Những Điều Trông Thấy

Những Điều Trông Thấy (chữ Hán: 所見行) là một bài thơ của Nguyễn Du (阮攸; 1765–1820), được viết khi ông dẫn đầu đoàn sứ giả sang Trung Quốc từ năm 1813 đến 1814. Bài thơ này nổi bật với 'bút pháp hiện thực và tinh thần nhân đạo, phản ánh sự chỉ trích chế độ phong kiến trong thơ chữ Hán của ông.'

Giới thiệu

Những Điều Trông Thấy được viết theo thể ngũ ngôn cổ phong và nằm trong tập Bắc hành tạp lục. Bắc hành tạp lục là một tập hợp 132 bài thơ chữ Hán, sáng tác bởi Nguyễn Du trong thời gian ông đi sứ sang Trung Quốc, và được coi là một cuốn nhật ký ghi lại cảm xúc dọc đường.

Nội dung Những Điều Trông Thấy được Trương Chính tóm tắt như sau:

Sở Kiến Hành mô tả cảnh một người mẹ dẫn ba đứa con đi ăn xin, họ có thể sẽ chết ở bên rãnh nước, làm mồi cho thú dữ. Cảm thương người mẹ, nhưng đau lòng nhất là ba đứa trẻ, 'nỗi đau đớn khôn tả, nhìn lên mặt trời như thấy màu vàng của sự đau khổ'. Nhà thơ liên tưởng đến hôm qua tại trạm Tây Hà, nơi người ta chuẩn bị tiệc với gân hươu, vây cá, thịt lợn, thịt dê đầy ắp. Các quan không ăn, thậm chí lính hầu cũng chỉ thử qua rồi cho chó ăn, mà chó cũng không muốn. Không ai quan tâm đến cảnh khốn khổ của mẹ con kia.

Ông còn bổ sung thêm:

Bài thơ kết thúc với một ý nghĩa sâu sắc. Nguyễn Du mong nhà vua nhận thức được kết quả cụ thể từ chính sách trị dân của mình. Rõ ràng, những cảnh tượng như vậy không chỉ tồn tại ở Trung Quốc mà còn ở nhiều nơi khác...

Trích dẫn ý kiến

Trong Từ điển văn học (bộ mới), GS. Nguyễn Lộc nhận xét:

Nhờ việc sang Trung Quốc, nhà thơ đã có cơ hội khai thác nhiều chủ đề từ lịch sử và hiện tại của đất nước này để thể hiện những quan điểm của mình về quê hương, đồng thời tránh bị chỉ trích từ triều đình Nguyễn.

Trong Bắc hành tạp lục, Nguyễn Du không chỉ sáng tác nhiều mà còn thể hiện sự tinh tế trong từng bài viết. Những tác phẩm chữ Hán nổi bật, thể hiện rõ nhất lòng cảm thông của nhà thơ đối với cuộc đời và số phận con người chủ yếu tập trung trong các bài thơ như Thái Bình mại ca giả (Người hát rong ở Thái Bình), Trở binh hành (Bài hành về việc quân đội làm gián đoạn đường đi) và Sở kiến hành (Những điều trông thấy)...

Nhà thơ Xuân Diệu phân tích:

Với Thái Bình mại ca giả và Sở kiến hành, Nguyễn Du đã chạm vào nỗi đau sâu sắc của xã hội. Những bài thơ theo lối kể chuyện rất thực tế... Đặc biệt, trong bài Sở kiến hành, bốn mẹ con phải rời bỏ quê hương đang gặp đói kém, lang thang xin ăn dọc đường. Điều này không thể kéo dài mãi! Cuối cùng, họ cũng sẽ chết mà thôi. Bài thơ còn phê phán 'sĩ diện' của tầng lớp phong kiến, nơi những quan lớn luôn tỏ ra sang trọng, nhưng lại tránh xa những bữa tiệc công khai, và người hầu cũng vờ như không hứng thú với những món ngon.

Nguyễn Du miêu tả chi tiết trong hai bài thơ trên, như là câu chuyện riêng của mình.

Nhận xét của GS. Nguyễn Huệ Chi:

Sở kiến hành miêu tả chi tiết hình ảnh và hoàn cảnh khốn khó của một người mẹ và ba đứa con. Từng chi tiết như đâm vào trái tim người đọc. Điều này không chỉ là hình ảnh của một gia đình Trung Quốc mà còn phản ánh chân thực hình ảnh của vô số người dân Việt Nam phải sống trong cảnh 'đầu đường xó chợ', hay còn gọi là 'dân phiêu tán' theo cách gọi của các sử gia phong kiến.

Nguyễn Du đã tinh tế nắm bắt hiện tượng rất 'đắt giá' và 'tiêu biểu' đó, từ đó xây dựng một bức tranh tiêu biểu thành công. Có lẽ nếu không trải qua nhiều cảnh đời đau khổ ngay tại quê hương mình, nhà thơ khó có thể tạo ra một kiệt tác như vậy.

Nguyên bản & bản dịch

Chú giải

Liên kết ngoài