Những đặc điểm nổi bật của văn hóa xứ Thanh

 Trong đó, Tinh hoa văn hóa xứ Thanh là một công trình nghiên cứu với nhiều thành tựu đa dạng như lịch sử, kiến thiết làng xã, nghệ thuật kiến trúc, tín ngưỡng tôn giáo… toát lên vẻ đẹp đặc trưng của vùng đất Thanh Hóa.

Để hiểu rõ hơn về quá trình hoàn thiện và giá trị của cuốn sách này, Zing đã có cuộc trò chuyện với ông Hoàng Văn Tú - Giám đốc Nhà xuất bản Thanh Hóa - người đã cùng tác giả Hoàng Tuấn Phổ hoàn thiện bản thảo tác phẩm này.

Nỗ lực hoàn thiện sách

- Trong quá trình soạn thảo, chỉnh sửa bản thảo, ông có kỷ niệm gì đặc biệt với tác giả?

- Đề tài của cuốn sách đã được “nuôi dưỡng” từ năm 2010, nhưng tác giả Hoàng Tuấn Phổ chính thức bắt đầu viết vào năm 2015, hoàn thành vào năm 2018 và cuối cùng là năm 2019 thì sách được phát hành.

Kỷ niệm với tác giả là vô số, bởi ông là một nhà nghiên cứu có hàng chục tác phẩm được công ty chúng tôi ấn hành. Tôi cá nhân đã may mắn được tiếp xúc với ông suốt gần 20 năm, cho đến khi ông ra đi. Điều khiến tôi ấn tượng nhất là cách làm việc cần cù, khoa học và nghiêm túc của ông. Ông luôn có cách tiếp cận và giải thích vấn đề một cách chi tiết, logic, dù đã cao tuổi.

Tôi nhớ có một buổi trưa nắng nóng, nhưng ông vẫn hăng hái trao đổi với tôi đến mức quên cả đi cái nắng và thời gian. Đến khi nhìn đồng hồ đã quá 12 giờ trưa, tôi mới xin lỗi để ông có thời gian nghỉ trưa.

- Ông gặp khó khăn gì khi tìm kiếm tư liệu để viết sách không, thưa ông?

- Tôi nghĩ rằng tư liệu cho cuốn sách chủ yếu là kết quả của cả một cuộc đời nghiên cứu về vùng đất và con người Thanh Hóa, cũng là quê hương của tác giả. Trước đó, ông đã có hàng chục cuốn sách, từ nghiên cứu, biên khảo, địa chí, truyện, tiểu thuyết lịch sử, văn hóa dân gian đến kịch bản sân khấu. Tất cả đều tập trung vào vùng đất này.

Bên cạnh đó, ông cũng đã có nhiều bài thuyết trình, bài luận trong các hội thảo về lịch sử, văn hóa của Thanh Hóa được xuất bản trên sách, báo, tạp chí.

Khi bắt đầu viết, vấn đề không phải là tìm kiếm tư liệu, mà là làm thế nào để sắp xếp và xử lý khối lượng kiến thức lớn ấy. Đặc biệt, cách viết với phong cách 'tinh hoa' khác biệt so với việc soạn thảo địa chí, nghĩa là tác giả phải có khả năng lựa chọn, tóm tắt rất cao.

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất này, việc đánh giá và lựa chọn giữa những 'tinh hoa' và những điều chỉ mang tính lịch sử, truyền thống không hề đơn giản.

Để thực hiện cuốn sách này, tác giả đã được sự hỗ trợ của con trai là Hoàng Tuấn Công trong việc chế bản phần chữ Hán trong sách và tra cứu tài liệu.

Tuy nhiên, việc tác giả bắt đầu viết công trình này khi đã 84 tuổi đã làm cho quá trình hoàn thiện gần 2.000 trang bản thảo viết tay, mọi tra cứu, trích dẫn đều phải thực hiện hoàn toàn thủ công, không có sự hỗ trợ từ công nghệ, Internet. Điều này đòi hỏi một nỗ lực phi thường. Hơn nữa, trong quá trình viết, vì tuổi cao và sức khỏe yếu, tác giả đã phải tạm dừng để nhập viện điều trị (vào năm 2016, 2018).

Chọn lọc những nét đặc trưng

- Nhiều tác phẩm về văn hóa vùng, miền thường do chính nhà văn viết. Vậy theo ông, điểm mới, đóng góp của cuốn sách 'Tinh hoa văn hóa xứ Thanh' là gì?

- Tác giả Hoàng Tuấn Phổ đã có hàng chục cuốn sách viết về Thanh Hóa. Tuy nhiên, đúng như tên gọi Tinh hoa văn hóa xứ Thanh, cuốn sách này là kết quả của một đời nghiên cứu sâu sắc, suy ngẫm của tác giả.

Điểm độc đáo, sáng tạo của tác giả nằm ở việc ông đã thuyết phục rằng Thanh Hóa không chỉ là “tiểu vùng văn hóa” như quan điểm truyền thống, mà là một nền văn minh lớn có tên “Văn minh sông Mã”, tương đương với “Văn minh sông Hồng” trong lịch sử dân tộc.

- Cuốn sách bao gồm 43 chương về nhiều chủ đề: Lịch sử, kiến trúc làng xã, nghệ thuật kiến trúc, tín ngưỡng tôn giáo… Là người con của Thanh Hóa và đồng thời là đại diện của nhà xuất bản, ông ấn tượng nhất với điều gì?

- Từ “tinh hoa” trong tựa đề cuốn sách là cách tốt nhất để diễn đạt rằng tác phẩm đã chọn lựa những điều quý báu nhất của Thanh Hóa sau hàng nghìn năm lịch sử.

Ngay từ khi tiếp cận bản thảo, tôi đã say mê đọc và cảm thấy mỗi chương đều rất đặc sắc, hấp dẫn và thú vị. Tinh hoa văn hóa xứ Thanh là một cuốn sách nghiên cứu, nhưng lối viết của tác giả vẫn rất cảm động và lôi cuốn.

Tuy nhiên, những chương như “Ngược dòng sông Mã”, “Văn hóa cuốc đá”, “Mặt trời Đông Sơn”, “Người Việt sông Mã”, “Làng quê xứ Thanh”, “Làng đá An Hoạch”… để lại ấn tượng sâu sắc hơn trong tôi. Tất cả đều khiến tôi nghĩ rằng mảnh đất này là một Việt Nam thu nhỏ.

- Ông nghĩ, nét nào đã đem lại danh tiếng cho nơi này?

- Thanh Hóa không chỉ có cảnh đẹp tự nhiên như núi non, trung du, đồng bằng, biển cả, và tài nguyên phong phú cũng như hệ thống giao thông phát triển, mà còn có nền văn minh sông Mã làm giàu thêm cho bản sắc dân tộc.

Cuốn sách mở ra một cách nhìn mới về Thanh Hóa, không chỉ là một tiểu vùng văn hóa, mà là một nơi mang trong mình nền văn minh sông Mã.

Nhà sử học Phan Huy Chú đã viết: “Thanh Hóa có dãy núi cao, sông lớn vòng quanh, biển ở phía đông, Ai Lao ở phía tây, giáp trấn Sơn Nam ở phía bắc và giáp đạo Nghệ An ở phía nam... Đây là nơi sinh ra những người tài giỏi, tinh hoa của dân tộc, nơi tạo ra nhiều nhà văn nghệ sĩ và sản vật quý giá”.

Học giả người Pháp H. Le Breton cũng đã nhận xét rằng Thanh Hóa đối với Việt Nam “là nơi có cảnh đẹp tuyệt vời nhất, là nơi lưu giữ những ký ức lịch sử và truyền thuyết hùng vĩ nhất”.

Đó cũng là lý do vì sao vùng đất này đã thu hút sự quan tâm và nghiên cứu từ hàng trăm năm trước.

- Cuốn sách mang lại giá trị gì đối với Nhà xuất bản Thanh Hóa và cộng đồng người Thanh Hóa?

- Mặc dù đã có nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm và viết về Thanh Hóa, nhưng theo tôi, Tinh hoa văn hóa xứ Thanh là cuốn sách đầu tiên và duy nhất cho đến nay đã chọn lọc những điều quý giá nhất của vùng đất này trong lịch sử phong phú của nó.

Cuốn sách mở ra một cách nhìn mới về Thanh Hóa, không chỉ là một “tiểu vùng văn hóa”, mà còn là nơi chứa đựng “nền văn minh sông Mã”.

Cuốn sách không chỉ là tài liệu quý giá đối với độc giả trong và ngoài tỉnh mà còn là tài liệu quan trọng đối với các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước khi nghiên cứu về Thanh Hóa và cả Việt Nam nói chung.

Để tưởng nhớ và tri ân tác giả Hoàng Tuấn Phổ, trong thời gian sắp tới, Nhà xuất bản Thanh Hóa sẽ tiếp tục giới thiệu, tổ chức các sự kiện và tái bản các tác phẩm của ông để phục vụ độc giả và những người nghiên cứu.

Theo tin từ Zing News