Buzz
1. Nguồn gốc của câu ca dao và tục ngữ về cách ăn nói
Văn hóa dân gian Việt Nam gìn giữ nhiều tục ngữ liên quan đến cách ăn nói. Điều này xuất phát từ nhận thức rằng lời nói có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến người khác và tác động ngược lại đến chính người nói. Vì vậy, tục ngữ khuyên rằng “học ăn, học nói, học gói, học mở”, nhấn mạnh rằng học ăn là thiết yếu cho sự sinh tồn, trong khi học nói là rất quan trọng trong cuộc sống.
Việc nghiên cứu tục ngữ liên quan đến lời ăn tiếng nói không chỉ cho thấy sự ảnh hưởng của nhiều nền văn hóa khác nhau vào văn hóa Việt Nam mà còn phản ánh sự tiếp thu khôn ngoan và khoan dung của người Việt. Kết quả là để lại cho các thế hệ sau một di sản văn hóa phong phú và có giá trị.
2. Các câu tục ngữ về cách ăn nói
- Lời nói như vàng
Lời nói là một phần không thể thiếu của mỗi con người, mỗi câu nói đều mang giá trị vô cùng lớn vì nó phản ánh bản chất của chúng ta. Vì vậy, cần phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi phát ngôn để đảm bảo rằng lời nói của mình có ý nghĩa và giá trị.
- Có qua có lại mới giữ được lòng nhau
“Có qua có lại mới giữ được lòng nhau” ám chỉ rằng sự công bằng và tương hỗ là cần thiết trong các mối quan hệ. Nếu ai đó giúp đỡ hoặc làm điều tốt cho mình, thì mình cũng nên đáp lại một cách chân thành và chu đáo. Điều này giúp duy trì mối quan hệ lâu dài và bền vững.
- Kính lão đắc thọ
Câu tục ngữ này nhấn mạnh việc chúng ta cần phải tôn trọng người lớn tuổi. Cụ thể, “kính lão” có nghĩa là thể hiện sự tôn trọng đối với người già, còn “đắc thọ” ám chỉ việc nhận lại sự trường thọ, sống lâu.
- Ăn gian, nói dối
Những người “ăn gian, nói dối” thường là những kẻ lừa lọc và dối trá, dùng lời nói để che đậy sự thiếu trung thực của mình. Trong xã hội, những người như vậy thường không được yêu quý và tin tưởng.
- Ăn không, nói có
Câu này chỉ những người hay tạo ra tin đồn, bịa đặt, hoặc vu khống người khác. Những người như vậy thường không được tin tưởng và thường xuyên bị nghi ngờ.
- Ăn đằng sóng, nói đằng gió
Câu này nói về những kẻ hay bịa đặt, dối trá và có lời nói không nhất quán. Tương tự như những kiểu người trước, họ cũng không được người khác tin cậy.
- Ăn có nhai, nói có nghĩ
Khi ăn, cần phải nhai kỹ trước khi nuốt, và cũng vậy, khi nói, cần phải suy nghĩ cẩn thận trước khi phát ngôn, giống như việc uốn lưỡi nhiều lần trước khi nói.
- Ăn ít bát, nói ít lời
Ăn nhiều dễ dẫn đến việc tiêu thụ thực phẩm không tốt, gây ra tình trạng đầy bụng hoặc khó chịu. Tương tự, nói nhiều dễ mắc lỗi, gây hiểu lầm hoặc xung đột. Do đó, giảm bớt việc ăn uống và nói chuyện để tránh gây rắc rối.
- Ăn ngay nói thật, không lo tật xấu
Sống một cách trung thực, không nói dối hoặc xuyên tạc, thì không phải lo sợ bị phát hiện những sai trái của mình. Nghĩ sao thì nói vậy, không che đậy.
- Ăn mặn nói thật, hơn ăn chay mà nói dối
Ăn chay (dành cho người tu hành) là rất tốt, nhưng nếu ăn chay niệm Phật mà vẫn nói dối hoặc thiếu trung thực, thì thà ăn mặn mà sống ngay thẳng còn hơn.
- Lời chào quan trọng hơn mâm cỗ
Câu nói này nhấn mạnh rằng phép lịch sự và thái độ trong giao tiếp quan trọng hơn cả những món ăn ngon. Một cách cư xử tốt còn giá trị hơn một mâm cỗ đầy, tương tự như câu “của cho không bằng cách cho”.
- Lưỡi sắc hơn gươm
Một lời nói đầy châm biếm hoặc cay nghiệt có thể gây tổn thương mạnh mẽ hơn cả những vết thương do dao gươm. Sự tổn thương từ lời nói tuy không thấy được nhưng lại sắc bén và đau đớn.
- Lưỡi không có xương, uốn lượn đủ kiểu
Câu này miêu tả những người thường xuyên dối trá, thay đổi lời nói, không trung thực. Vì lưỡi không có xương nên có thể dễ dàng uốn éo, thay đổi để lấp liếm sự thật.
- Một lời nói dối, hối hận bảy ngày
Chúng ta nên tránh nói dối, vì khi sự thật bị phát hiện sẽ rất đáng hối tiếc. Lời nói thật từ đầu là tốt nhất, giúp tâm hồn thanh thản và tránh lo lắng về việc bị phát giác hoặc mất lòng tin.
- Một câu nhịn bằng chín câu lành
Hơn thua nhau không mang lại lợi ích gì, chỉ khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn. Nhịn một câu không làm mất mát gì, ngược lại giúp giảm bớt căng thẳng. Đây là cách sống khôn ngoan.
- Một người nói ngang, ba làng không thể phản biện
Câu này miêu tả những người cãi cùn, lý lẽ của họ thường không có căn cứ. Tốt nhất không nên tranh cãi với họ vì họ sẽ không bao giờ chấp nhận thua hay thừa nhận sai lầm.
- Nói có căn cứ, mách có bằng chứng
Những gì được nói ra phải dựa trên sự thật, có dẫn chứng rõ ràng và có thể kiểm chứng được.
3. Những câu ca dao về cách ăn nói
Khôn ngoan không cần nói nhiều
Người thông minh chỉ cần nói vài câu là đủ
Người xưa cho rằng, nói nhiều không đồng nghĩa với hiểu biết, mà đôi khi chỉ là “thùng rỗng kêu to”
Chuông thử tiếng, người ngoan thử lời
Khả năng giao tiếp được coi là tiêu chí quan trọng hàng đầu trong việc đánh giá một người theo câu ca dao này.
Sảy chân có thể khắc phục được,
Sảy miệng thì không biết phải làm sao.
Câu ca dao nhấn mạnh việc cần cẩn thận trong lời nói, vì một khi đã lỡ lời thì không thể thu hồi lại được.
Chim dại ăn quả mận và quả me
Người nói năng thô lỗ như ăn mắm tôm
Câu thơ này châm biếm những người không biết cách ăn nói lịch sự và tinh tế.
Hoa thơm được mọi người nâng niu
Người khôn ngoan luôn được kính trọng và yêu quý
Hai câu ca dao này có ý nghĩa rằng hoa thơm được nhiều người yêu mến, tương tự như những người nói năng nhẹ nhàng và lịch sự sẽ được nhiều người quý trọng.
Thương một mái tóc đuôi gà
Thương hai cách nói năng ngọt ngào, có duyên
Hai câu ca dao này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giao tiếp của người con gái, trong đó mái tóc đuôi gà và cách nói năng là những yếu tố quan trọng.
Chim khôn kêu tiếng nhẹ nhàng
Người khôn ngoan nói năng dịu dàng, dễ nghe
Ca dao dạy chúng ta phải biết chọn lọc và cân nhắc lời nói trong giao tiếp. Những lời nói hay và ý nghĩa không chỉ làm cho cuộc sống thêm vui vẻ mà còn giúp con người gần gũi và yêu thương nhau hơn.
Lời nói không tốn kém gì
Nói năng khéo léo để vừa lòng người khác
Ca dao khuyên rằng trong giao tiếp, cần dùng lời lẽ nhẹ nhàng và lịch sự, tránh làm khó chịu cho người nghe.
Đất màu mỡ không phù hợp với cây cối lộn xộn
Những người thanh nhã có cách nói chuyện nhẹ nhàng và duyên dáng
Tương tự như mối quan hệ giữa đất tốt và cây cối, câu tục ngữ phản ánh rằng lời ăn tiếng nói của mỗi người cũng thể hiện phong cách sống của họ. Đất màu mỡ giúp cây phát triển, cũng như lời nói thanh tao thể hiện phẩm hạnh của con người.
Người thanh lịch thường có tiếng nói dịu dàng và dễ chịu
Chuông kêu không chỉ âm thanh mà cả cảm giác cũng vang vọng
Ca dao xưa nhấn mạnh rằng vẻ đẹp và sự lịch sự không chỉ cần ở vẻ ngoài mà còn phải thể hiện trong cách giao tiếp. Người dù đẹp mà ăn nói thô lỗ thì sẽ không thành công trong quan hệ xã hội.
Lời nói cần phải đi đôi với hành động
Đừng như con bướm bay rồi lại quay lại
Khi đã nói ra điều gì, cần phải đảm bảo lời nói đó là đúng đắn, chân thành và có đạo đức, để người khác hoàn toàn tin tưởng vào những gì mình đã nói.
Nói đến đâu thì làm đến đó
Nói mười mà làm chín thì sẽ bị người khác chỉ trích và châm chọc
Câu nói này nhấn mạnh rằng ít nói, ít hứa hẹn nhưng chăm chỉ hành động sẽ được mọi người quý trọng; ngược lại, nói nhiều, hứa hẹn nhiều mà hành động ít chỉ là biểu hiện của sự khoe khoang và lười biếng, dễ bị xã hội chỉ trích.
Người khôn ăn nói vừa phải
Để cho người kém thông minh vừa mừng vừa lo
Trong quan niệm người khôn của người Việt, khôn không chỉ đơn thuần là giúp đời hay có ý tưởng rõ ràng mà là để duy trì sự ưu thế trong cuộc sống, thể hiện sự khôn ngoan không chỉ qua lý luận mà qua cách ứng xử thực tế.
