Chúng ta đã từng quen thuộc với những câu chuyện như Lão Hạc, Tắt đèn và ít ai trong số chúng ta không bị cuốn hút bởi tài năng văn học của Nam Cao và Ngô Tất Tố. Với tôi, sau nhiều lần đọc lại truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao, tôi vẫn khám phá được những điều mới mẻ, thú vị. Nó thu hút, tạo cảm xúc, đôi khi khiến tôi phẫn nộ, đôi khi lại đầy yêu thương.
Lão Hạc là biểu tượng của lòng nhân ái cao quý. Đó là sự yêu thương, tôn trọng đối với người lao động mà Nam Cao đã thể hiện. Tương tự như Ngô Tất Tố và nhiều nhà văn khác của thời kỳ đó, Nam Cao đã khắc họa hình ảnh người nông dân Việt Nam trước cách mạng với những phẩm chất đáng trân trọng, đáng yêu: siêng năng, cần cù, giàu lòng yêu thương và lòng hy sinh cao cả.
Trước cách mạng, Nam Cao đam mê khám phá cuộc sống và tâm hồn của người nông dân. Trong các tác phẩm của ông, môi trường và hoàn cảnh sống của nhân vật chính thường liên quan mật thiết với nghèo đói, với nỗi khổ của cuộc sống, với việc kiếm ăn và với những bất công xã hội đã thấm vào tâm trí, tư duy của con người ở vùng quê.
Lão Hạc sống suốt cuộc đời trong cảnh nghèo đói. Lão dành hầu hết thời gian và công sức của mình để nuôi dưỡng con mà chưa bao giờ nghĩ đến bản thân mình. Lão yêu thương con đến tận cùng: thương khi con không thể lấy vợ vì gia đình quá nghèo, thương con phải rời bỏ quê hương để kiếm sống giữa xã hội bất bình đẳng. Đọc truyện, ta cảm nhận được sự đau đớn của lão khi phải bán đi con trâu Vàng, duy nhất của con trai mình. Không bán, lão không biết làm sao để nuôi sống con. Cuộc sống càng trở nên khó khăn hơn. Cuối cùng, khi đến lượt lão, lão cũng không giữ được cuộc sống của mình. Lão chỉ ăn củ cải luộc. Nhưng lão nghĩ rằng, lão “không nên” tiếp tục sống. Sống thêm, lão chỉ sẽ tiêu hết tiền dành dụm để nuôi sống đứa con của mình. Đó là một nỗi đau đớn sâu sắc! Lão Hạc đã phải tự “chuẩn bị” cái chết cho mình. Cuộc sống của nông dân ta trước cách mạng quả thực khó khăn tới không thể thở. Nhìn thấy hiện thực đó, ta cảm thấy đau xót, đầy tiếc nuối. Ta cũng tức giận vô cùng với bọn địa chủ, bọn thực dân tàn ác.
Lão Hạc qua đời. Cái chết của lão sáng tỏ phẩm chất cao đẹp của người nông dân. Đó là sự đau thương và tôn trọng một nhân cách kiêng tự trọng. Lão chết nhưng vẫn quyết giữ được mảnh vườn, chết mà không muốn làm phiền hàng xóm. Cái chết của Lão Hạc là lời kêu gọi chống lại xã hội không nhân đạo - một sản phẩm hỗn tạp của phong kiến, thực dân.
Đọc Lão Hạc, ta nhận ra không chỉ riêng lão là một người khổ cực. Những người như Binh Tư, một kẻ vì nghèo mà trở thành tên trộm. Ông giáo cũng vậy, một nhà giáo tri thức thông thái nhưng cũng không thoát khỏi áp lực của cuộc sống khó khăn, nghèo đói. Nghèo đó khiến ông giáo phải đau lòng bán đi những cuốn sách quý giá của mình. Nhưng việc bán đi những thứ đó có đủ để sống qua ngày không? Vậy nên trong truyện, tất cả chúng ta đều là Lão Hạc. Lão Hạc phải chịu đựng và chết trước, liệu những người kia có thể chịu đựng được bao lâu?
Trong tác phẩm Lão Hạc, chúng ta thấy niềm tin và sự lạc quan của nhà văn vào bản chất tốt đẹp của con người. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn mà nhà văn muốn truyền đạt đó là một lời kêu gọi. Đó là tiếng kêu gọi cứu giúp con người. Từ tận cùng của nội dung tư tưởng, tác phẩm truyền đạt thông điệp cấp bách và yêu cầu cần thiết phải thay đổi hoàn toàn môi trường sống để bảo vệ những giá trị chân chính và tốt đẹp của con người.
Lão Hạc cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về quá khứ để chúng ta trân trọng hơn cuộc sống hiện tại. Nó cũng dạy chúng ta rằng cuộc sống không chỉ là cuộc sống để sinh tồn mà còn là một cuộc đấu tranh để bảo vệ nhân cách.