[Những Lời Thú Tội Tuổi Trẻ] Sự Hồi Hộp của Việc Lựa Chọn Nghề Nghiệp Tự Do: Hãy Bắt Đầu và Làm Tốt Nhất Mình Có Thể, Dù Công Việc Nào Cũng Đang Đứng Trước Mắt

Bài viết này sẽ phần nào giải đáp những câu hỏi mà nhiều người vẫn thắc mắc: 'Làm gì để làm tự do như bạn?', 'Làm sao để quản lý công việc?' và nhiều câu hỏi khác. Tuy nhiên, quan trọng nhất là nhận ra rằng, để làm việc tự do, cần phải xây dựng một giá trị trung tâm và phát triển các kỹ năng cùng thái độ phù hợp.

Yêu phong cách làm việc của bản thân

Là giáo viên ngôn ngữ, dịch giả, hay tác giả tự do - thực ra, tôi không thực sự yêu thích bất kỳ công việc nào. Tôi không thích dịch sách vì sở thích với ngôn ngữ, cũng không thích làm giáo viên chỉ để giúp người khác tiến bộ.

Nhưng tôi yêu cách làm việc của mình.

Và phong cách làm việc của tôi rất đơn giản: hãy làm tốt nhất có thể, bất kể công việc nhận được là gì. Hãy làm việc cẩn thận, chu đáo, và đầy nhiệt huyết. Chất lượng sản phẩm là điều duy nhất quan trọng.

Nói cách khác, hãy học cách trân trọng những thành tựu mà bạn đạt được khi đã cố gắng hết mình. Bạn là người quyết định cảm giác này, không phụ thuộc vào bất kỳ ai. Đó là một động lực nội tại.

Chắc bạn đã nghe về Ikigai: hãy tìm điểm giao thoa của đam mê, tài năng, nhu cầu xã hội, và thu nhập.

Tôi nhận ra rằng: nhiều người, bao gồm cả tôi, thường tiếp cận Ikigai một cách thụ động và cơ cấu. Chúng ta thường đi tìm một công việc đã được thiết lập sẵn, và cố gắng lựa chọn một việc mà đáp ứng tất cả 4 tiêu chí. Nhưng thực tế, đam mê và tài năng thường đã có sẵn trong chúng ta, hoặc ít nhất là chúng ta tự quyết định. Vì vậy, tại sao không biến đam mê và tài năng thành một phần không thể thiếu trong mọi công việc? Với tôi, cách làm việc là điều đó.

Tính quyết định của bạn sẽ giúp bạn kiểm soát 2 trong số 4 yếu tố của Ikigai.

Nếu bạn yêu cách làm việc của mình và cố gắng hết sức, bạn tự nhiên sẽ giải quyết được 2 vấn đề: đam mê và tài năng. Niềm đam mê sẽ phát triển khi bạn yêu cách làm việc của mình. Và vì bạn đang cố gắng hết sức và yêu cách làm việc đó, bạn sẽ ngày càng trở nên giỏi, bất kể công việc gì bạn làm. Khi đó, bạn chỉ cần tìm ra nhu cầu xã hội và tạo ra thu nhập tốt cho mình. Bạn sẽ có nhiều lựa chọn hơn bao giờ hết. Điều này sẽ dẫn đến tư duy 'tại sao không thử', và bạn sẽ thử nghiệm nhiều công việc hơn. Cách đây 5 năm, tôi không nghĩ rằng mình sẽ trở thành một giáo viên ngôn ngữ hoặc một dịch giả. Cách đây 2 năm, tôi cũng không nghĩ đến việc thực hiện công việc dịch thuật. Cách đây 1 năm, tôi cũng không nghĩ rằng mình sẽ trở thành một tác giả xây dựng thương hiệu cá nhân thông qua việc viết bài. Bây giờ, tôi đang làm tất cả những công việc đó.

Cách tiếp cận công việc như vậy cũng khiến bạn trở nên tự do hơn, vì bạn không phụ thuộc quá nhiều vào một công việc cụ thể. Tương lai của mọi công việc đều không chắc chắn, và khi bạn quá gắn bó với một số kỹ năng cụ thể cho một công việc, bạn sẽ gặp khó khăn khi điều chỉnh khi đặc điểm của công việc thay đổi hoặc công việc biến mất. Học cách làm mọi công việc một cách tốt nhất, và yêu cách làm việc đó, bạn sẽ thích nghi được với mọi công việc. Ví dụ, khi tôi làm chỉ mục cho cuốn sách đầu tiên tôi dịch: đó là lần đầu tiên tôi học cách sử dụng công cụ chỉ mục của Microsoft Word. Thực ra, tôi không phải làm chỉ mục cho cuốn sách, nhưng tôi tin rằng nếu đã làm việc thì phải làm tốt nhất có thể. Vì vậy, tôi quyết định học cách tạo ra một bản chỉ mục chất lượng như trong cuốn sách gốc, và tìm hiểu cách quản lý thuật ngữ trong bản dịch.

Khi luôn cố gắng làm tốt nhất và yêu cách làm này, bạn sẽ dễ dàng thích nghi với mọi công việc.

Hiện tôi ở đây. Luôn làm ít nhất 3 việc cùng một lúc, sống thoải mái với những gì tích lũy và trao lại cho mọi người qua sản phẩm của mình. Tôi hiểu rằng, mình đang ở gần điểm ngọt trong Ikigai: sự kết hợp của sở thích, tài năng, đóng góp xã hội và thu nhập.

Kiên trì và kỷ luật

Nhiều người đã đề cập đến điều này, nhưng tôi muốn nhắc lại: để sống và làm việc tự do, bạn cần kiên trì và kỷ luật.

Tôi sẽ dùng kỹ năng phân tích làm ví dụ. Phân tích là khả năng phân rã một ý tưởng thành các phần nhỏ hơn, hiểu rõ mối quan hệ giữa chúng, từ đó hiểu rõ ý tưởng lớn hơn như một hệ thống. Đây là kỹ năng đa dụng vì bạn có thể áp dụng nó vào bất kỳ công việc nào. Ví dụ, khi bạn hiểu rõ nhiệm vụ của mỗi nhân viên trong công ty và cách họ liên quan đến nhau trong quá trình tạo ra sản phẩm cuối cùng, bạn có thể đánh giá chất lượng của sản phẩm để biết được ai làm tốt, ai còn phải cải thiện. Kỹ năng phân tích là yếu tố quan trọng giúp giải quyết vấn đề. Bạn không thể giải quyết vấn đề nếu không hiểu rõ vấn đề là gì, vấn đề nằm ở đâu và nguyên nhân của nó.

Không ai có thể trở thành chuyên gia trong một đêm. Thậm chí, bạn chỉ có thể ngày càng tiến bộ hơn, chứ không bao giờ là hoàn hảo. Công việc của tôi chỉ thực sự bắt đầu nổi bật trong vòng 2 năm qua. Trước đó (kể từ khi tôi dưới 30 tuổi trở lại), thời gian của tôi chủ yếu dành cho việc học, đặc biệt là việc nâng cao kỹ năng tư duy phản biện và viết phân tích (đó là lý do tôi đi du học). Những gì bạn thấy ở tôi là kết quả của nhiều năm học tập kiên nhẫn. Tôi không phủ nhận may mắn của mình khi có được những phẩm chất bẩm sinh và nền tảng gia đình tốt. Tuy nhiên, những phẩm chất và nền tảng đó không đảm bảo thành công của tôi, nhất là khi làm việc tự do. Khả năng đọc và viết tiếng Anh, khả năng dẫn dắt trong lớp học, kỹ năng phân tích, cũng như giọng điệu tiếng Anh riêng của tôi - tất cả là kết quả của sự kiên nhẫn và nỗ lực không ngừng. Tôi luôn tin rằng: Bạn không thể kiểm soát may mắn, nhưng bạn có thể kiểm soát mức độ kiên nhẫn của mình.

Nếu bạn tự hỏi: học như vậy có ý nghĩa không? Câu trả lời là CÓ, theo “Báo cáo phát triển Việt Nam năm 2014” của Ngân hàng Thế giới. Báo cáo này phân tích 6 nhóm công việc và so sánh thu nhập của chúng với một nhóm so sánh khác. Nhóm so sánh là nhóm công việc không yêu cầu kỹ năng phân tích, tương tác hoặc lao động thủ công. Kết quả cho thấy nhóm công việc “phân tích không định kỳ” (cần kỹ năng phân tích và không lặp lại) có thu nhập cao hơn 25% so với nhóm so sánh. Thêm vào đó, doanh nghiệp ngày càng trân trọng những nhân viên có kỹ năng phân tích và tương tác. Điều này được thể hiện qua sự gia tăng của các công việc “phân tích không định kỳ” và “tương tác không định kỳ”: hai nhóm công việc này có mức tăng cao nhất, vượt xa nhóm công việc “phân tích định kỳ” và “tương tác định kỳ”.

Tĩnh lặng và kiên trì

Không chỉ cần kiên nhẫn, bạn cần tĩnh lặng và kiên trì để giữ vững nguyên tắc “chất lượng là trên hết”. Bởi vì giá trị của sản phẩm không luôn đồng nghĩa với giá cả của nó.

Tôi chỉ muốn nói lên một sự thật và không nghĩ rằng điều này là xấu. Việc các giáo viên IELTS có thu nhập cao hơn tôi là điều bình thường. Điều tôi muốn nhấn mạnh là: hãy bình tĩnh với giá trị và giá cả. Nếu bạn vẫn trụ lại với lập luận “tôi tạo ra nhiều giá trị cho xã hội và dành nhiều công sức cho sản phẩm đó, vì vậy tôi xứng đáng có nhiều tiền”, bạn sẽ không đi xa. Bạn định nghĩa “xứng đáng” như thế nào? Bạn đo lường “giá trị” bằng cách nào để biết là “đủ”?

Cách tiếp cận của tôi đối với vấn đề này là điều chỉnh tư duy: tạo ra chất lượng và giá trị là mục tiêu hàng đầu, tiền bạc là hậu quả của chất lượng và giá trị đó. Giá trị đứng trước, tiền bạc theo sau. Vì đã có suy nghĩ đó và kiên nhẫn để bám lấy nguyên tắc đó, tôi mới có thể làm freelancer theo cách riêng của mình: tôi bắt đầu lại từ đầu vào năm 2016 khi mới trở về, thu nhập mỗi tháng chỉ khoảng 6-7 triệu (thậm chí tôi còn chẳng nhớ rõ vì nó quá nhỏ bé và không đều); nhưng nhờ tuân thủ nguyên tắc “không dễ dãi với chất lượng”, tôi có được nhiều cơ hội hơn, được nhiều người tin tưởng hơn và dần tăng thu nhập thông qua mở rộng dịch vụ cũng như cải thiện kỹ năng và tăng giá trị.

Tôi xin miễn tiết lộ thu nhập của mình. Nhưng tôi cảm thấy thoải mái với việc giúp đỡ học trò, dịch sách và thu nhập cũng như tiết kiệm của mình. Bất kể dịch bệnh Covid-19.

Năng lực sử dụng thông thạo và kỹ năng đa dạng

Cuối cùng, sau khi chọn cho mình một giá trị trung tâm - làm tốt nhất có thể và những phẩm chất trung tâm - kiên nhẫn, bền bỉ, tĩnh lặng, tôi cần bổ sung một mảng cuối cùng vào hệ thống này: năng lực sử dụng thông thạo kỹ thuật số, thông thạo truyền thông và thông thạo công nghệ.

“Năng lực sử dụng thông thạo kỹ thuật số là khả năng truy cập, quản lý, hiểu, tích hợp, giao tiếp, đánh giá và sáng tạo thông tin một cách an toàn và phù hợp qua các công nghệ kỹ thuật số và các thiết bị mạng để tham gia vào cuộc sống kinh tế và xã hội.”

“Năng lực sử dụng thông thạo truyền thông là kỹ năng truy cập, phân tích, đánh giá, sáng tạo và hành động khi sử dụng mọi hình thức truyền thông. Truyền thông (media) bao gồm tất cả các phương tiện in ấn, hình ảnh nghệ thuật, điện tử và công nghệ số được sử dụng để truyền thông các thông điệp. Năng lực thông thạo (literacy) là khả năng mã hóa và giải mã các biểu tượng và tổng hợp cũng như phân tích các thông điệp. Năng lực sử dụng thông thạo truyền thông bao gồm khả năng mã hóa và giải mã các biểu tượng được truyền tải qua truyền thông và khả năng tổng hợp, phân tích và sản xuất các thông điệp đã được đưa vào phương tiện truyền thông.”

“Năng lực sử dụng thông thạo công nghệ là khả năng sử dụng, quản lý, hiểu và đánh giá công nghệ. Năng lực sử dụng thông thạo công nghệ liên quan đến năng lực sử dụng thông thạo kỹ thuật số khi một cá nhân thông thạo việc sử dụng máy tính và các thiết bị số khác để truy cập Internet. Năng lực sử dụng thông thạo kỹ thuật số cho phép họ sử dụng Internet để khám phá, duyệt, đánh giá, tạo và sử dụng thông tin trên nhiều nền tảng số khác nhau như trình duyệt web, cơ sở dữ liệu, tạp chí và báo trực tuyến, tạp chí, báo, blog và các trang truyền thông xã hội.”

Tất cả những năng lực này cuối cùng được UNESCO tổng hợp vào một khái niệm phức tạp: năng lực sử dụng thông thạo thông tin và truyền thông - MIL (Media and Information Literacy). Nó bao gồm tất cả những năng lực liên quan đến thông thạo thông tin, thông thạo truyền thông, thông thạo kỹ thuật số và thông thạo công nghệ. “MIL bao gồm một bộ kiến thức, kỹ năng, thái độ, năng lực và phương pháp thực hành cho phép truy cập, phân tích, đánh giá phản biện, diễn giải, sử dụng, tạo ra và truyền bá thông tin và truyền thông một cách hiệu quả, bằng cách sử dụng các phương tiện và công cụ có sẵn theo nguyên tắc sáng tạo, hợp pháp và có đạo đức.”

Hơn nữa, khả năng thạo thông tin và truyền thông là một phần không thể thiếu của “các năng lực/kỹ năng đa dụng” (transversal competencies). Những kỹ năng đa dụng không gắn liền với một công việc cụ thể, nhiệm vụ hay lĩnh vực kiến thức nào, mà chúng có thể áp dụng được vào nhiều tình huống và điều kiện làm việc khác nhau. Một số ví dụ về khả năng này bao gồm khả năng tư duy phân tích phản biện và khả năng tư duy sáng tạo, cùng với kỹ năng giao tiếp và kỹ năng tự nhìn nhận.

Theo UNESCO, với tất cả những kỹ năng này, một người lao động sẽ dễ dàng thích nghi với bất kỳ công việc nào và phát triển mạnh mẽ trong công việc đó. Đối với các freelancer, điều này càng có giá trị hơn, vì nó rất phù hợp với yếu tố “tự do” trong công việc của họ. Cần phải có những kỹ năng này, tôi mới có thể làm tốt nhất có thể bất cứ công việc nào.

Một ví dụ minh họa cho sức mạnh tổng hợp của tất cả những kỹ năng này là cách tôi quản lý và cải tiến cách làm việc của mình. Ví dụ này cũng thể hiện thái độ của tôi đối với công nghệ và thái độ chuyên nghiệp.

Những ngày học lập trình Pascal đã khiến tôi luôn tin rằng: nếu có quy luật hoặc quy tắc nào đó về một điều gì đó, thì chắc chắn sẽ có công nghệ giúp con người tự động hóa công việc đó để làm ra điều đó. Ví dụ, chỉ mục của sách là một sản phẩm có quy tắc về cách sắp xếp, vậy thì chắc chắn sẽ có cách tự động hóa hoặc làm cho công việc đó trở nên dễ dàng hơn. Vì nghĩ như vậy, tôi ngay lập tức học cách sử dụng công cụ chỉ mục trong Microsoft Word để áp dụng vào cuốn sách đầu tiên tôi dịch.

Những ngày mệt mỏi vì việc điền lịch làm việc đã khiến tôi nhận ra rằng: tôi sẽ không thể làm freelancer nếu phải mất quá nhiều thời gian cho những công việc vặt vãnh, đơn giản mà bất kỳ ai cũng có thể làm được. Chẳng hạn như việc đặt lịch hẹn với học trò. Mọi người đều sẽ mệt mỏi khi phải tự điền 20 cuộc hẹn vào lịch của mình, trong khi việc đó lại đơn giản và nhàm chán. Nhưng nếu bạn giao công việc đó cho 20 khách hàng của bạn, mọi thứ sẽ đơn giản hơn nhiều. Người ta trả tiền cho bạn để bạn làm những việc mà họ không làm được, và để bạn có thời gian làm những việc đó, họ nên tự làm những việc mà họ có thể tự làm. Và vì vậy, tôi sử dụng Google Calendar để cho phép học trò biết giờ làm việc của tôi và tự điền lịch. Khoảng thời gian 20 phút mất trong quỹ thời gian của tôi giờ đây chỉ mất 1 phút trong quỹ thời gian của 20 học trò.

Hiện tại tôi thấy một ngày làm việc trong tuần của tôi đủ hiệu quả để dịch được 7-8 trang sách, đi dạy 2 tiếng buổi tối, duyệt bài và thảo luận với học trò khoảng 1 tiếng, và tập bodyweight training được 40 phút. Tôi đã duy trì được như vậy trong suốt hơn 1 năm gần đây.

Kết luận

Sau khi suy ngẫm lại những điều mình đã viết, tôi nhận ra rằng tất cả những gì tôi đã mô tả – cách làm việc, sự kiên trì mang tính bền vững, và các kỹ năng đa dụng – đều chỉ là các phương diện khác nhau của cùng một bộ giá trị cốt lõi. Với tôi, giá trị cốt lõi đó chính là “thực hiện công việc của mình tốt nhất có thể, bất kể đó là gì”. Một điều tuyệt vời là bạn có quyền tự chọn giá trị cốt lõi để theo đuổi. Hãy chọn một giá trị, sau đó hình thành một tư duy và tác phong, và cuối cùng là một bộ kỹ năng phù hợp với giá trị đó.

Cuộc sống giống như một trò chơi không có điểm dừng, và để tham gia trò chơi đó một cách đầy đủ và theo cách riêng của mình, tôi chọn một giá trị vô tận: làm mọi việc tốt nhất có thể. “Làm tốt nhất có thể” là một giá trị vô tận, bởi vì không bao giờ có một mục tiêu cụ thể cho “tốt nhất”, vì luôn có thể tồn tại điều “tốt hơn cả tốt nhất”.

Tóm lại, tôi đam mê việc thực hiện mọi việc tốt nhất có thể, bất kể công việc nào đó. Chính vì vậy, tôi chọn trở thành một freelancer.

Tác giả: Long D. Hoàng

Nguồn: https://www.facebook.com/notes/383200419392110/