Những bí mật thú vị về Giải Nobel: Gia đình nào có 5/6 người vinh quang? Giải thưởng nào đã từng bị trao nhầm? Người Việt nào từng từ chối danh hiệu này?

Trong một gia đình 6 người có đến 5 người được vinh danh bằng Giải Nobel, người còn lại chắc phải gánh vác áp lực lớn.

Giải Nobel được thành lập bởi Alfred Nobel - một nhà hóa học, kỹ sư và nhà phát minh người Thụy Điển. Ông chính là người đã phát minh ra thuốc nổ. Trước thời đại vũ khí hạt nhân, công nghệ này đã bị đánh giá là 'cách giết người nhanh chóng hơn mọi thời đại'.

Sở hữu hơn 350 bằng sáng chế, chủ yếu trong lĩnh vực vũ khí, Nobel đã trở thành một trong những người giàu có nhất. Nhưng càng giàu, ông lại càng bị công chúng phê phán. Một tờ báo còn gọi ông là 'thương nhân của cái chết'.

Cảm thấy bất an với danh hiệu đó, vào những năm cuối đời, Nobel đã viết vào di chúc muốn quyên góp toàn bộ tài sản cho cộng đồng. Ông thành lập quỹ giải thưởng, trao tiền cho những người và tổ chức đã có đóng góp 'mang lại lợi ích to lớn cho loài người'.

Mỗi giải Nobel có giá trị hơn 1 triệu USD, với 6 giải được trao mỗi năm trong các lĩnh vực: vật lý, hóa học, y học, văn học, kinh tế và hòa bình. Từ năm 1901 đến nay, đã có 965 cá nhân và 27 tổ chức được vinh danh Giải Nobel.

Là giải thưởng uy tín và có đôi khi gây tranh cãi nhất thế giới, mỗi người đoạt giải Nobel đều có một 'câu chuyện đặc biệt về Nobel'. Ví dụ như:

Trong một gia đình 6 người, có tới 5 người được vinh danh bằng Giải Nobel, người còn lại chắc phải chịu đựng áp lực không nhỏ

Chúng ta ai cũng biết Marie Curie là người phụ nữ đầu tiên giành giải Nobel, người duy nhất giành giải Nobel ở 2 lĩnh vực khoa học, và cũng là người đầu tiên giành 2 giải Nobel.

Marie Curie đã được vinh danh Giải Nobel Vật lý năm 1903 vì nghiên cứu về bức xạ và sau đó nhận Giải Nobel Hóa học năm 1911, nhờ công trình nghiên cứu về phóng xạ và phát hiện ra 2 nguyên tố radium và polonium.

Ít người biết rằng chồng của Marie, Pierre Curie, cũng được vinh danh Giải Nobel Vật lý năm 1903 cùng với bà. Con gái lớn của họ, Irène Joliot-Curie, cũng đã giành Giải Nobel Hóa học cùng chồng, Frédéric, năm 1935, nhờ công trình phát hiện hiện tượng phóng xạ cảm ứng.

Henry Labouisse, con rể của gia đình Curie, đã đại diện cho Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc để nhận Giải Nobel Hòa bình năm 1965.

Ève Curie, con gái thứ của gia đình Curie, không nhận được giải Nobel nhưng đã đề cử cho giải Pulitzer - được xem như 'Nobel của báo chí'.

Ève Curie từng tỏ ra tự ti khi nói về gia đình: 'Gia đình tôi có tới 5 giải Nobel. Mẹ tôi và bố tôi đều đoạt giải, cả chị gái, anh rể tôi đều có giải. Ngay cả chồng tôi cũng có giải. Chỉ có mình tôi là không có'.

Gia đình Curie với 5 giải Nobel vẫn giữ kỷ lục trong lịch sử, và điều này không chỉ là về mối quan hệ gia đình. Chất lượng và đóng góp của họ trong khoa học đã được chứng minh rõ ràng.

Một khám phá đáng giá Nobel đã không được vinh danh

Einstein được trao Giải Nobel Vật lý vào năm 1921 không phải vì Thuyết Tương đối, mà là vì khám phá hiệu ứng quang điện.

Lý do Einstein không nhận Giải Nobel cho Thuyết Tương đối là do lúc đó, thuyết này chưa được chứng minh và ít ứng dụng. Trong khi đó, hiệu ứng quang điện đã đưa ra những phát hiện quan trọng về lượng tử và ứng dụng thực tế như diode phát quang, đèn LED và pin năng lượng mặt trời.

Sau một thời gian, việc không trao giải Nobel cho Thuyết Tương đối được xem là một lỗi lớn của Ủy ban giải thưởng. Tuy nhiên, đó không phải là lỗi nghiêm trọng nhất của họ, vì...

Một giải Nobel đã bị trao nhầm

Năm 1926, giải Nobel Sinh lý và Y khoa đã được trao cho bác sĩ người Đan Mạch, Johannes Fibiger. Ông đã công bố một nghiên cứu cho thấy việc nhiễm giun sán có thể gây ra ung thư dạ dày ở chuột và khả năng này cũng có thể đúng ở con người.

Ông Fibiger được coi là có đột phá khi đưa ra bằng chứng thực nghiệm về cơ chế gây ra ung thư. Tuy nhiên, sau khi ông qua đời, các nhà khoa học khác đã phát hiện ra rằng ông đã hiểu sai kết quả của mình.

Các chuột bị nhiễm giun sán đã phát triển khối u, nhưng đó không phải là ung thư. Thực ra, chỉ khi chúng được cho ăn chế độ thiếu vitamin A nghiêm trọng mới gây ra bệnh tạt.

Tuy nhiên, Ủy ban Nobel không tước giải của Fibiger và chỉ công nhận rằng giải Nobel Y học năm 1926 là 'một trong những sai lầm lớn nhất' trong lịch sử của họ.

Một giải Nobel đã từ chối

Điều đáng chú ý ở đây là Lê Đức Thọ, một nhà ngoại giao và cũng là cố vấn cho Ban Chấp Hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam. Vào năm 1973, Ủy ban Nobel đã thông báo với ông rằng ông đã giành được giải Nobel Hòa bình cùng với Henry Kissinger, một cố vấn an ninh quốc gia của Mỹ do cả hai đã tham gia vào việc thương lượng Hiệp định Paris, đóng góp vào việc thiết lập hòa bình ở Việt Nam vào thời điểm đó.

Tuy nhiên, ông Lê Đức Thọ đã công khai từ chối nhận giải thưởng, vì ông cho rằng tại thời điểm đó, hòa bình chưa được thiết lập trên lãnh thổ Việt Nam. 'Người xứng đáng nhận giải Nobel Hòa bình chính là nhân dân Việt Nam', ông Thọ đã nói.

Tất cả các thông tin và đề cử liên quan đến giải Nobel đều được bảo mật trong vòng 50 năm. Vào năm 2023, chính là 50 năm sau khi ông Lê Đức Thọ được công bố giành giải Nobel Hòa bình, tài liệu này đã tiết lộ rằng ông đã gửi một bức thư trả lời Ủy ban Nobel từ Hà Nội.

Trong bức thư, ông viết rằng: 'Chỉ khi Hiệp định Paris liên quan đến Việt Nam được tôn trọng, tiếng súng ngừng im và hòa bình thực sự được thiết lập ở miền Nam Việt Nam, tôi mới cân nhắc việc nhận giải thưởng này'.

Khác biệt với Lê Đức Thọ, Kissinger đã nhận 510.000 USD từ giải Nobel Hòa bình, một số ý kiến cho rằng ông không đáng nhận.

Thực tế, Kissinger đã tham gia tích cực vào chiến tranh Việt Nam. Vào năm 1973, trong lúc đàm phán về lệnh ngừng bắn diễn ra ở Paris, Kissinger và các lãnh đạo Mỹ vẫn cho phép thực hiện chiến dịch ném bom Hà Nội bằng máy bay B-52.

Do điều này, tờ New York Times đã gọi giải Nobel Hòa bình năm đó là 'Nobel cho Chiến tranh'. Thậm chí, trong Ủy ban Nobel năm 1973, có ý kiến trái chiều khiến hai thành viên không đồng tình trao giải cho Kissinger.

Ngày 1/5/1975, sau khi Sài Gòn bị chiếm, Kissinger đã gửi một bức điện tín đến Ủy ban Nobel để trả lại giải, nhưng Ủy ban đã từ chối. Kissinger sau đó quyết định tặng số tiền đã nhận cho gia đình của các quân nhân Mỹ đã hy sinh trong chiến tranh ở Đông Dương.