Nhóm người Pa Kô

Người Pa Kô hoặc người Pa Cô thuộc dân tộc Tà Ôi - một dân tộc thiểu số chủ yếu sinh sống tại miền Trung Việt Nam và Nam Lào. Trong tiếng Tà Ôi, 'Pa' có nghĩa là phía, và 'Kô' là núi, nên người sống gần núi là cách gọi chính xác.

Ở Việt Nam, người Pa Kô chủ yếu cư trú tại các huyện Hướng Hóa, Đakrông thuộc tỉnh Quảng Trị và A Lưới thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế. Hiện tại, họ vẫn chưa được công nhận là một dân tộc riêng biệt mà được liệt kê vào dân tộc Tà Ôi trong Danh sách các dân tộc Việt Nam.

Tại Lào, người Pa Kô sinh sống ở các muang (huyện) Sa Mouay thuộc tỉnh Saravan và muang Nong thuộc tỉnh Savannakhet. Hai huyện này nằm gần với Hướng Hóa và Đakrông của Việt Nam. Họ được công nhận là một dân tộc độc lập, khác với người Tà Ôi, dân tộc chủ yếu ở huyện Ta Oy.

Người Pa Kô sử dụng tiếng Pa Kô, một ngôn ngữ thuộc ngữ chi Cơ Tu trong ngữ tộc Môn-Khmer của hệ ngôn ngữ Nam Á. Tiếng Pa Kô được coi là một ngôn ngữ riêng biệt theo Ethnologue.

Huyền thoại

Người Pa Kô, do tính cách thật thà, đã thất bại trong cuộc thi xây dựng thành, phải rời bỏ đồng bằng để lên sống tại vùng đồi núi. Suốt nhiều thế hệ, từ dải Trường Sơn đến nay, họ vẫn gìn giữ bản sắc riêng biệt với những câu chuyện kỳ lạ và phong tục đặc sắc. Từ những người trẻ đến các già làng Pa Kô đã trải qua hơn 100 mùa vụ, đều có những truyền thuyết về nguồn gốc dân tộc của mình.

Đề án khảo sát để công nhận dân tộc Pa Kô

Nhằm đáp ứng nguyện vọng của người dân tộc Pa Kô về việc được công nhận là một dân tộc riêng, tỉnh Thừa Thiên Huế đã triển khai đề án Thêm dân tộc Pa Kô vào danh sách các dân tộc Việt Nam. Đến nay, Ban dân tộc đã hoàn tất khảo sát 8/12 xã có người Pa Kô và 4/5 xã có người Tà Ôi thuộc huyện A Lưới để xác định nguồn gốc, sự hình thành và phát triển của dân tộc Pa Kô. Khảo sát này cũng làm rõ sự khác biệt giữa Pa Kô và Tà Ôi để đề xuất việc công nhận Pa Kô là một dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

PGS.TS Trần Bình, trưởng bộ môn Quản lý Văn hóa Dân tộc thiểu số tại Đại học Văn hóa Hà Nội, cùng các nhà khoa học từ Đại học Huế và các nhà quản lý văn hóa ở Thừa Thiên Huế và Quảng Trị, đã tiến hành nghiên cứu về nguồn gốc và những đặc điểm nổi bật của người Pa Kô tại Việt Nam. Ông đã xác nhận câu chuyện về nguồn gốc của người Pa Kô. Sự khác biệt lớn nhất giữa người Pa Kô và các nhóm khác trong dân tộc Tà Ôi là gì.

Mặc dù Pa Kô và Pa Hy đều thuộc dân tộc Tà Ôi, văn hóa của họ có một số khác biệt. Chẳng hạn, ngôn ngữ của Tà Ôi khác biệt với ngôn ngữ của Pa Kô và Pa Hy về từ vựng, âm điệu, và thanh điệu. Ngoài ra, người Tà Ôi nổi tiếng với kỹ năng dệt vải, trong khi người Pa Kô lại không dệt vải. Tang lễ của họ cũng có sự khác biệt. Văn hóa và nghệ thuật của họ có sự phân biệt, nhưng điểm quan trọng vẫn là nguồn gốc. Người Tà Ôi có nguồn gốc từ cao nguyên Tà Ôi ở Lào.

Hiện tại, người Lào vẫn gọi người Pa Kô là Noọc. Ngôn ngữ của người Pa Kô có nhiều điểm tương đồng với ngôn ngữ của người Pa Đoal ở Myanmar. Những người già vẫn gìn giữ nhiều phong tục tập quán của tổ tiên, giống như người Pa Đoal, chẳng hạn như việc đeo vòng đồng quanh cổ và búi tóc cao trên đầu với một cái trâm.

Nhà cửa

Trước đây, người Pa Kô thường sống trong những ngôi nhà dài, bao gồm nhiều bếp và hộ gia đình, tập trung quanh một sân lớn dùng cho các hoạt động chung của làng. Họ tổ chức lễ hội Ada và lễ hội mừng lúa mới để tôn vinh mùa màng và cảm ơn trời đất, thời tiết, sông suối, núi rừng, cây cối, và cả ma quỷ.

Văn hóa

Nghệ nhân Kray Sức, cán bộ phụ trách văn hóa tại xã Tà Rụt, huyện Đakrông, Quảng Trị, đang thực hiện các hoạt động bảo tồn văn hóa của người Pa Kô. Ông sưu tầm, ghi chép và biên soạn 25 kịch bản múa cồng chiêng, nghi thức lễ hội, phong tục tập quán và các làn điệu dân ca của dân tộc Pa Kô.

Ông cũng đã soạn thảo đề án 'Hướng dẫn đọc và viết ngôn ngữ của người Pa Kô'. Đề án này áp dụng hệ chữ viết Latinh hóa để ghi chép tiếng nói của người Pa Kô.

Những người Pa Kô nổi bật

• Huyền thoại về nguồn gốc người Pa Kô
• Các dân tộc tại Việt Nam