Những cảm nhận về truyện Bến quê của Nguyễn Minh Châu

     Truyện 'Bến quê' chứa đựng nỗi buồn và tình thương khi gặp một người bệnh ốm đau nằm liệt giường. Đó là người chồng, người cha, người láng giềng, người bạn bị bệnh nặng, không thể tự di chuyển, thậm chí ngồi dậy cũng phải có người giúp đỡ; đôi khi anh ta phải dùng tất cả sức mạnh để cố gắng bò ra khỏi giường, nhưng cảm giác như 'đã bay được một nửa vòng Trái Đất', bởi suốt nhiều tháng qua, cơ thể anh ta đã bị tàn phá nặng nề, với 'da thịt vừa chai cứng, vừa lở loét'.

Trong 'Bến quê', chúng ta được chứng kiến những tình huống và suy tư của Nhĩ khi nằm bệnh, qua bốn cảnh: Nhĩ được Liên chăm sóc; Nhĩ giao cho Tuấn đi sang bên kia sông; Nhĩ được các cháu nhỏ (Huệ, Vân, Tam, Hùng...) đến bên chăm sóc, bày trí chăn ga, gối đầu cho anh ta; và cuối cùng, ông giáo Khuyến chạy đến để hỏi thăm Nhĩ.

Cốt truyện của 'Bến quê' có vẻ bình dị nhưng lại ẩn chứa những triết lí sâu sắc. Qua nhân vật Nhĩ, một người bệnh sắp từ giã cuộc sống, Nguyễn Minh Châu muốn truyền đạt những suy tư về con người, cuộc sống và cách thức tỉnh thức dậy những người khác để họ trân trọng những giá trị bình dị, thân thuộc, quen thuộc của cuộc sống và quê hương.

Nhĩ là một người đã trải qua nhiều trải nghiệm và có địa vị, 'Suốt cuộc đời, Nhĩ đã đặt chân đến mọi nơi trên thế giới này'; 'anh đã đặt dấu chân của mình trên mọi miền đất lạ...'; chỉ cách đây hai năm thôi, anh ta còn đi công tác ở một nước ở châu Mỹ Latinh. Anh đã được thưởng thức những cảnh đẹp ở những nơi phồn hoa và thưởng thức những món ăn tuyệt vời của đất nước xa xứ. Nhưng chỉ khi nằm trên giường bệnh, gần như sắp rời bỏ cuộc sống này, anh mới thực sự cảm nhận được sâu sắc và xúc động với những cảnh đẹp gần gũi và những mối quan hệ thân thiết, yêu thương tại quê hương.'

Hoa bằng lăng quê kiểng có điều gì đẹp đẽ? Khi mới nở, 'màu sắc dường như vô cùng nhạt nhẽo'. Bầu trời và dòng sông Hồng, bãi cát, bến đò... đều quen thuộc với nhiều người, đặc biệt là với Nhĩ, khi nhà anh gần với dòng sông đó. Sáng sớm hôm nay, Nhĩ ngồi đó để vợ bón cơm cho con, anh cảm nhận hoa bằng lăng trong mùa thu đẹp hơn, 'đậm hơn'. Dòng sông Hồng 'đỏ nhạt, mặt nước dường như mở ra rộng hơn'. Bãi cát nằm phía bên kia sông Hồng, dưới ánh nắng bắt đầu mùa thu phát ra 'một màu vàng hơi thanh sắc xen lẫn với màu xanh non - những sắc màu thân thuộc như là da thịt, là hơi thở của đất mỡ'. Và bầu trời, bầu trời quê hương 'trông cao hơn'.

Qua cửa sổ ngôi nhà của mình, Nhĩ bất ngờ trước vẻ đẹp bình dị của quê nhà. Tại sao trước đây, anh ít chú ý, ít cảm nhận? Có lẽ do cuộc sống bận rộn, hối hả? Hay vì sự vô tình? Qua mô tả về thiên nhiên ở đầu truyện, Nguyễn Minh Châu muốn nhắc nhở mọi người hãy biết quý trọng, gắn bó với cảnh vật quê hương vì chúng là máu thịt, là tâm hồn của mỗi người chúng ta. Hãy biết phát hiện ra vẻ đẹp bình dị, thân thuộc của quê nhà để yêu quý, nâng niu.

Bị ốm đau nằm trên giường đã mấy hôm, được vợ con chăm sóc, trong lòng anh rộn rã những ý nghĩ, những tình cảm sâu sắc, thiết tha. Khi nghe Liên nói: 'Anh đừng lo, Dù bao nhiêu công sức, chi phí mà em và các con đã chi cho anh, em vẫn sẽ chăm sóc cho anh', lần đầu tiên Nhĩ để ý thấy Liên đang mặc chiếc áo vá. Hình ảnh người vợ hiền lành, hiếu thảo khiến cho Nhĩ cảm động, hối hận về sự vô tình của mình: 'Suốt đời anh chỉ làm em lo lắng... mà em vẫn cảm thông'.

Chưa bao giờ Nhĩ nghe thấy một cách rõ ràng như vậy, những âm thanh bình dị đầy thân thuộc: tiếng vợ đi lại dọn dẹp và dặn dò con..., Liên pha thuốc và tiếng nước rót ra lẻn vào nhà, 'tiếng bước chân nhẹ nhàng quen thuộc' của người vợ hiền thảo trên 'những bậc gỗ cũ mòn'. Đó là tiếng trái tim, tiếng thân thương, không phải lúc nào Nhĩ cũng nghe được, Nhĩ cũng cảm nhận được !

Tuấn, đứa con trai thứ hai của Nhĩ và Liên. Một năm qua, Tuấn đi học xa, đến một thành phố ở phía Nam và mới trở về đêm qua. Bố ốm nặng, Tuấn về thăm bố, thăm mẹ và thăm nhà ? Nằm trên giường bệnh, ngắm con, Nhĩ cảm thấy 'càng lớn con trai, càng giống anh'. Nhĩ gửi con sang bên kia sông 'qua đò, chơi một lúc rồi về. Đối với Tuấn, điều đó là 'cái gì đó lạ lùng mà bố sai làm, khi con đang say sưa đọc cuốn sách mới dịch. Đứa con trai chưa hiểu rõ 'điều ham muốn cuối cùng' của cuộc đời bố, mà Nhĩ muốn nói ra. Nhĩ muốn con trai thân thương thay mặt mình đi dạo bước qua sông, để nhìn thấy những cảnh quen thuộc, bình dị mà suốt cuộc đời bố đã quên mất.

Qua khung cửa sổ ngôi nhà, Nhĩ nhìn thấy hình bóng đứa con đội mũ cói vành rộng, mặc chiếc áo sơ mi màu trứng gà, cầm sách bên nách 'đang dích sách với một nhóm người đang chơi cờ thế trên vỉa hè'. Sự say mê của con giờ đây giống như sự say mê của bố ngày xưa: 'Suốt đời Nhĩ cũng đã từng chơi cờ thế trên nhiều vỉa hè, không thể ngừng lại'. Nhĩ nghiêm trọng suy nghĩ, lo lắng không lý do: 'Không lẽ đứa con anh sẽ lỡ chuyến đò nào trong ngày'. Những trò chơi cờ, những việc làm vô nghĩa sẽ lãng phí thời gian, tâm trí, sức lực... Những trò chơi đó, những việc làm đó sẽ làm cho tuổi trẻ của nhiều người 'lỡ mất chuyến đò trong ngày', sẽ làm chậm lại bước chân, làm mất đi nhịp sống trẻ trung. Với kinh nghiệm đắt giá của mình. 'Nhĩ nghĩ một cách buồn rầu, con người trên con đường đời thực sự khó tránh khỏi những sự vòng vèo, những thất bại, lại thấy có điều gì hấp dẫn bên kia sông ?' ý nghĩ ấy mang ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống và mục tiêu cuộc sống. Người xưa có câu: “Thế lộ nan' (Lý Bạch), 'người ta đi mãi mà thành đường' (Lỗ Tấn), v.v... Con đường trong tâm hồn của Nhĩ là 'vòng vèo', là 'thất bại', vì nhiều người bị lạc đường, lạc hướng, không có kiên nhẫn, không có ý chí, hay nản lòng. Tuổi trẻ và thời gian bị lãng phí. Tâm hồn nông cạn, sống thiếu lí tưởng, không có mục tiêu, tầm nhìn hạn hẹp, sao không tránh khỏi vòng vèo, thất bại, và sẽ không bao giờ tìm thấy cái 'hấp dẫn” phía trước trên con đường đời.

Cuộc sống và cảnh vật xung quanh, quê hương chúng ta rất đẹp, rất yêu quý, đó là 'sự giàu có lớn lao mọi vẻ đẹp', thậm chí cả 'những chi tiết tiêu sơ', nhưng phải trải nghiệm, phải sống hết mình mới có thể khám phá, mới có thể phát hiện, mới tìm thấy. Và cần phải có một tấm lòng gắn bó yêu thương.

Có người nhờ tài năng, cơ hội, may mắn mà thành công. Có người sớm nhận ra sự lạc hướng, lạc đường và sửa chữa, khắc phục. Có nhiều người, rất nhiều người đi suốt cuộc đời mới nhận ra cái vòng vèo, cái thất bại, sự lạc hướng, lạc đường của mình, nhưng thời gian đã phí hoài, đã gần kề hạnh phúc... Cuộc sống đầy biến cố, vì vậy, một người như Nhĩ 'đã để lại dấu chân khắp nơi trên đời', mãi cho đến khi nằm liệt trên giường bệnh, trong những thứ riêng tư mới khám phá' anh cảm thấy 'như một niềm đam mê kết hợp với sự ân hận đau đớn' mà 'lời nói không bao giờ đủ để diễn tả hết'. Cuộc sống là một ẩn số, con đường đời là một bài toán khó, vì vậy, 'lời nói không bao giờ đủ để diễn tả hết'. Thế lộ nan, đường lộ nan là như vậy. Vì thế, phải có trí tuệ, có ý chí, giàu lòng kiên nhẫn, sống có ý nghĩa đẹp, mới giảm được nguy cơ, mới tránh được vòng vèo, thất bại.

Những cảm xúc, những suy tư của Nhĩ về Liên thật sâu sắc, đầy tình cảm. Từ một cô gái chân quê 'mặc áo nâu chật cổ quạ', sau đó trở thành 'một phụ nữ thành thị'. Tuy vậy, 'tâm hồn của Liên vẫn giữ nguyên những nét chân thành và hi sinh từ bao đời xưa'. Nhĩ đã trải qua những ngày tháng 'lang thang, tìm kiếm', nếm trải mọi biến cố, hạnh phúc, đau khổ, Nhĩ 'đã tìm thấy nơi bình yên là gia đình', là vợ con của mình. Đối với Nhĩ, gia đình là điểm dừng, là điểm an toàn, là hạnh phúc.

Hình ảnh những đứa trẻ (Huệ, Vân, Tam, Hùng) tươi tắn, ngoan ngoãn, nghe Nhĩ gọi, chúng vui vẻ chạy lại, xum lại, giúp anh chuyển đổi từ mép giường ra mép ghế, lấy gối cho Nhĩ, làm cho anh cảm thấy như trẻ con lại 'mỉm cười rạng rỡ với tất cả, thưởng thức sự hạnh phúc được chăm sóc và chơi đùa với'. Hạnh phúc không chỉ ở đâu đó, hạnh phúc không phải điều gì cao sang, mà thường là những điều bình dị, nhỏ nhặt, có khi chỉ là một ánh mắt, một nụ cười của trẻ thơ, một bàn tay bé nhỏ 'nồng nhiệt mùi nước dưa',...

Hình ảnh ông cụ giáo Khuyến mỗi khi đi qua đều ghé thăm Nhĩ là một hình ảnh tình cảm nuôi dưỡng tâm hồn. Một câu hỏi thăm về sức khỏe, một lời an ủi, động viên ân cần: 'Hôm nay ông Nhĩ có vẻ khỏe ra nhỉ ?'. Còn gì quý giá hơn, ấm áp hơn, tình cảm hơn? Được sống trong tình yêu thương của đồng loại mới thực sự hạnh phúc. Và đó là sắc màu ý vị trong cuộc sống của mỗi chúng ta, là “bến dừng” của tâm hồn mỗi chúng ta.