Những bí ẩn của kim cương và ngọc lục bảo: loại đá quý nào hiếm hơn?

Kim cương lấp lánh và ngọc lục bảo rực rỡ đã từ lâu tượng trưng cho sự giàu sang và quyền lực, được khao khát bởi những người yêu thích vẻ đẹp lôi cuốn của chúng. Tuy nhiên, khi bàn về độ hiếm của hai loại đá quý này, liệu kim cương hay ngọc lục bảo mới thực sự quý giá hơn? Câu trả lời không đơn thuần nằm ở số lượng khai thác mà còn liên quan đến những quá trình địa chất độc đáo đã tạo ra chúng.

Số lượng mỏ và sự phân bố của đá quý

Theo một nghiên cứu năm 2019 trên tạp chí Minerals , thế giới hiện chỉ có 49 mỏ ngọc lục bảo được ghi nhận. Ngược lại, một bài viết năm 2022 trên tạp chí Mineralogy & Geochemical Reviews chỉ ra rằng có khoảng 1.000 hình thành đá chứa kim cương, nhưng chỉ có 82 mỏ đang hoạt động. Mặc dù con số này cho thấy kim cương dường như phổ biến hơn ngọc lục bảo, việc so sánh giữa hai loại đá quý này vẫn gặp khó khăn do sự khác biệt lớn trong mức độ khai thác và quy mô của hai ngành công nghiệp.

Ngành công nghiệp kim cương phát triển mạnh mẽ và có tổ chức chặt chẽ với sự tham gia của các tập đoàn lớn trong khai thác, kinh doanh và định giá. Theo Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Canada, mỗi năm, thế giới sản xuất từ 100 đến 150 triệu carat kim cương, tương đương khoảng 20 đến 30 tấn. Trong khi đó, sản lượng ngọc lục bảo chỉ khoảng 6 đến 9 tấn mỗi năm, theo dữ liệu năm 2015 từ các quốc gia sản xuất chính như Colombia, Zambia, Ethiopia, Madagascar và Brazil, theo công ty khai thác Gemfields của Anh.

Điều kiện địa chất hiếm có

Không chỉ ở số lượng, sự khác biệt cơ bản giữa kim cương và ngọc lục bảo còn nằm ở quá trình hình thành địa chất phức tạp của chúng. Kim cương được hình thành sâu trong lớp phủ Trái Đất - lớp nằm giữa vỏ và lõi - ở độ sâu từ 150 đến 200 km dưới bề mặt. Được cấu thành từ các tinh thể carbon đơn lẻ, kim cương cần những điều kiện đặc biệt về nhiệt độ và áp suất cực cao để hình thành. Theo một bài viết năm 2018 trên tạp chí Gems & Gemology , kim cương là một trong những viên đá quý có nguồn gốc sâu nhất trên Trái Đất.

Tuy nhiên, việc kim cương hình thành sâu dưới lòng đất không có nghĩa là chúng dễ dàng tiếp cận. Để kim cương có thể nổi lên bề mặt và được con người khai thác, cần phải có một sự kiện địa chất cực kỳ hiếm hoi: vụ phun trào núi lửa loại kimberlite. Những vụ phun trào này đưa magma từ độ sâu khoảng 170 đến 300 km lên bề mặt, mang theo kim cương trong quá trình. Dù vậy, không phải vụ phun trào nào cũng đưa kim cương lên đất liền, và đó là lý do việc khai thác kim cương vẫn mang tính may rủi.

Ngọc lục bảo, ngược lại, có quá trình hình thành phức tạp hơn nhiều. Theo Evan Smith, nhà khoa học nghiên cứu cấp cao tại Viện Đá quý Hoa Kỳ, ngọc lục bảo là phiên bản màu xanh của khoáng vật beryl, với màu sắc đặc trưng nhờ sự kết hợp của các nguyên tố crom và vanadi. Những nguyên tố này thường tập trung ở lớp vỏ lục địa phía trên, trong khi beryl lại hình thành từ các đá lửa sâu trong lớp vỏ. Do đó, để tạo thành một viên ngọc lục bảo, các môi trường địa chất khác nhau phải kết hợp, một quá trình cần sự tương tác giữa đá chứa beryl và các đá trầm tích như đá vôi hoặc đá phiến.

Chris Tucker, chuyên gia địa chất tại Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Bắc Carolina, cho biết: “Bạn cần hai yếu tố này gặp nhau và phản ứng đúng cách để tạo thành ngọc lục bảo”. Bởi vì quá trình hình thành đòi hỏi sự tương tác giữa các lớp địa chất khác nhau, ngọc lục bảo thường được tìm thấy ở những khu vực có hoạt động kiến tạo mạnh mẽ, như các vùng núi nơi các mảng kiến tạo va chạm.

Quy mô khai thác và sự khó khăn trong việc theo dõi

So với kim cương, quá trình khai thác ngọc lục bảo phức tạp hơn nhiều. Kim cương có thể được khai thác trên quy mô lớn nhờ sự phân bố tương đối đồng đều trong các thành tạo kimberlite. Người ta có thể đào các mỏ lớn, cho nổ và xử lý hàng loạt để thu được kim cương. Ngược lại, ngọc lục bảo thường nằm rải rác trong các khu vực địa chất phức tạp, khiến việc khai thác đòi hỏi quy mô nhỏ hơn và phụ thuộc vào các phương pháp khai thác thủ công.

Theo công ty Gemfields, việc theo dõi sản lượng ngọc lục bảo và các loại đá quý khác ngoài kim cương là rất khó khăn. Điều này do các mỏ ngọc lục bảo trải rộng toàn cầu, phần lớn được khai thác bởi các công ty nhỏ không có hệ thống báo cáo mạnh mẽ như trong ngành công nghiệp kim cương. Vì vậy, thông tin về lượng ngọc lục bảo được khai thác thường không chính xác và khó kiểm soát.

Sự hiếm có và giá trị của ngọc lục bảo so với kim cương

Dù cả kim cương và ngọc lục bảo đều hình thành từ những quá trình địa chất đặc biệt, ngọc lục bảo được xem là hiếm hơn khi xét từ góc độ dễ tiếp cận của con người. Kim cương có thể được khai thác quy mô lớn với hệ thống sản xuất và thương mại phát triển, trong khi ngọc lục bảo lại yêu cầu những điều kiện đặc biệt hơn, không dễ dàng khai thác và phân bố trên toàn cầu.

Mặc dù kim cương đã lâu là biểu tượng của sự xa hoa và tình yêu, ngọc lục bảo vẫn thu hút những người yêu thích đá quý nhờ màu sắc cuốn hút và sự hiếm có thực sự của chúng. Sự khác biệt về giá trị giữa hai loại đá quý này không chỉ phụ thuộc vào quá trình hình thành mà còn vào thị trường và văn hóa tiêu dùng.

Dù xét về số lượng mỏ, quy mô khai thác hay quá trình hình thành, ngọc lục bảo vẫn nổi bật hơn kim cương về độ hiếm. Cả hai loại đá quý đều hình thành từ những điều kiện địa chất đặc biệt, nhưng quá trình hình thành ngọc lục bảo đòi hỏi nhiều yếu tố hơn, khiến nó khó khai thác và ít phổ biến hơn kim cương. Chính sự hiếm có này đã làm cho ngọc lục bảo trở thành một trong những loại đá quý được săn đón và trân trọng nhất trong thế giới đá quý.