng dân tộc - Hai Bà Trưng, Trần Hưng Đạo và Lê Lợi, những người đã bảo vệ đất nước trước kẻ thù từ phương Bắc. Ông gợi nhớ lại chiến công của họ khi tập hợp quân đội đánh thắng quân Thanh, và chiến công của ông đã làm nổi bật tên tuổi ông, gắn kết với danh tiếng của những anh hùng kia. Vị thế của Quang Trung trong sân khấu quốc gia được xác định bởi thành tựu quân sự của ông hơn là tầm nhìn chính trị của ông.
Việc dịch một tác phẩm như The Tây Sơn Uprising sang tiếng Việt là một công việc rất khó khăn, khi phải chuyển giao các ý nghĩa từ ngôn từ nước ngoài vào bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỷ XVIII, với nhiều sự khác biệt về tổ chức chính trị, văn hóa, và ngôn ngữ. Điều này đòi hỏi người dịch phải có kiến thức sâu rộng về lịch sử Việt Nam thời kỳ này để truyền đạt ý nghĩa mà tác giả muốn truyền tải, đồng thời bổ sung và sửa chữa những thông tin sai lệch hoặc thiếu sót trong tác phẩm.
Tác phẩm này dựa trên một nguồn tài liệu phong phú, chỉ trong hơn 300 trang bản thảo pdf, đã có đến 764 chú thích. Số lượng chú thích khổng lồ này được tập trung vào cuối mỗi trang sách, điều này có thể làm cho việc theo dõi trở nên khó khăn cho độc giả. Vì vậy, để người đọc dễ dàng theo dõi hơn, toàn bộ chú thích được đưa xuống cuối mỗi trang sách.
Theo DT Books
