Buzz
Dân chủ trực tiếp nghĩa là gì?
Dân chủ xuất hiện từ lâu, trước cả khi Nhà nước hình thành. Khái niệm dân chủ sơ khai là việc người dân thực hiện quyền dân chủ với lãnh thổ, lập ra Nhà nước, trao quyền quản lý cho Nhà nước đại diện.
Dân chủ trực tiếp là hệ thống nơi mọi thành viên đều có quyền tham gia quyết định thông qua bỏ phiếu trực tiếp về mọi vấn đề được đề xuất.
- Công dân tham gia trực tiếp, liên tục vào quá trình ra quyết định cao nhất mà không cần qua trung gian.
- Sự phân biệt giữa tầng lớp cai trị và bị trị bị loại bỏ.
- Sự phân chia giữa chính quyền và xã hội dân sự trở nên mờ nhạt.
Dân chủ trực tiếp là hình thức dân chủ đơn giản và nguyên thủy nhất, thể hiện ý chí công dân đối với các vấn đề quốc gia mà không cần qua bất kỳ tổ chức nào. Một số hình thức dân chủ trực tiếp hiện nay bao gồm bầu cử, ứng cử vào Quốc hội, trưng cầu dân ý, và đối thoại giữa nhân dân với cơ quan nhà nước.
Ví dụ: Mọi công dân đủ điều kiện có thể trực tiếp bỏ phiếu bầu những đại diện mà họ tin tưởng vào Hội đồng nhân dân và Quốc hội.
2. Lợi ích của dân chủ trực tiếp
Dân chủ trực tiếp là hình thức rõ ràng nhất để người dân thể hiện ý chí của mình đối với Nhà nước. Pháp luật yêu cầu Nhà nước phải công khai và minh bạch mọi thông tin quản lý, giúp người dân dễ dàng tiếp cận qua các phương tiện truyền thông như báo chí, truyền hình và mạng xã hội.
Cho phép người dân lấy lại quyền lực từ các đảng phái chính trị và quan chức bầu cử, đảm bảo quyền lực đó phục vụ lợi ích chung thay vì lợi ích riêng. Người dân có quyền quyết định và kiểm soát hướng phát triển của đất nước.
Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào quản lý Nhà nước và xã hội, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước, đặc biệt là cơ quan lập pháp.
Thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các chính trị gia, nâng cao trách nhiệm của họ đối với dân chúng, đồng thời chấm dứt tình trạng khủng hoảng chính trị và phục hồi chính thể dân chủ đại nghị.
Cử tri trực tiếp thảo luận và thống nhất các quyết sách, chương trình hành động về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội... dựa trên nguyên tắc biểu quyết đa số.
Mọi công dân đều bình đẳng, không phân biệt giới tính, tôn giáo hay địa vị; tập trung nhiều ý kiến quý báu từ nhân dân để Đảng và Nhà nước xây dựng luật, chính sách; phát huy tinh thần tự quản của nhân dân với tính quần chúng rộng rãi.
Dân chủ trực tiếp cho phép người dân tự do nêu ý kiến cá nhân mà không cần thông qua tổ chức nào, không bị cản trở hay chi phối, thể hiện trách nhiệm của công dân đối với Nhà nước.
3. Nhược điểm của dân chủ trực tiếp
Bên cạnh các ưu điểm, dân chủ trực tiếp cũng tồn tại một số nhược điểm rõ rệt.
- Với quy mô dân số lớn và đang tăng trưởng, việc quản lý dân cư luôn là nhiệm vụ quan trọng đối với các cấp chính quyền.
- Dân số đông và sự đa dạng về dân tộc, tôn giáo đòi hỏi phải có tổ chức để tập hợp và đại diện cho người dân, gọi là dân chủ gián tiếp.
- Dân chủ trực tiếp thường chỉ được áp dụng trong các sự kiện quan trọng như bầu cử Quốc hội.
- Tốn kém chi phí cho tổ chức bỏ phiếu, trưng cầu ý dân và thu thập ý kiến từ nhân dân. Các quyết định của người dân có thể bị ảnh hưởng bởi chính quyền, các đảng phái chính trị và truyền thông.
- Có thể trở nên hình thức nếu không thu hút sự quan tâm rộng rãi của cộng đồng.
- Có thể đe dọa quyền lợi của các nhóm thiểu số và làm gia tăng sự phân hóa trong xã hội.
- Có thể làm chậm tiến độ ra quyết định về các vấn đề quốc gia và cộng đồng.
- Phạm vi áp dụng hẹp, chủ yếu ở cấp vi mô, phụ thuộc vào nhận thức của người dân.
4. Các hình thức dân chủ trực tiếp tại Việt Nam
Dân chủ trực tiếp tại Việt Nam có nhiều quan niệm khác nhau tùy theo góc độ tiếp cận. Tuy nhiên, trong lĩnh vực chính trị và pháp lý, các hình thức phổ biến bao gồm: bầu cử, bãi miễn đại biểu, trưng cầu ý dân, quyền sáng kiến lập pháp, bỏ phiếu toàn dân và lấy ý kiến quyết định tại cơ sở.
Ngoài ra, một số hình thức khác cũng thể hiện ý chí của công dân và có dấu hiệu của dân chủ trực tiếp (như tính trực tiếp, tự thực hiện, quyền lực) có thể được coi là các biểu hiện đa dạng của dân chủ tại Việt Nam, bao gồm khiếu nại, tố cáo, phản biện xã hội, tư vấn xã hội và dân nguyện.
Các hình thức cơ bản nhất của dân chủ trực tiếp, mang đầy đủ đặc trưng của nó, bao gồm chế độ liên quan trực tiếp đến Nhà nước và các quyền cụ thể; là phương thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước và xã hội; ý chí được thể hiện trực tiếp mà không qua trung gian và có hiệu lực ngay lập tức.
Vì vậy, dựa trên các tiêu chí trên, dân chủ trực tiếp ở Việt Nam có các hình thức thực hiện cơ bản như sau:
- Bầu cử và bãi miễn các đại biểu dân cử;
- Trưng cầu ý dân;
- Dân chủ trực tiếp tại cấp cơ sở.
Trên thực tế, một số hình thức quyền lực khác của người dân cũng thể hiện các đặc trưng cơ bản của dân chủ trực tiếp ở các cấp độ khác nhau. Những hình thức này cần được nhận diện như các biểu hiện đa dạng và đặc thù của dân chủ trực tiếp trong cơ chế thực thi quyền lực hiện nay ở nước ta. Tuy nhiên, bài viết này sẽ chỉ tập trung vào các phương thức thực hiện dân chủ trực tiếp cơ bản và phổ biến theo quy định của pháp luật Việt Nam.
Các hoạt động cụ thể để thực hiện dân chủ trực tiếp bao gồm việc đóng góp ý kiến vào các quyết sách và văn bản quản lý của chính các quan chức hoặc thực hiện bầu cử trực tiếp. Dân chủ trực tiếp thường được thể hiện qua trưng cầu ý dân, hình thức cao nhất trong dân chủ trực tiếp, cho phép nhân dân quyết định các vấn đề quốc gia. Trên thế giới, trưng cầu ý dân được coi là hình thức dân chủ thuần khiết.
