Buzz
Trải qua thời gian làm việc trong lĩnh vực tin tức quốc tế, tôi nhận ra nhiều người nghĩ rằng làm việc trong lĩnh vực này là dễ dàng, không phải di chuyển đến nơi khác. Có đồng nghiệp còn gọi việc làm này như một máy rút tiền tự động (ATM), ý chỉ các công cụ dịch tự động (hiện nay cũng có nhiều phần mềm hỗ trợ dịch). Dù thế, điều này chỉ là cách nói hài hước, nhưng cũng có phần đau lòng cho những người làm việc trong lĩnh vực này.
Khi nói về mảng tin tức quốc tế, tôi muốn nói về các tin tức về thế giới phục vụ cho người dân nội địa, không phải tin tức quốc tế phục vụ cho công chúng nước ngoài. Tất nhiên, có những trường hợp như các sự kiện quốc tế được tổ chức tại Việt Nam, hoặc các chuyến công tác ra nước ngoài của những người làm trong mảng này, nhưng chúng tôi thường làm việc với nguồn thông tin có sẵn thay vì tự đi tìm hiểu và báo cáo từ hiện trường.
Tuy nhiên, nếu ai có cơ hội tiếp cận sâu hơn vào mảng tin tức quốc tế này, họ sẽ nhận thấy rằng công việc này cũng không hề dễ dàng, không chỉ là việc 'rút ra từ nơi nào đó và sử dụng'.
Áp lực về thời gian trong lĩnh vực này không khác gì với người làm tin tức nội địa. Đầu tiên, sự kiện diễn ra liên tục (trên toàn thế giới). Khi chúng tôi ngủ, ở phía bên kia hành tinh, mọi thứ vẫn diễn ra. Nếu muốn cập nhật tin tức sớm, chúng tôi cũng phải thức đêm. Thứ hai, tốc độ và mức độ khó khăn. Tin tức quốc tế luôn phát triển nhanh chóng, nếu không cẩn thận, chúng tôi có thể bị 'lạc lõng' ngay lập tức. Do đó, chúng tôi phải lọc tin tức, kiểm tra và so sánh... Nếu không, rất dễ gặp rủi ro phạm phải lỗi lầm (thậm chí là lỗi lớn). Tóm lại, có rất nhiều áp lực trong lĩnh vực báo chí này, liệu các công cụ dịch đã tính đến những điều này chưa?
Mặc dù cần tận dụng thông tin từ nguồn nước ngoài, nhưng dịch tin tức quốc tế không đơn giản như việc chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Nếu chỉ làm vậy, công việc dịch tin tức sẽ trở nên quá dễ dàng, chỉ cần có người chuyển đổi là đủ. Trong báo chí, phương pháp dịch phải cân nhắc giữa thông điệp gốc và người đọc, đảm bảo tính tự nhiên và chân thành, không phải lúc nào cũng dịch theo kiểu 'công chứng'.
Giáo sư Vũ Quang Hào (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn) đã dành nhiều trang trong cuốn sách Ngôn Ngữ Báo chí để thảo luận về vấn đề này. Ông dùng thuật ngữ “chuyển dịch” để diễn tả đặc điểm của “dịch báo chí”. Ông cũng nhấn mạnh rằng “các biên tập viên thông tấn chủ yếu là các nhà báo chứ không phải là dịch giả”.
Thầy Hào lưu ý rằng “làm tin tức quốc tế đòi hỏi khả năng lao động báo chí rất cao”, biên tập viên quốc tế phải thành thạo ngoại ngữ, nắm vững ngôn ngữ gốc, và có khả năng xử lý thông tin và dịch chuyển (điều này cũng áp dụng cho người dịch thuật).
Thậm chí cả việc dịch văn bản để cung cấp thông tin tham khảo cũng không đơn giản như là chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, mục tiêu là phản ánh ý tứ đầy đủ nhất của tác giả.
Trong việc dịch báo chí cho công chúng có những đặc điểm riêng. Bản gốc nhắm đến một nhóm đối tượng (ví dụ như phương Tây), trong khi bản dịch phục vụ một nhóm khác (như độc giả Việt trong nước). Điều này đòi hỏi sự điều chỉnh dựa trên nhu cầu và kiến thức của độc giả. Dịch báo chí không chỉ là việc chọn lọc và dịch tin tức, mà còn là việc bổ sung thông tin cần thiết để độc giả hiểu rõ hơn và không cảm thấy lạ lẫm.
Nếu chỉ là “chuyển ngữ” cũng đòi hỏi sự hiểu biết và nỗ lực trong việc tìm kiếm thông tin bổ sung, để biên tập viên có thể dịch một cách trôi chảy.
Tất nhiên, việc hiểu sâu về 'chuyển dịch' này liên quan đến lý thuyết dịch và lý luận báo chí, nên tôi sẽ không đi sâu vào đó ở đây. Điều tôi muốn nhấn mạnh là công việc dịch báo chí không đơn giản như có vẻ.
Công việc làm tin tức quốc tế không chỉ đơn giản là dịch tin tức, mà còn bao gồm nhiều khía cạnh khác. Đó có thể là việc viết lại (nơi chúng ta phải sáng tạo bản thân) để giải thích thông tin của người khác một cách ngắn gọn và dễ hiểu hơn. Hoặc là tổng hợp sâu về các vấn đề quan trọng được nhiều độc giả quan tâm.
Một người từng làm việc trong lĩnh vực quốc tế đã tâm sự với tôi rằng việc viết bài phê bình, viết bài tổng hợp về các vấn đề quốc tế cũng rất mệt mỏi, không phải là dễ dàng chút nào, phải suy nghĩ rất kỹ. Rồi còn việc phân tích, phân tích sâu về các vấn đề, đưa ra quan điểm của mình nữa. Lĩnh vực dịch thuật đã khó rồi, các phần này lại cần sự hiểu biết sâu rộng, công việc chăm chỉ từng tài liệu, từng góc nhìn, từng ý tưởng và từng từ ngữ để tạo ra một tác phẩm có sâu sắc, giúp công chúng hiểu rõ hơn về bản chất của các sự kiện quốc tế…
Câu chuyện về kiến thức nền thực sự có nhiều điều để nói. Có người sẽ nghĩ “thường thôi” vì họ nghĩ rằng làm nhà báo trong bất kỳ lĩnh vực nào cũng không cần kiến thức nền. Tuy nhiên, giống như báo chuyên ngành, lĩnh vực quốc tế đòi hỏi một sự chuyên môn cao với nhiều kiến thức, không chỉ là lý luận về quan hệ quốc tế. Đúng vậy, tin tức trong nước cũng không kém cạnh. Dù Việt Nam có diện tích nhỏ thế nào đi chăng nữa, hàng ngày vẫn có nhiều sự kiện xảy ra - từ đơn giản đến phức tạp, từ miền Bắc đến miền Nam, từ nông thôn đến thành thị, từ đất liền đến biển đảo. Vì vậy, trên toàn thế giới, với hàng tỷ người sống trong sự chuyển động liên tục và hàng trăm quốc gia với những mục tiêu và lợi ích riêng, tại sao lại ít vấn đề phức tạp chứ? Thậm chí, các vấn đề trong nước cũng chưa được hiểu rõ, huống chi việc nghiên cứu về đất nước khác, nơi ở bên kia thế giới với muôn hình vạn trạng.
Đất nước đang ngày càng hội nhập. Các nhà báo chịu trách nhiệm về thông tin thế giới đã và đang làm việc chăm chỉ để cung cấp cho công chúng Việt Nam nhiều thông tin chính xác, mới nhất về tình hình thế giới, tạo sự kết nối giữa người dân trong nước và bạn bè quốc tế. Không chỉ vậy, họ còn là điểm định hướng trong biển thông tin không ngừng phát triển của thời đại kỹ thuật số và toàn cầu hóa.
